“Ag, hy kan maar sit,” protesteer Erin. “Hy is tjoepstil, hy pla nie.”
“Nee, ek soek hom nie op my nuwe mat en meubels nie. Uit!”
Die hond lyk bekaf en sluip koponderstebo uit.
“Dis nou sommer nonsens dat die kinders daar by Mac-hulle eet,” sê Marianne vies toe hulle aansit. “Op Sondae moet hulle hier by hulle gesin wees.”
Die middagete is heerlike skaapboud en gebraaide aartappels, hoenderpastei, soetpatats, soetwortels, geelrys en gebakte poeding, met baie wyn. Marianne bied vir Ferdie tweede skeppies van alles en hy neem dit. Hy het dit nog altyd gedoen om haar te komplimenteer oor haar lekker kos, dink Erin. Marianne is ’n vrou wie se trots dit is om lekker te kook en ’n voorslaghuisvrou te wees. By sy eie huis eet Ferdie nooit twee keer nie.
“Ek eet my vandag oor ’n mik,” spot hy. “Maar dis soos altyd vreeslik lekker.”
“Jy kan weer gaan dieet as jy terug is in Pretoria,” terg Marianne hom.
Die gesprek dwing maar weer terug na die grondeise.
“Daar is van die boere wat die gedwonge verkoop van een van hulle plase as ’n uitkoms van skuld sien, terwyl ander vasskop,” sê Bob vir Ferdie. “Ek skop vir seker vas.”
“Die liefde wat ’n mens vir jou grond, jou herkoms en jou erfdeel het, moet nooit onderskat word nie,” sê Jock. “Ons mense boer hier van die heel vroegste tye, toe die grond nog deel van die ou Transvaal was.”
“Ons is al so lank hier, al ons voorvaders is hier begrawe,” sê oupa Rob. “Ek wil in die begraafplaas op Dunedin begrawe word, by my vrou en ouers, oupa en oupagrootjie, en dié wat hulle voorafgegaan het.”
“Hier is Swazi-grafte ook, nie waar nie?” vra Ferdie.
“Ja, natuurlik,” sê Erin. “Mense gaan tog dood waar hulle is, en dan word hulle daar begrawe.”
“Sal dit ’n verskil maak aan die eis?” wil Bob weet.
Ferdie vee sy mond af en skud sy kop. “Die volkekundiges sal sê dit is van simboliese belang, maar dit gaan nie tel in die hof nie. Die Grondwet of restitusiewette bepaal nie dat mense die grond kan eis omdat hulle familie daar begrawe lê nie. Besit en eiendomsreg is wat tel en dit het julle klomp Bells van voor 1913 gehad.”
“Dis goed om te hoor,” sê Bob.
Oupa skraap sy keel. “Daar is ook grafte uit die Boereoorlogtyd op Dunedin. Hier het soveel gevegte plaasgevind dat die Kakies wat hier geval het, in ons begraafplaas begrawe is. Hulle was ons vyande, maar darem ook Christenmense. Ons mense is al ’n eeu en ’n half in dié geweste, lank genoeg om vele spoke na te laat. Ons het geveg vir ons reg om hier te wees.”
Ná die swaar ete gaan drink hulle koffie in die sitkamer. Erin sit ver van Ferdie af. Sy kyk hoe Marianne sy koffie skink en hoe hy sjarmant met haar flankeer.
’n Luiperd kan maar net nie sy kolle verloor nie, dink Erin minagtend. Sy het dit nog altyd as onbelangrik afgemaak, maar nou sien sy raak dat hy almal moet probeer charm.
Ferdie is doenig in die badkamer. Erin lê in die bed en dink. James sou nou ses en dertig gewees het, soos sy, dink sy. Hy en sy was vyftien jaar oud toe die Buchanans na Matotoland gekom het en sy hom die eerste keer ontmoet het by die Hoërskool Ermelo waar hulle albei in die koshuis was. Hy was haar eerste liefde. Groot, sterk en mooi, en anders as die ander seuns. Meer volwasse. Hy het meer van die donker kant van die lewe gesien as hulle. Die vreemdeling wat van ver af gekom het, met die romantiek van oorlog en ’n verlore heimat aan hom gekoppel. Van die eerste dag wat sy die vreemde seun in die klas gesien het, was sy verlief. Hy was half-Engels, half-Afrikaans, maar hy het baie gou aangepas, en hy was slim. Sy pa was wel ’n arm immigrant, die plaasbestuurder of bywoner van die welgestelde MacFarlanes, maar vir haar het dit nie saak gemaak nie.
Hulle twee is gekys en het saam toekomsplanne beraam. Hulle sou ná skool albei gaan studeer. Hy wou dokter word soos die MacFarlanes se seun, Mac. Sy het arbeidsterapie oorweeg en hulle sou aan die Universiteit van Pretoria gaan studeer waar hulle naby mekaar sou wees.
Toe word sy lewensdraad een vreeslike Sondag afgeknip. Sy beleef dit weer, in al die intense aakligheid, soos ’n spies wat in haar hart inboor en gedraai word.
Dit was haar pa se beurt om die skoolkinders baie vroeg die Maandagoggend op te laai en hulle Ermelo toe te neem vir die skoolweek. Die vakansie was pas verby en hulle is nie soos gewoonlik die Sondagmiddag koshuis toe nie. Haar broer was al uit die skool en net sy en haar pa het gery. James en sy suster Margie – sy was in standerd sewe – was die naaste buurkinders.
Hulle het net voor dagbreek op die besonder mistige oggend van Dunedin na Annendale gery. Sy onthou daar was nog geen boomplantasies op Annendale nie. Die mis het aangerol gekom oor die golwende heuwels en hulle kon net die spookagtige gedaantes van enkele bome sien. Op die pad was dit so dig dat haar pa sy motorligte aangeskakel gehou het en vorentoe gesit het, sy hande om die stuurwiel geklem, turend in die wit wolk voor in die pad wat sig byna onmoontlik gemaak het. Hulle was gewoond aan die mis in daardie koue tyd van die jaar.
Hulle het deur die hekke gery – dit het oop gestaan – en oor die werf van die ou plaashuis. Hier was die mis nie so dig nie, maar genoeg om die huis ook spookagtig te laat vertoon. Nie een van die groot Rhodesiese rifrughonde het hulle soos gewoonlik blaffend tegemoetgehardloop nie, wat vreemd was. Waarom was die werf so stil? Niemand het uitgekom nie. Die huis en stoep se ligte was aan en die voordeur oop.
Erin se pa het bekommerd gefrons. “Iets is hier nie reg nie,” het hy gemompel en voor die stoep stilgehou. “Bly jy doodstil sit,” het hy beveel toe hy uitklim en na die stoep loop.
Onrustig het Erin gekyk hoe hy gaan staan en na iets agter die stoepmuur kyk. Toe draai hy skielik om, hardloop terug na die Land Rover en roep die polisie, die bure en lede van die kommando op die radio. Die radioverbinding was krakerig en dit het geklink asof dit nie die boodskap wil deurlaat nie, maar mense het tog gereageer.
“Moeilikheid by die Buchanans,” het hy elke keer geroep.
Erin het haar vuiste teen haar mond gedruk en gewag dat hy klaarmaak.
“Wat het Pa gesien?” het sy gevra, toe hy uiteindelik klaar gepraat het.
“Die honde lê albei dood op die stoep. ’n Bloederige gemors. Ek gaan in die huis kyk. Bly jy hier. Hou die kar gesluit.”
Hy het ’n pistool uit die kar se paneelkissie gehaal. Angsbevange het sy gehoop dat James nie iets vreesliks oorgekom het nie.
Haar pa het die huis versigtig genader, sy pistool gereed. Sy was bang om alleen te bly en bang om saam te gaan en het dus maar gevries gesit. Die mis het in slierte om die huis getrek, onheilspellend.
Haar pa is by die oop voordeur in en sy het haar lip gebyt tot sy bloed proe. Hy het uitgehardloop gekom en sy het gekyk hoe hy langs die stoep opgooi. Dit het haar laat uitspring.
Hy het orent gekom en sy mond met die agterkant van sy hand afgevee. Sy het hom nog nooit so doodsbleek en ontsteld gesien nie.
“Klim in die kar!” het hy skor geroep, maar sy het net daar gestaan, haar hande inmekaar gewring. En geweet. Geweet daar was dood in daardie huis, en dit moes grusaam gewees het.
“Waar
