“As ’n meisie só mooi lyk, het sy nie ’n brein ook nog nodig nie.”
En weer eens vermoed Colette dat daar ’n wrede waarheid agter haar ma se spottende woorde wegkruip. Dat haar ma vir haar iets probeer meedeel, maar nie weet hoe om dit te doen nie.
“Deddie sê met my brein hoef ek nie té haastig te wees om te trou en kinders te kry nie.”
“Aag, jong, hy’s maar net bang vir die dag wanneer sy oogappel ’n ander man bo hom gaan verkies. Soos enige pa.”
“En Ma? Wil Ma dan nie hê ek moet verder gaan leer ná skool nie?”
Haar ma bly haar ’n antwoord skuldig, want op daardie oomblik hoor hulle hoe Ouboet by die voordeur inbars, in die portaal opgewonde na hulle roep en by die trap ophardloop na die boonste verdieping. “Ma? Colette? Is hier dan nie mense in hierdie huis nie?” Dan verskyn hy in die deur van die slaapkamer met ’n glimlag wat sweerlik tot by sy agterkop strek. “Middag, Ma! Middag, Lettie!”
“Middag, Kleinbaas,” sê Sina en gee haastig pad uit die vertrek, met skuifelvoetjies by die trap af, ondertoe, kombuis toe. Vir Colette en Kleinboet noem sy op die naam, met hulle maak sy grappies of raas oor hulle slordigheid, maar Ouboet was nog altyd Kleinbaas, vir hom behandel sy met ’n oordrewe respek, dalk selfs iets soos vrees. Toe sy pas van die plaas af gekom het, het sy vir Deddie Baas genoem en vir Mammie Noi, maar Mammie het haar geleer om eerder Master en Miesies te sê. Klink darem nie so kru nie, meen Mammie. Deddie skud sy kop geamuseerd en vra wat maak ’n Engelse Master minder kru as ’n Afrikaanse Baas?
Ouboet kry sy ma om die middel beet en lig haar van haar voete af en swaai haar in die rondte.
“A nee a, Ouboet, moenie vir jou laf hou nie, wat gaan aan met jou?” protesteer Mammie laggend, haar oë op skrefies van pure plesier. Sy is waarskynlik jare laas deur iemand opgetel.
“Wat gaan aan met my? Dis die gelukkigste week van my lewe, dis wat aangaan met my! Die regering het geval, ons mense is aan bewind, alles wat ek wou hê, het Woensdag waar geword!”
“O, jy’t nog nie oor die verkiesing gekom nie.” Mammie hou aan met glimlag, maar dis nie meer so ’n lekkerkry-glimlag nie.
“Dis nie iets waaroor mens sommer net so kom nie. Dis Geskiedenis, Ma! Geskiedenis met ’n hoofletter! Ons vier nou al twee nagte en twee dae lank aanmekaar fees op Stellenbosch.”
Hy val op die dubbelbed neer en grinnik vir hulle met sy hande agter sy kop gevou. Hy het glad nie eens haar New Look opgemerk nie, besef Colette. Hy sien haar waarskynlik nie eens ráák nie, skoon beswymeld van vreugde soos hy daar lê, amper soos iemand wat dronk is. Toe hy hulle Woensdagnag van Stellenbosch af bel, nadat die uitslae van die laaste vyf kiesafdelings bekend gemaak is en die ganse land met verstomming besef het dat doktor Malan se Herenigde Nasionale Party en die Afrikanerparty die verkiesing gewen het, het hy ook dronkerig geklink. Vermoedelik meer van blydskap as van drank, sy weet mos haar oudste broer is nie ’n drinker nie, maar op so ’n Geskiedkundige nag was enigiets seker moontlik. “Ons dans in die strate van Stellenbosch!” het hy oor die telefoon uitgeroep, sy stem hees gejuig. Dit was vir Colette moeilik om haar slim en sedige broer in sy gestreepte Matie-baadjie en sy netjiese das dansend in ’n straat voor te stel. Selfs op ’n dansbaan dans hy nie graag nie. “Smuts is in sy eie kiesafdeling op Standerton verslaan! Is dit nie wonderlik nie, Pa?”
“Wie sou dit nou kon dink,” het Deddie geprewel.
“Ek het julle mos gesê ons gaan wen en julle het almal gedink ek is van my kop af!”
Deddie se vreugde was net so diep soos Ouboet s’n, maar meer beskeie, stiller. Skoon bewoë van blydskap, dis hoe haar pa daardie nag vir Colette gelyk het. Sy was saam met hom bly, en die volgende dag was die opgewondenheid van baie van haar klasmaats aansteeklik, en sy het saam met hulle gejubel oor “ons mense” gewen het. Oor die Afrikaanse volk ’n Afrikaanse regering gaan kry. Is dit nie wonderlik nie?
En tog is sy heeltyd bewus van iets wat haar blydskap belemmer. Soos wanneer ’n splinter in jou voet vassteek, ’n byna onsigbare klein voorwerpie wat jou verhinder om behoorlik te loop. Haar splinter is die wete dat almal in haar gesin nie ewe gelukkig is oor hierdie Geskiedkundige oorwinning nie.
Mammie, vermoed sy, het vir generaal Smuts se Verenigde Party gestem. Natuurlik sonder dat sy dit ooit teenoor haar man sal erken. En Kleinboet het laas naweek luidkeels aangekondig dat dit domonnosel sal wees om vir doktor Malan te stem, ons kan nie die ander bevolkingsgroepe almal eenkant toe stoot nie, dit sal ’n ramp veroorsaak. Wat amper tot ’n vuisgeveg tussen hom en Ouboet gelei het. Ons moet eers ons eie mense help, het Ouboet ontstoke uitgeroep, voordat ons ander mense kan help! Mammie moes vrede maak, soos altyd.
“Waar is Kleinboet?” vra Mammie besorg. “Het julle nie op dieselfde trein gekom nie?”
“Wie wil nou saam met volksverraaiers treinry? Ek grap sommer, Ma,” voeg Ouboet vinnig by, maar Mammie lyk nie geamuseerd nie. “Ons het saamgery tot in die stad, maar hy wou eers by een van sy Engelse nooiens gaan vlerksleep. Soek seker ’n skouer om op te huil.”
“Haal jou voete van die bed af,” sê Mammie, “jy bederf die bedsprei.”
Kleinboet het nie Woensdagnag gebel nie. Eers gistermiddag, terwyl Colette verwonderd deur die koerante blaai – Die Burger wat Afrikaanse lesers se vreugde uitbasuin en The Argus wat soos ’n begrafnisrede klink – het hy van hom laat hoor. Welwetende dat sy pa by die hospitaal sou wees, dat net die vroumense smiddae by die huis is.
“Dis ’n geheime oproep dié,” het hy met ’n dramatiese fluisterstem aangekondig toe Colette die foon antwoord. “Ek bel van ’n ondergrondse skuilplek waar al Smuts se ondersteuners op Stellenbosch moet laaglê om nie op straat gestenig te word nie. Ek weet nie of ek dit durf waag om die naweek huis toe te kom nie. Sal jy jou lelike swart skoolkouse by jou kamervenster uithang as jy dink dis veilig?”
Wat beskou hy as veilig? wou sy giggelend weet. Hy gee nie om as sy pa vir hom preek nie, het hy haar verseker, hy wil net nie hê sy broer moet heeltyd aangaan oor watter wonderlike toekoms nou op die Afrikaner wag nie. Want dit gaan nie so wonderlik wees nie, het hy voorspel. Daar is iets kleinliks in die siel van die Afrikaner wat besig is om kop uit te steek, het hy gesê, skielik ernstig.
“Is jy dan nie ’n Afrikaner nie?” het Colette gevra.
“Natuurlik. Dis hoekom hierdie kleinlikheid my so bang maak.”
Dis toe die beeld van ’n splinter die eerste keer by Colette opgekom het, ’n splinter wat ’n sweer kan veroorsaak as mens nie betyds daarvan ontslae raak nie.
Sy kyk na Ouboet wat steeds uitgestrek op die bed lê – met sy voete darem nou op die vloer – en kou aan ’n appel wat hy uit sy maroen streepbaadjie se sak gehaal het. Omdat sy ses jaar jonger as hy is, kon hulle nooit werklik maats word nie, maar kleintyd het sy hom soos ’n onbereikbare storieboekheld bewonder. Sy blou oë, dieselfde kleur as haar en Mammie s’n, was vir haar soveel mooier as haar en Mammie s’n, soveel treffender saam met sy swart hare en sy swart wenkbroue. Maar dit was voordat daardie koue lig in sy oë begin skyn het. Wanneer het dit gebeur? wonder sy nou. Wat het daardie lig aangeskakel?
“Het jou ma jou nooit geleer dat jy horings gaan kry as jy lê en eet nie?” vra sy voordat sy terugdraai na die spieël.
Hy kom oordrewe verbaas regop. “En wie is hierdie beeldskone jong dame wat my so vrypostig aanspreek?”
Nou
