wanneer ek skryf. Hy sê dat die weg van die samoerai tweeledig is: die weg van die swaard en van die penseel, oftewel die pen. As die weg van die swaard vir my ’n bietjie moeilik is, bly dié van die pen oor. Ek het dit in Die Boek van die Vyf Ringe, Go Rin No Sho, gelees, die boek wat ek in die biblioteek gekry en vodde gelees het. Ek het dit nooit teruggegee nie.
Musashi is Kensei, die Swaard-Heilige, wat in sy lewe nooit ’n enkele geveg verloor het nie. Sy volle naam is Shinmen Musashi No Kami Fujiwara No Genshin; Musashi vir sy vriende. Hy is in 1584 in Japan gebore en het op sy dertiende verjaardag sy eerste teëstander doodgeslaan. Nog vele gevegte sou volg, waarvan hy nie een verloor het nie. Hy was in sy lewe al ’n legende, maar het self gesê dat hy die strategie eers begin verstaan het toe hy omtrent vyftig jaar oud was. Die Boek van die Vyf Ringe gaan oor hoe om soos hy te veg, maar daar is ook baie goeie raad as jy nie juis ’n baasvegter is nie.
“Met die krag van die strategie beoefen ek vele kunste en vaardighede – alles sonder ’n leermeester. Met die skryf van hierdie boek het ek nie die leer van Boeddha of van Confucius gebruik nie, nóg die ou oorlogskronieke of boeke oor die gevegskunste. Ek neem die pen op om die ware gees van hierdie Ichi-skool te verduidelik, soos dit weerspieël word in die Weg van die hemel en Kwannon. Dis nou in die middel van die nag, die tiende dag van die tiende maand, die uur van die tier.”
’n Paar weke nadat Musashi sy lesse opgeteken het, is hy dood.
Ek glo baie in Die Strategiese Blik, wat jou leer om beter te kyk. Musashi skryf: “U blik moet sowel ruim as oop wees. Dit is die tweevoudige blik wat ‘Waarneem en Sien’ genoem word. Waarneem is sterk en sien is swak. In Strategie is dit belangrik om die dinge wat ver weg is te sien asof hulle naby is, en om die dinge wat naby is van ’n afstand te bekyk.”
Ek bedoel, dis mos nou briljant.
Ek het met my dagboeke begin om vir my oudag voorsiening te maak. Ek het gedink: As ek nou presies neerskryf wat alles gebeur, dan kan mense my later kom vra: “Fransie, wat het op 27 Oktober van so en so ’n jaar gebeur. En kyk of jy iets oor my kry op daardie spesifieke dag.” Omdat ek altyd alles bygehou en netjies ingedeel het, sou ek dan die regte boek uithaal en dadelik die inligting kry. Hier, op 27 Oktober, ’n paar jaar gelede, ’n afskuwelike suidwesterstorm wat baie skade aangerig het. Bome het omgewaai en alarms het oral afgegaan. Op die sportveld het die penningmeester soos ’n getroue slaaf die lyne met ’n krytkarretjie nagegaan en is hy byna omgewaai. Uit die kalktregter het ’n wit wolk opgedwarrel en die lyne het hopeloos te ver uitgewaaier. Ek het die penningmeester se onversetlikheid bewonder. ’n Uur later is alle sportwedstryde oor die hele land afgelas.
Die mense op straat het soos kinders te kere gegaan in die kwaai wind. Hulle was heeltemal laf en uitgelate en hulle oë het geskitter, sonder ’n spoor van bekommernis. Dit het my die meeste opgeval, dat hulle oor niks besorg was nie, al is die dakteëls afgeruk en het vlieënde takke hul motors beskadig. Die pont het daardie dag nie geloop nie. Die rivier het gesidder en wilde grys golwe uitgespoeg.
Op 28 Oktober was die storm verby. Toe kom die kettingsae.
En nadat ek jou toegelaat het om dit in daardie spesifieke boek te lees, sou ek in my notaboek aanteken hoeveel jy daarvoor moes betaal.
Maar mense het geen behoefte aan so iets nie. Hulle wil glad nie hoor hoe alles gebeur het nie. Hulle glo liewer in hul eie sprokies en nagmerries, en daarom is daar geen aanvraag vir die stories van Frans die Arm nie. Dit bly lê op die rakke tot daar eendag iemand kom wat die geskiedenis van Lomark wil skryf en daarin ’n skat herken wat ’n bietjie lig werp op die jare wat verby is. Dan eers sal my werk na waarde geskat word. Tot dan bly dit ’n berg ou nuus agter in ’n tuinhuisie.
My dagboeke staan op rakke teen die agterste muur. Ek skryf elke dag. Wat geskiedkundiges en argeoloë uit die dieptes van die verlede opgrawe, raap ek in die hede op. Wat ek doen, sou mens horisontale geskiedskrywing kon noem, terwyl historici delf na dinge wat lankal verby is. Daarvoor moet hulle die diepte in: Dit noem ek die vertikale geskiedenis. Die vergelyking het by my opgekom toe ons in Aardrykskunde oopgroefmyne en gewone mynbou behandel het. Vir oopgroefmyne hoef jy nie te grawe nie, omdat die steenkool na aan die oppervlak lê – jy skraap dit eintlik net van die aarde af. Maar by gewone mynbou moet hulle werklik die diepte in en tonnels in die aarde grawe.
Ek het nogal iets in dié metafoor gesien.
In ’n sekere sin maak ek die werk van geskiedskrywers oorbodig. As hulle eendag my dagboeke kry, neem hulle net daaruit wat hulle nodig het, voorsien dit van kommentaar en noem dit hulle eie werk. Gesofistikeerde diewe eintlik, nes romanskrywers. Maar dit skeel my min, solank iemand eendag weet hoe dit werklik was, hierdie dinge met Joe. Die dinge wat ek wéét, nie wat Christof en sy trawante daaroor te sê het nie. Dis nie die waarheid nie, dis leuens en bogpraatjies.
Hoofstuk 9
Dinge wat in die buiteland gebeur, raak ons hier op Lomark selde direk. Soms, as die brandstofprys byvoorbeeld gestyg het, weet ons dat daar iets in die Midde-Ooste aan die gang is, en as daar ná ’n reënbui ’n rooi stoflaag op die motors lê, moet dit seker in die Sahara gestorm het; verder gaan die meeste dinge in die wye wêreld by ons verby. Maar wanneer Lomark ’n nuwe tandarts kry, is dit beslis ’n direkte gevolg van globale verskuiwings. Ons het sy koms te danke aan die toespraak wat die Suid-Afrikaanse president Frederik Willem de Klerk op 2 Februarie 1990 gehou het. Op dié dag het die president die African National Congress ontban. Daarby het hy die vrylating van Nelson Mandela aangekondig, die leier en simbool van die stryd teen apartheid. “He’s a man with a vision as wide as God’s eye,” sê aanhangers van Mandela, en hulle plaas hom op dieselfde vlak as die groot gees van Indië. In 1990 stap Mandela uit die gevangenis, en ’n paar uur later hou hy sy eerste toespraak ná sewe-en-twintig jaar. Die grap is dat hy sy leesbril in die tronk vergeet het, sodat hy teen wil en dank die toespraak met sy vrou se bril op sy neus moes voorlees. Drie jaar later ontvang Mandela en De Klerk die Nobelprys vir vrede, en in 1994 volg Mandela De Klerk op as president van Suid-Afrika.
Die omwentelinge in die land het groot sosiale spanninge en wedywering om mag en middele meegebring. Julius Jakob Eilander, ’n tandarts, en sy vrou, Kathleen Swarth-Eilander, is Afrikaners van die vierde geslag. Hulle sien hoe die bure steeds hoër mure om hul huise laat bou en alarmstelsels laat installeer wat so sensitief is dat ’n vallende blaar of ’n ritselende akkedis die sirenes laat loei. Die Eilander-gesin wag nie tot die land transformeer nie. Hulle vertrek na Europa, “terug na die ou Holland”, wat hul voorouers in die negentiende eeu verlaat het.
In Januarie 1993 kom hulle op Schiphol aan. Ná ’n paar weke by verlangse familie en ’n paar maande in ’n vakansiehuisie tussen dennebome en karavane, neem Julius Eilander die praktyk oor van Lomark se tandarts, wat so lank die inwoners kan onthou ons gebitte van stopsels, krone en brûe voorsien het. Die praktyk is op die eerste verdieping van die huis wat deur die plaaslike inwoners die Wit Huis genoem word, maar volgens die bordjie op die gewel die naam Quatre Bras dra.
Julius en Kathleen Eilander het ’n dogter, Picolien Jane, afgekort tot PJ, en uitgespreek as pie-djy. Ná Joe en India is sy die derde aankomeling uit die buitewêreld by ons skool.
Ons kan ons oë nie glo nie. Sy het ’n kroon van onstuimige krulhare wat soos ’n waterval om haar skouers val. Ek dink aan see en skuimbranders; my dagboeke is vol van haar. Haar vel is bleek, en ek het nog nooit sulke blou oë gesien nie; hulle sit so effens skuins in haar mooi, oop gesig. In die pouse verdring die meisies mekaar om met die kurktrekkerkrulle te speel, wat soos ’n rekkie terugspring as jy daaraan trek. Die meisies wil almal PJ se vriendin wees. Haar manier van praat het almal in vervoering. Die halfbekende en tog geheimsinnige Afrikaans laat ons om die beurt giggel en ril van die tipe genot wat ’n mooi taal in jou wakker maak.
Ons hoor dat hulle van Durban kom. Dié naam het dieselfde toorkrag as
