paar grafstene met onhandig uitgebeitelde opskrifte, en blomme, die grond geskoffel. “Ons hou dit netjies, dis die minste wat mens kan doen. Daar het so min van die verlede oorgebly: die grafte, die huis, ’n paar ou portrette … Selfs ons Familiebybel het weggeraak; dit was ’n agttiende-eeuse Bybel met ’n slot, Hooghollands, ’n familie-erfstuk, ’n waardevolle ding. Toe ek ’n seuntjie was, het ek altyd verlang om so groot te wees dat ek dit kan optel. Maar dit het verdwyn, alles het verdwyn, sommerso voor ons oë.”
Hulle staan nog ’n rukkie by die muurtjie en kyk na die grafte. Die wolke trek weg: die son, reeds laag in die weste, glip uit en spoel oor die werf, die vaal mure en dakke van die plaasgeboue, en die kerkhof. Dan stap hulle verder.
“Miskien kan ons vanaand vuurmaak,” sê mevrou Hattingh en kyk vraend na haar man.
“Hoe moet ons genoeg hout hê vir die winter as ons nou al begin vuurmaak?” vra die oudste van die seuns. Hulle moet broers wees, dink George, en bemerk weer eens die ooreenkoms tussen hulle waar hulle langs mekaar sit aan tafel; maar nou kan hy, anders as gisteraand, ook die verskille tussen hulle sien. Johannes is die enigste van die drie wie se naam hy al kon vasstel, want dit is Johannes wat vanoggend in die buitekamer opgeskrik het by sy binnekoms en koffie afgeneem het na sy vader en broer op die land. Hy het dieselfde gesig as sy broers, met breë voorhoof en oë wyd uitmekaar, en dit sou aangenaam wees, selfs aantreklik, as dit nie was vir die onverbiddelike erns wat dit merk en selfs al sy lyne om die oë en mond gegrif het nie: waaksaamheid bedek dit soos ’n masker.
“Daar is nog mieliestronke in die skuur,” sê hy nou nadenkend.
In die gelaatstrekke van die oudste van die broers is daar geen fynheid nie, en sy oë is flets, sy bewegings traag. Sy gesig het sélf masker geword, en mens kry skaars die indruk dat daar iets agter daardie uitdrukkingloosheid leef.
“Hoe lank dink jy sal die mieliestronke bly brand?” vra hy ’n bietjie honend terwyl hy kou.
“’n Rukkie in elk geval, as ons dan ’n vuur moet hê.”
“Niemand het gesê ons móét ’n vuur hê nie.”
“Waarom maak ons brandhout en mieliestronke bymekaar as ons nooit eers kan vuurmaak nie?” vra die derde broer, die seun van die solder en die boeke. George kyk van die een na die ander terwyl hulle sit en eet, na die ooreenkoms en na die verskille. Ja, hierdie seun is die jongste van die drie, en by hom het die masker nog nie aangegroei nie, hy oorweeg nie voordat hy praat nie en sy oë beweeg minder behoedsaam deur die kamer.
“Ons moet ons brandgoed spaar vir die tyd dat ons dit regtig nodig kry.”
“Julle wil ook alles spaar – spykers, blikke, ou motorbande …”
“Jy kan ook alles eendag nodig kry.”
“Daar was een winter net nadat ons hier kom bly het dat ons van die meubels moes gebruik om vuur te maak,” vertel mevrou Hattingh vir George asof sy weer van haar voorstel vergeet het. Self voel hy ook dat dit om sy ontwil gedoen is, en ongemaklik oor die lang bespreking wat dit uitgelok het, oorweeg hy dit om te sê dat hy liewer dadelik ná die ete wil gaan slaap.
“Ons het darem genoeg brandhout om vir ’n uur of so te kan vuurmaak sonder om hierdie winter in die nood te raak,” sê Hattingh dan egter. “En bowendien het ons vanaand ’n besoeker.”
Dit is die refrein van alles wat hy en sy vrou sê, die regverdiging vir elke afwyking van hulle roetine. Terwyl die jongmense afsydig bly en geen teken gee van wat hulle dink of voel nie, is George se aanwesigheid vir hulle ouers baie duidelik ’n besondere gebeurtenis. Aan die einde van die maaltyd bring mevrou Hattingh die koek wat sy gebak het op tafel, die jongste seun word gestuur om brandhout te gaan haal, en Hattingh probeer George oorhaal om ’n glasie brandewyn te drink. Versigtig skink hy vir al vyf die mans, met onderdrukte opwinding, asof dit ’n teken van besondere feestelikheid is. Die seun drink met klein, byna onwillige teugies; Johannes slaan sy glas met een sluk weg en vee sy mond met sy hand af. In die hoek waar hy hom ná die ete teruggetrek het, sit die oudste broer met sy elmboë op sy knieë, sy glas in albei hande, en dra niks by tot die gesprek nie.
Hattingh het meer spraaksaam begin word van die drank en neem George gemoedelik aan die arm om hom na die voorkamer te lei waar die vuur gemaak word. “Ons sit amper nooit in die voorhuis nie,” verduidelik mevrou Hattingh terwyl sy hulle volg. “Dis so maklik om maar in die kombuis te lewe …” Sy stoot ’n ornamentjie reg en vee haastig met haar voorskoot oor die tafelblad.
“Dis muf hier,” merk die seun op waar hy op sy knieë voor die kaggel besig is. “En klam. Jy sal heelnag moet vuur maak voordat hierdie kamer warm word.”
“Ek weet nie waarom julle altyd in die kontramine moet wees nie,” sê mevrou Hattingh. Die ander twee seuns het hulle gevolg, glas in die hand, en bly by die deur na hulle staan en kyk.
“Dit sal ook heelnag duur voordat Paultjie daardie vuur aan die brand kry,” sê Johannes. Dit is dus Paultjie, dink George, die seun van die solder, wat nou rooi word en vinnig opkyk waar hy besig is.
“Hoekom maak jy dit dan nie self as jy dit so goed kan doen nie? Altyd met ander mense fout vind …”
“Dis nie ék wat vuur wil hê nie, moenie jou werk op my probeer afskuif nie.”
“Grootbek.”
“Stil nou, julle,” sê Hattingh, en stoot vir hom en vir George stoele nader aan die vuur. “Ja, dis maar ’n harde lewe, en mens bly besig. Ons kry min tyd om te ontspan en gesellig saam te wees.”
“Dis nie soos dit vroeër was nie,” sê sy vrou. “Daar gaan soms maande verby sonder dat ons van ons bure te sien kry.”
“Maar wie het daar ook in die distrik oorgebly? Die Lubbes is weg, die Visagies is weg, Fisantkraal is onteien, Rietvlei staan al jare lank verlate, Heuningkloof is ’n proefplaas van die regering. Hulle’t glad die ou naam verander. Dit was een van die oudste plase in die distrik, ’n spogplaas …”
“Heuningkloof en Rietvlei,” sê sy vrou, “dit was twee mooi plase, het jou pa altyd vertel.”
Tussen hulle woorde in luister George na Paultjie en Johannes se gesprek, na Johannes se stadige, eentonige gesar terwyl die vuur rokerig oplaai, en sy broer se heftige reaksies. “Ander kere …” hoor hy onduidelik. “Beter as nooit nie …” Wydsbeen staan Johannes voor die kaggel met die leë glas nog in sy hand, ’n stadige, tevrede glimlag op sy gesig. Die ouer broer glimlag ook van op die agtergrond, die drie besig met die voortsetting van een of ander ou rusie of stryery wat George nie kan volg nie. “Jy moet onder begin,” sê Johannes glimlaggend. “As jy nie eers ’n vuur kan aanlê, kan jy ook nie ’n man se werk doen nie.”
“Wat noem jy miskien ’n man se werk?” vra Paultjie.
“Dinge waaroor seuns soos jy nog maar net hoor praat wanneer hulle saans te laat opbly.” Blykbaar geniet hy dit om hom te probeer kwaad maak.
“As ek sien hoe jy sukkel met daardie vuurtjie sou ek nie graag by wees as jy ’n lont probeer aansteek nie,” sê die oudste broer skielik uit sy stilte, en Johannes lag. Paultjie wil antwoord, maar dan merk hulle dat George na hulle gesprek luister. Johannes draai weg; Paultjie buk voor die vuur.
“Wat sukkel jy so, jong?” vra Hattingh. “Kom, laat ek jou help.”
Onder sy hand spring die eerste vlamme op tussen
