aan politieke druk en negatiewe publisiteit. Plaaslik moes ek bontstaan om navrae van die media, aandeelhouers, handelaars en voertuigeienaars te hanteer. Dit het groot eise aan my kommunikasievaardighede gestel en die gepaardgaande leerondervinding het my later in my loopbaan goed te staan gekom. Die kernbeginsel van deursigtige kommunikasie van die feitelike omstandighede sonder om deur die emosie van die oomblik weggevoer te word, het my deur hierdie periode gedra.
My vuurdoop as leier het eers werklik begin toe die werkers ná 49 dae teruggekeer het. Die wedersydse respek en vertroue tussen werkers en bestuur was vernietig. Die aggressie, bitterheid en wantroue was tasbaar. Die oplossing vir hierdie situasie, wat die vestiging van ’n saambindende visie en gedeelde waardes behels, bespreek ek breedvoerig in die latere hoofstuk oor leierskap. Met die voordeel van terugblik besef ek dat hierdie gebeurtenis een van die sleuteloomblikke in my persoonlike leierskapsontwikkeling was.
Dr. Frederik Van Zyl Slabbert was, soos dr. Wessels, nog ’n Suid-Afrikaner wat sy tyd ver vooruit was. Die werk wat hy agter die skerms gedoen het om ’n gladde oorgang na ons nuwe demokrasie in 1994 teweeg te bring, was van onskatbare waarde. Een van sy belangrike inisiatiewe was die fasilitering van naweekbyeenkomste tussen lede van die ANC se uitvoerende komitee en senior sakelui. Op hierdie byeenkomste by Chartwell, Anglo American se landgoed net buite Johannesburg, is alternatiewe ekonomiese beleidsrigtings vir die sogenaamde nuwe Suid-Afrika bespreek. In die eerste van die twee sessies wat ek in 1992 bygewoon het, moes ek ’n aanbieding doen oor die verwagte uitwerking van die ANC se sosialistiese beleid op die ekonomie en sakeklimaat. My vriend Rudolf Gouws, toe reeds een van Suid Afrika se voorste ekonome, het my daarmee gehelp. Nodeloos om te sê, die vonke het behoorlik gespat. Die felste kritikus van my voorgestelde vryemark-ekonomie was Cyril Ramaphosa, wat ironies genoeg ná 1994 groot persoonlike voordeel uit die einste kapitalistiese stelsel getrek het. Hierdie interaksie met senior ANC-lede soos Thabo Mbeki (uiteindelik die tweede president van ’n demokratiese Suid-Afrika), Ramaphosa, Tito Mboweni (later Reserwebankpresident), Joe Slovo en ander, het nie net my oë oopgemaak nie, maar my ook moed vir die toekoms van die land gegee. Ek was baie beïndruk deur die gehalte van die ANC-leierskorps en hul sterk verbintenis tot ’n demokratiese en voorspoedige Suid-Afrika.
Dit was in hierdie dae dat ek oor my langtermyntoekoms by Toyota begin besin het. Ek was toe reeds bykans 20 jaar by die groep en het begin dink oor die wenslikheid van ’n nuwe uitdaging. Een onmiddellike praktiese prioriteit was om ’n moontlike opvolger te vind. Ek was opgewonde toe my pad in die vroeë jare negentig met Johan van Zyl s’n kruis. Hy het destyds vir Toyota ’n bestuursopleidingsprogram gehanteer in sy hoedanigheid as professor in bemarkingsbestuur by die sakeskool van die Potchefstroomse Universiteit. Johan het heelwat konsultasiewerk gedoen en was ook ’n aandeelhouer in die Toyota-handelaarskap op Potchefstroom. Hy was 35 jaar oud, hoogs intelligent en myns insiens goed toegerus om ’n senior bestuursrol in Toyota te vervul. Nadat ek heelwat oortuigingswerk moes doen, veral met sy vrou, Santie, wat bekommerd was oor die moontlike impak op hul gesinslewe, het hy in 1993 by ons aangesluit. Dit was ongetwyfeld my beste aanstelling ooit, in ag genome dat hy vandag die president en uitvoerende hoof van die groep is, met verantwoordelikheid vir Afrika suid van die Sahara. Hy dien ook in die hoofraad van die Toyota Motorkorporasie van Japan, wat ’n besonderse prestasie vir ’n buitelander is. Trouens, hy is een van enkele nie-Japanners vir wie so ’n eer al te beurt geval het.
In 1993 het Toyota Japan ons vereer met sy “best of the best”-toekenning – ’n onderskeiding wat daardie jaar net drie van die 161 verspreiders wêreldwyd te beurt geval het. Ons is beoordeel op die grondslag van algehele prestasie, maar met die klem op markaandeel en klanttevredenheid. Dit was uit die aard van die saak ’n spesiale mylpaal.
’n Belangrike storie wat ek nie kan nalaat om te vertel nie, is die middagete wat ek en Bert Wessels ’n paar maande voor die demokratiese verkiesing in 1994 saam met Nelson Mandela by Toyota se hoofkantoor in Sandton geniet het. Vanaf Colin Adcock se aftrede in 1986 het ek aan Bert gerapporteer. Tydens die ete het Mandela ons meegedeel dat ons een van tien groot Suid-Afrikaanse maatskappye was wat hy besluit het om te nader vir ’n bydrae van R1 miljoen tot die ANC se verkiesingsfonds. Die ANC was destyds hoofsaaklik ’n bevrydingsbeweging en ’n gesonde verkiesingsfonds was ’n voorvereiste vir ’n regverdige verkiesing.
Ná baie kopkrap oor Madiba se versoek het ons toe, ná konsultasie met ons mededirekteure, besluit om R500 000 aan die ANC te skenk, en ’n bykomende R500 000 onder die ander partye in die politieke hoofstroom te verdeel. Ons het dit as ’n billiker en minder omstrede toewysing gesien. Die verrassende uitkoms was dat hy ons tjek vir ons teruggestuur het. In sy brief het hy gesê dat hy vir R1 miljoen gevra het, om goeie redes. Ons skenking van die helfte van die bedrag was vir hom ’n duidelike bewys dat ons nie die meriete van sy versoek ten volle ondersteun nie, derhalwe sy besluit om die geld terug te stuur. Hierdie eerstehandse les oor beginselvaste leierskap wat voortvloei uit ’n hoë vlak van morele intelligensie het ’n onuitwisbare indruk op my gemaak. Dit was een van talle lesse wat ek deur die jare by Madiba geleer het. ’n Laaste opmerking – hy het nooit weer na die teruggestuurde tjek verwys nie en Toyota is steeds bevoorreg om ’n uitstekende verhouding met hom te hê, tot vandag toe.
Ten spyte van die feit dat Bert ’n meganiese ingenieur was en ek ’n bemarker, het ons uitsonderlik goed oor die weg gekom. Nie net het ons mekaar as kollegas gerespekteer nie, maar ons het ook baie goeie vriende geword. Bert was bekwaam, reguit en ongekunsteld. Sy entoesiasme vir die lewe was inspirerend en sy humorsin aansteeklik. Ek het ’n skatkis vol staaltjies en herinneringe aan daardie jare waarin ek die voorreg en plesier gehad het om saam met hom te werk. Hy het inderdaad ’n positiewe rol gespeel in my leierskaps- en bestuursontwikkeling, en my lewe verryk. Dit bly vir my tragies en ’n persoonlike verlies dat hy in die betreklike jong ouderdom van 58 jaar op 2 Desember 2002 skielik oorlede is. ’n Herinnering wat my met weemoed en dankbaarheid vul, is die oproepe wat sowel ek as Tillie ’n paar uur voor sy afsterwe van hom gekry het om ons te bemoedig gedurende die moeilike RAG-episode (Retail Apparel Group). Ek was toe reeds geruime tyd nie meer aan Toyota verbonde nie.
In die derde kwartaal van 1994 het ek ’n telefoonoproep ontvang van Terry Rosenberg, destyds die uitvoerende hoof van McCarthy Retail Bpk. Die uitvoerende voorsitter van hul motorafdeling, Theo Swart, sou einde Februarie 1995 aftree en Terry wou weet of ek in die pos belangstel. Omdat ek reeds ’n moontlike loopbaanverandering oorweeg het, het ek positief gereageer. Ons het kort daarna in Durban ontmoet en dit is gevolg deur ’n aandete in die restaurant Linger Longer in Sandton. By hierdie geleentheid het Terry ’n uitstekende aanbieding op ’n mini-blaaibord gedoen. Hy was sjarmant en oortuigend, met die gevolg dat ek die moontlikheid om by McCarthy aan te sluit, ernstig oorweeg het. Ek wou hierdie uiters belangrike saak deeglik deurdink en het Terry gevra om my tot einde Desember kans te gee om te besluit.
Die wroeging waardeur ek met hierdie besluitnemingsproses gegaan het, was intens. Toyota het my grootgemaak in die sakewêreld, en my geleenthede gebied. Die geloof in die handelsmerk, produkte en kultuur was ’n integrale deel van my samestelling, en die Toyota-mense was diep in my hart. My lojaliteit teenoor die Wessels-familie en my bestuurspan was nog ’n groot oorweging. Terselfdertyd was daar ’n sterk hunkering na ’n nuwe uitdaging en ’n meer gebalanseerde lewe. Die realiteit van my werkspatroon by Toyota was dat ek baie lang ure gewerk het, en heelwat moes reis, binnelands en internasionaal. Uit die aard van my verantwoordelikhede moes ek ook as gasheer optree by talle aandgesellighede en het die bywoon van handelaarsgesellighede en motorsportbyeenkomste baie van my naweektyd in beslag geneem. Omdat ek so lank by die groep was, het ek persoonlike verwantskappe gehad met die meeste van die personeel, verskaffers, handelaars, vlootklante en joernaliste. Die onafwendbare gevolg daarvan was dat ek by al hoe meer en meer kwessies betrek is. Mettertyd het hierdie stortvloed van versoeke vir my aandag en tyd my laat voel soos ’n vliegtuig wat al om die Noordpool sirkel en progressief meer sneeu op sy vlerke versamel. Al manier om die situasie te red, was om in ’n plek van sonskyn te gaan land.
Tydens ons Kersvakansie daardie jaar in ons huis aan die Oos-Kaapse kus het ek kans gehad om die voor- en nadele van ’n skuif na McCarthy goed te deurtrap.
