Pretorius, op sy Puch. Ek onthou nou nog elke kinkel in die pad al langs die Valsrivier, met die massiewe wilgerbome en ’n paar gevaarlike verkeersirkels. Natuurlik het ons nou en dan hard met die pad kennis gemaak, maar gelukkig was die skade meestal beperk tot gekneusde ego’s. Ten spyte van my beste pogings was Pierre gewoonlik die wenner.
Hennie het die Kyalami-renbaan ook aan my bekendgestel. Hoe kan ek ooit die opwinding vergeet van die eerste nege-uur-uithouwedren wat ek bygewoon het – die hoë, oorverdowende klank van die enjins, die onmiskenbare reuk van die hoë-oktaan-brandstof, die juigende skare – die hele avontuur. Die renjaers wat hul motors vreesloos om die draaie laat gly, het onmiddellik my helde geword, en die intense wedywering tussen die Renaults, Alfa Romeo’s en Fords het my verbeelding aangegryp. Die adrenalien het gepomp! Ek sal ook nie vergeet nie dat ons die Sondagoggend ná die wedren tientalle koeldrankbottels moes optel wat ons by kafees op pad terug Kroonstad toe ingeruil het vir petrolgeld. Hennie se wit 1961-Renault Dauphine wat hy by my ma geërf het, het pragtig gelyk met sy breë wiele en sportuitlaatstelsel. Ons het soos konings van die pad gevoel. Die feit dat die Renault maar net ’n klein 850 cc-enjintjie gehad het, kon ons min skeel.
Tydens my matriekjaar in 1965 het ek my toekomstige loopbaan ernstig begin oorweeg. As gevolg van my passie vir motors, was ek vasbeslote om ’n loopbaan in die motorbedryf te volg. My onderwysers, my ouers en my eie verwysingsraamwerk was ewe beperk. Die enigste rigting waaraan ons kon dink, was meganiese ingenieurswese. Die studiegeld was onbetaalbaar duur, en dus het ek vir ’n beurs by Yskor aansoek gedoen. Op grond van ’n goeie akademiese rekord is dit toegeken, en aangesien ek nie vir militêre diens opgeroep is nie, kon ek in 1966 my studie aan die Universiteit van Pretoria begin. Een van die beursvoorwaardes was dat ek daar moes studeer, en ook dat ek ná die voltooiing van my studie ten minste drie jaar by Yskor moes werk – ’n klein opoffering om my uiteindelike doel te bereik.
Dit is met dankbaarheid in my hart dat ek aan my kinderjare terugdink. Ek het in ’n huis grootgeword waar my pa die gesagsfiguur en die beginsels streng Calvinisties was. Christelike norme en waardes is by ons ingeprent. Daar was geen verwarring tussen reg en verkeerd nie. My pa het dissipline konsekwent toegepas, en as kinders het ons altyd geweet waar ons met hom staan. Hy was ’n belese, intelligente man, wat groot hoogtes in sy veld as gevolg van sy integriteit, bevoegdheid en toewyding bereik het. Onderwys was sy passie. Sy roeping was sy erns, sy pligsbesef ’n bron van inspirasie. Maar hy het ook ’n sagter kant gehad. Soms, veral tydens ons talle karavaanvakansies, het hy ons almal laat skater van die lag met sy subtiele sin vir humor. Dit was tydens hierdie spontane oomblikke dat ons die kwaliteit van sy menswees kon aanvoel en waardeer.
Die beginsels wat my pa by my ingeprent het, het ’n onbetwiste en beduidende impak op my gehad, soos die aanvaarding van verantwoordelikheid, sowel as die deurvoer daarvan tot die bitter einde. Hy het toegesien dat ons van kleinsaf toegewese verantwoordelikhede gehad het, soos om die tuin nat te lei, of die hoenderhok skoon te maak. Toe ons nog op Bultfontein gewoon het, het ons ’n koei gehad wat bedags in die munisipale kamp net buite die dorp gewei het. Laatmiddag moes ons die koei gaan haal, sodat sy die nag in die stal kon slaap, en sodat sy ook gemelk kon word.
En so, toe ek ongeveer tien jaar oud was, was dit een wintersmiddag my verantwoordelikheid om die koei te gaan haal. Ongelukkig het al die koeie wat daardie dag in die kamp gewei het, vir my almal dieselfde gelyk. Tot my ontsteltenis moes ek met leë hande huiswaarts keer, sonder Blommetjie aan my sy. Ten spyte daarvan dat dit koud en winderig was en alreeds skemer, het my pa my teruggestuur – verantwoordelikheid moet ernstig opgeneem en suksesvol afgehandel word. Verantwoordelikheid, volharding en deursettingsvermoë gaan hand aan hand. Hierdie les het deel van my wese geword, en my goed toegerus vir die res van my lewe.
Die tweede les wat my pa my geleer het, was die realiteit van oorsaak en gevolg. Alles wat jy doen, het gevolge. Goeie gedrag is beloon en slegte gedrag is gestraf. Met betrekking tot laasgenoemde, het my pa nie in uitsonderings of onderhandelings geglo nie. Sou ons buite die raamwerk van ons gesin se waardes en beginsels opgetree het, was die gevolge onvermydelik – ons is gestraf.
Ons is eenkeer op heterdaad betrap toe ons heerlike rooiwang-perskes uit die koshuisvader se tuin gegaps het. Dit het niks gehelp om vir versagtende omstandighede te pleit nie, en my pa se rottang het die praatwerk op ons sitvlakke gedoen. Ek het geleer om aan die moontlike gevolge van my dade te dink, en dat kansvattery nie die moeite werd is nie, omdat die waarheid altyd op die end uitkom.
My pa was ’n Afrikaner-nasionalis in murg en been en, of so vermoed ek, ook ’n lid van die Broederbond. Sy Afrikanerskap was vir hom ’n baie ernstige saak, en iets wat hy met ontsettende trots uitgeleef het. Sy pa het in die Anglo-Boereoorlog geveg, en later ook gevangenisstraf op Ceylon uitgedien. Sy ma, ouma Nellie, en haar twaalf broers en susters is in ’n Britse konsentrasiekamp gevange gehou. Van al twaalf was sy was die enigste een wat oorleef het. Ek kan nou nog die hartseer en pyn in haar oë onthou wanneer hierdie herinneringe by haar kom spook het.
’n Vraag wat ek my soms afvra, is of my Afrikaner herkoms, ingeskerp deur my pa se lesse en voorbeeld, ’n belangrike rol in my loopbaan gespeel het. Ek reken dit het – en wel op ’n positiewe manier. Gedurende die eerste paar jaar van my betrokkenheid by die motorbedryf en die bemarkingswêreld wou ek wys dat ’n Afrikaner sukses kon behaal in ’n omgewing wat destyds meestal deur Engelssprekendes oorheers is. Later in my loopbaan wou ek deur middel van my voorbeeld wys dat ek ’n positiewe verskil in die lewe van alle Suid-Afrikaners kon maak. Ook dat ek medeverantwoordelikheid aanvaar vir foute van die verlede. Maar belangriker, dat ek medeverantwoordelikheid aanvaar om ’n beter toekoms te skep.
Soos my pa, sal ek altyd my Afrikanerskap erken, maar in my geval staan dit tweede naas om ’n trotse Suid-Afrikaner te wees.
My ma het egter die grootste invloed op my lewe gehad. Sy het haar Christelike waardes elke dag met oortuiging uitgeleef deur haar betrokkenheid by liefdadigheid en haar deernis teenoor alle mense. Sy was bereid om alles vir haar gesin en haar medemens op te offer. Die herinnering aan haar lewensvreugde en dankbaarheid teenoor haar Skepper sal my altyd bybly. Maar bo alles sal ek haar onvoorwaardelike liefde vir die res van my lewe in my hart koester. Die inspirasie van haar voorbeeld bly die rykste seën in my lewe.
Alhoewel ek dit nie toe kon besef nie, was my ma my eerste werklike voorbeeld van dienende leierskap, die filosofie wat ek later sou voorstaan. Sy was ’n uitsonderlike voorbeeld van diensbaarheid in haar gemeenskap en gesin. My pa was tien jaar ouer as sy – hy het trouens vir haar skoolgehou. Aan die einde van haar matriekjaar is hulle getroud, en ’n jaar later is my broer Hennie gebore. Sy het dus nooit ’n loopbaan gehad nie, maar sy het haar lewe daaraan gewy om ander te dien. Ek het nooit gesien hoe sy haar posisie misbruik het nie, selfs nie eens wanneer dit by die opvoeding van haar vier seuns gekom het nie.
Selfs al was my pa die onbetwiste gesagsfiguur in ons huis, het my ma meer invloed gehad – hy kon die hoof van die huis gewees het, maar sy was die hart. Sonder twyfel het sy ons respek, vertroue, liefde en bewondering verdien. Ek was absoluut vasbeslote om haar liefde te bly verdien, en om my lewe op so ’n wyse te leef dat dit haar sou trots maak. Sy het my haar sonskynkind genoem, en ek wou dit vir haar bly, maak nie saak wat nie.
My grootwordjare is ook beïnvloed en verryk deur my drie broers, Hennie, Koos en Attie. Tussendeur die normale bakleiery van tyd tot tyd was ons groot maats wat van vroeg tot laat besig was. My pa het geglo dat ledigheid die duiwel se oorkussing is, en ons is besig gehou. As die skoolhoof se kinders kon ons die druk voel om te alle tye die beste voorbeeld te stel. Ons moes ook aan soveel aktiwiteite moontlik deelneem – selfs klavierlesse was verpligtend. Om te alle tye ons bes te doen en daardeur ons Godgegewe potensiaal te verwesenlik was die mantra wat ons ouers lewenslank by ons aangemoedig het. Al drie my broers het in eie reg uitmuntend presteer, en was nog altyd vir my ’n groot bron van aansporing. Afgesien van alles wat ek by hulle geleer het, bly my broers se liefde en ondersteuning tot vandag toe ongelooflik kosbaar. Hulle is my beste vriende.
Januarie
