deur die Switserse fisikus Daniel Bernoulli (1700-1782) wat bepaal dat, soos die snelheid van ’n vloeistof of gas toeneem, die druk daarvan daal, of dat wanneer die snelheid daal, die druk toeneem. Dit is die rede waarom vliegtuie kan opstyg met stadiger vloeiende lug onder die vlerke (hoër druk) en vinniger vloeiende lug bokant die vlerke (laer druk).
Dit beteken nie dat iemand wat die Bernoulli-beginsel aanvaar en met vertroue in ’n vliegtuig klim, die teorie as ’n geloof aanhang nie.
Om ’n teorie verdag te maak, beteken egter nie dit is onwaar en ongeldig nie. Al kriterium wat hier ’n rol moet en behoort te speel, is of daar genoegsame bewyse is, wie daardie bewyse versamel het en of daardie bewyse getoets kan word deur ander, onafhanklike waarnemers wat aanvaarde wetenskaplike en wiskundige teorieë en beginsels toepas.
Evolusie is nie maar net ’n “teorie” nie
’n Mens hoor so dikwels – en ek word dit herhaaldelik deur mense vertel wat beangs is oor die implikasies wat Darwin se bevindings op hul geloofsisteem mag uitoefen – dat evolusie bloot ’n teorie is. Toe The Origin of Species die eerste keer in 1859 die lig sien, verklaar die vrou van ’n bekende biskop in Engeland aan haar man, “Oh my dear, let us hope that what Mr Darwin says is not true. But if it is true, let us hope that it will not become generally known!”[21]
Die leier van die internasionale span wetenskaplikes wat die menslike genoom in 2001 gekarteer het, Francis Collins – ’n bekende gelowige, skryf hierdie verskynsel toe aan wat hy noem “a simple misunderstanding of the word ‘theory’”.[22]
In sy topverkoper boek, The Language of God – A Scientist Presents Evidence for Belief, skryf Collins: “Critics are fond of pointing out that evolution is ‘only a theory,’ a statement that puzzles working scientists who are used to a different meaning of that word.”[23]Collins wys op die woordeboekdefinisies van “teorie” as
1 “a speculative or conjectural view of something;
2 fundamental principles underlying a science, art, etc.: music theory, theory of equations” (volgens Funk & Wagnalls se Dictionary of English).[24]
Op dieselfde wyse toon HAT, die Verklarende Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal, ook dié duidelike verskil aan:
1 “Grondreëls van ’n wetenskap om waargenome feite of verskynsels te verklaar;
2 voorstelling in ’n mens se gedagte sonder om rekening te hou of voordat rekening gehou is met die werklikheid.”[25]
Collins skryf verder: “The examples reported here from the study of genomes, plus others that could fill hundreds of books of this length, provide the kind of support for the theory of evolution that has convinced virtually all working biologists that Darwin’s framework of variation and natural selection is unquestionably correct. In fact, for those like myself working in genetics, it is almost impossible to imagine correlating the vast amounts of data coming forth from the studies of genomes without the foundations of Darwin’s theory.”[26]
Jerry Coyne, ’n genetikus van die Universiteit van Chicago, benadruk twee belangrike punte oor dié wanopvatting dat evolusie net ’n teorie is:
1 “First, in science, a theory is much more than just a speculation about how things are: it is a well-thought-out group of propositions meant to explain facts about the real world . . . (T)he theory of evolution is more than just the statement that ‘evolution happened’: it is an extensively documented set of principles . . . that explain how and why evolution happens . . .
2 For a theory to be considered scientific, it must be testable and make verifiable predictions.”[27]
Dit beteken dat wetenskaplikes in staat moet wees om waarnemings oor die werklike wêreld te kan maak wat die teorie ondersteun of verwerp. Omdat ’n teorie net as “waar” aanvaar word as die teorie se aansprake en voorspellings oor en oor getoets is, en ook herhaaldelik as korrek bevestig word, is daar nie ’n spesifieke moment wanneer ’n wetenskaplike teorie skielik ’n wetenskaplike feit word nie. Só word ’n teorie ’n feit (of ’n “waarheid”) wanneer soveel bewyse ten gunste daarvan opgestapel is – en daar geen beslissende bewyse daarteen is nie – dat omtrent alle rasionele mense dit aanvaar, aldus Coyne.[28]
Wetenskaplikes toets hul teorieë teen alternatiewe teorieë. Kom ons neem die Jong Aarde-kreasioniste se vaste geloof dat die Aarde net tussen ses- en tienduisend jaar oud is en weeg dit in die lig van wat ons weet oor kontinentskuiwing. Die meeste van ons is deeglik gefassineer deur die satelliettegnologie van die Globale Posisioneringstelsel, in die volksmond bekend as GPS. Oorweldigende, onbetwisbare bewyse bestaan dat die kontinente eens aanmekaar was, hoewel Alfred Wegener lank reeds dood was voordat John Tuzo Wilson se bevindings oor tektoniese plaat-beweging in 1965 Wegener se teorie daaroor bevestig het.
Deur middel van GPS-waarneming weet ons die kontinente beweeg van mekaar af weg teen snelhede van ongeveer 5 tot 10 cm per jaar. Maar, soos Coyne tereg aantoon, as ons die Jong Aarde-kreasionisme van ’n Aarde niks ouer nie as tienduisend jaar aanvaar, sou dit beteken dat as jy op die heuwels bo Lissabon op die weskus van die Iberiese Skiereiland staan, jy die wolkekrabbers van New York sou kon sien omdat Europa en Amerika net bietjie meer as 1,6 km vanmekaar sou wegbeweeg het. Dink maar hoe Europeërs op 11 September 2001 dan eerstehandse getuies van die aanval op die Twin Towers sou kon gewees het.
Die leidende Russiese bioloog Theodosius Dobzhansky stel dit effe anders as Collins, maar nie minder sterk ter ondersteuning van evolusie as kragtige wetenskaplike feit nie: “Nothing in biology makes sense except in the light of evolution.”[29]
Vandag sit ons in die ernstige dilemma dat terwyl Charles Darwin se epogmakende werk ons konsep van die wêreld onomkeerbaar verander het, daar steeds miljarde mense is wat glo evolusie is net ’n teorie, nie ’n feit nie. Maak nie saak wát die wetenskap sélf oor evolusie te sê het nie en dat regerings en die gewone burgery daagliks besluite op grond van hierdie absurditeite neem. Ek haal net drie ander wetenskaplikes hieroor aan:
Jared Diamond, die Amerikaanse evolusionêre bioloog en Pulitzerpryswenner, skryf, “Evolution is the most profound and powerful idea to have been conceived in the last two centuries.”[30]Dan die mening van Ernst Mayr, die Duits gebore Amerikaanse evolusionêre bioloog, waarskynlik een van die grootstes sedert Darwin – en ’n duideliker uitspraak kan jy nie kry nie:
“Evolution is the most important concept in biology. There is not a single Why? question in biology that can be answered adequately without a consideration of evolution. But the importance of this concept goes far beyond biology. The thinking of modern humans, whether we realize it or not, is profoundly affected – one is almost tempted to say determined – by evolutionary thinking.”[31]
En dan die Britse bioloog Julian Huxley: “Evolution . . . is the most powerful and the most comprehensive idea that has ever arisen on Earth.”[32]
Stel hierteenoor die verstommende menings van twee kerkvaders wat ongelukkig steeds deur soveel mense vandag in vyandskap teenoor rasionele denke herhaal (en geglo) word. Die Duitse kerkhervormer Philipp Melanchthon (1497-1560) het gesê, “Hierdie mal mens Copernicus moet deur die een of ander Christelike prins onderdruk word”,[33]terwyl Johannes Calvyn nie veel wyser was nie: “Wie sal dit waag om die gesag van Copernicus bo dié van die Heilige Gees te stel?”[34]
Ek wil dit herformuleer in die idioom van daardie moderne Christen-gelowiges wat steeds weier om wetenskaplike bevindings te aanvaar wanneer dit nie inpas by hul eng interpretasie van die Bybel nie: “Wie sal dit waag om die gesag van Darwin, Wegener, Penzias en Wilson, Mayr, Venter en die wetenskap bo dié van die Heilige Gees te
