en sit met sy beseerde been uitgestrek op ’n stoel toe Rupert in Keeromstraat in Kaapstad aankom. Hy reageer afwysend, aangesien United Tobacco reeds die voorblaaie lank vooruit bespreek het. Half spottend sê hy aan Rupert: “Man, ek wens julle word ook so groot soos jul opposisie, dan kan julle ons eendag ook afdreig.”
Rupert gaan daar weg met die vaste voorneme dat hy dit inderdaad sou regkry en dat sy groep ook prima advertensieruimtes sou bekom. Kort voor lank gebeur dit wel: Met verloop van tyd oorheers Rembrandt se volbladadvertensies maande lank die buiteblaaie van Die Huisgenoot en vele ander tydskrifte. En Rembrandt se aggressiewe reklameveldtogte word ’n voorloper in die advertensiebedryf.
In die beginjare ontstaan die verdere probleem dat geen fabrikant vir Rupert sigaretdose wou maak nie. Hulle maak dit aanvanklik self met die hand. Uiteindelik doen ’n fabrikant wat die masjiene gehad het en vir Rupert se opposisie kartondose maak, dit ook vir hom.
Weer eens word ’n aanvanklike nadeel in ’n voordeel omgeskep; die soort gebeurtenis wat Rupert vas laat glo dat elke terugslag ook ’n geleentheid bied. Rembrandt kon ’n beter produk en beter verpakkings ontwikkel. Teen 1972 behoort die helfte van die betrokke fabriek wat die kartondose maak, aan die Rembrandt Groep en die ander helfte aan St Regis, ’n groot groep in die VSA.
Die snelle vordering van Rembrandt word vroeg reeds beskryf in Inspan, die orgaan van die FAK en die Reddingsdaadbond: “Nieteenstaande ’n sterk meedingende mark het Rembrandt met sy beleid van kwaliteit eerste een van die leidende sigarette in Suid-Afrika geword en word waarskynlik deur meer blankes gerook as enige ander sigaret.” Hierdie verbasende sukses het ook in die buiteland opspraak gewek waar Rembrandt as die suksesvolle naoorlogse sigaret van die Westelike Halfrond bestempel word. Die Huis van Rembrandt is dan ook voorloper in die opsig dat sy handelsmerke reeds wêreldwyd geregistreer is.
“Die kwaliteitskontrole wat deur Rembrandt toegepas word, is seker uniek vir dié van ’n Suid-Afrikaanse maatskappy. In die voorbereiding van ’n pakkie sigarette is daar in die fabriek alleen meer as 50 punte aan kwaliteitsbeheer. Ook in die bestuur word die mees wetenskaplike metodes toegepas. Die stelsel van kosteberekening, byvoorbeeld, is sodanig dat die bestuur elke maand tot ’n tweede desimaal van ’n pennie weet wat die koste per 1 000 sigarette vir elke item van vervaardiging en bemarking is. Ook word gesorg dat Rembrandt met tegniese ontwikkelings altyd ’n stappie voor is. Die modernste en doeltreffendste masjinerie word in die buiteland aangeskaf.
“Verder volg Rembrandt ’n doelbewuste beleid van werkverskaffing aan blanke dogters. Honderd-en-twintig dogters is reeds in diens en met die gedurige uitbreidings is daar openings vir nog baie meer. Om hulle in aangename omstandighede te laat werk is lugkondisioneringstoestelle in die fabriek aangebring en is ook met gerieflike ruskamers gesorg vir hul gesonde ontspanning tussen werkure,” lui die artikel14. In ’n vroeëre artikel in Volkshandel, amptelike orgaan van die AHI, word verklaar: “Rembrandt volg die beleid van werkverskaffing aan blanke dogters en het daarin geslaag om arbeidskoste af te bring na laer as die wêreld-gemiddeld. In teenstelling met hierdie prestasie het die Raad van Handel en Nywerheid so pas bevind dat die tabakvervaardigingsbedryf in die Unie al hoe meer van nie-blankes en manlike werkers gebruik begin maak en dat die arbeidsproduktiwiteit die afgelope tien jaar gedaal het.”15
Die artikel in Inspan gaan voort: “Aan landseuns word deur ’n spesiale opleidingskema die geleentheid gegee om die sigaretbedryf in al sy vertakkings te leer ken.” Dit sluit af met ’n onmiskenbare verwysing na die nasionalistiese gevoelens van Afrikaners: “Was dit blote toeval dat die eerste Afrikaanse sigaretfabriek ontstaan het in die Paarl waar die Eerste Afrikaanse Taalbeweging 75 jaar gelede begin het? Want elke volk het sy eie nodig – dinge wat werklik saak maak – sy eie taal, sy eie grond, sy eie fabrieke, sy eie sukses . . .”
Die “Afrikaanse sigaret” se klem op die volkseie blyk in die beginjare van Rembrandt baie sterk te wees. In 1949 stuur die groep byvoorbeeld 63 fabrieksdames in Voortrekkerdrag uit die Paarl op maatskappykoste na die inhuldiging van die Voortrekkermonument in Pretoria. Rembrandt verskaf aan elkeen ’n Voortrekkeruitrusting.
Rembrandt vertoon ook ’n uitstalling op die Van Riebeeck-fees van 1952, toe die 300-jarige aankoms van Jan van Riebeeck in die Kaap van Goeie Hoop gedenk is. Een van die besoekers aan die fees, ’n koninklike wat Rupert eers later sou ontmoet en wat ’n groot rol in sy aktiwiteite rakende natuur- en wildbewaring sou speel, is prins Bernhard, gemaal van die Nederlandse koningin, wat in 1961 saam met Peter Scott die Wêreldnatuurfonds (WWF) gestig het.
Voorts is ’n bekende Afrikaanse kultuurfiguur, dr. P.J. (Piet) Meyer, ’n latere voorsitter van die Afrikaner-Broederbond, in 1951 as die groep se hoof van openbare betrekkinge aangestel. Meyer, met ’n doktorsgraad in die sielkunde, het sy loopbaan as joernalis by Die Volksblad in Bloemfontein begin en was die hoofsekretaris van die FAK. Hy was die politieke korrespondent van Dagbreek en Sondagnuus toe hy by Rembrandt begin. Hy bly agt jaar lank die groep se skakelhoof, totdat hy in 1959 in die Radioraad aangestel word. Daarna dien hy ’n dikwels omstrede termyn as voorsitter van die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie uit. Hy word ook die voorsitter van die Maatskappy vir Europese Immigrasie sowel as die voorsitter van die Antikommunistiese Komitee van die Afrikaanse Kerke.
Die eerste jaar ly Rembrandt ’n verlies van £63 000. “Dit was die mees kritieke tyd in my lewe,” sê Rupert. “Die moeilikste was om moed te hou by jou organisasie. In tye van krisis is ek altyd kalm. As iedereen met spanning rondloop, word ek al hoe kalmer.”16
Die volgende jaar maak Rembrandt ’n wins van £104 000. “Ek dink nie dis net ons goedheid nie,” sê Rupert daaroor toe Rembrandt sy 21ste verjaardag in die Paarl vier. “Ek sê altyd: 99% perspirasie en 1% geluk, 99% harde arbeid en 1% geluk van die faktore wat ons nie beheer nie.” Die wiel het egter gedraai: “Toe het ons nie weer teruggekyk nie. Net vooruit.”
Tog is Rupert in die begin deur mededingers onderskat. Sommige van hul verteenwoordigers met blink motors en bestuurders kyk met meewarige glimlagge hoe Rembrandt se verteenwoordigers met kartonne sigarette op die skouers die handelaars besoek. Op ’n byeenkoms van tabakvervaardigers verwys sommige neerhalend na Rupert ten aanhore van Bertie Levenstein, wat uitvoerende poste by Rand Tobacco en Cavalla beklee het voordat dié twee maatskappye deur Rembrandt oorgeneem is en hy daar ’n direkteur geword het.
Levenstein verskil lynreg met die mededingers wat Rupert as voor op die wa of ’n “upstart” afgemaak het: “Ek dink hierdie man is dinamiet!” Hy gaan verder: “Ek het dit nie heeltemal reg gehad nie; ek moes liewer gesê het hierdie man is ’n atoombom.”17
Rupert self beskou 1950 as die jaar waarin Rembrandt sy groot deurbraak gemaak het. Die deurbraak val saam met die tekens van oplewing wat die Suid-Afrikaanse ekonomie met die aanbreek van die jare vyftig getoon het. Die oorlogstydse industrialisering wat Smuts onder leiding van sy direkteur-generaal van oorlogsbehoeftes, dr. Hendrik van der Bijl, laat aanpak het, het wyer begin deurwerk. Dit is die soort ontwikkeling wat aanleiding gee tot die geskiedkundige C.W. de Kiewiet se dikwels aangehaalde uitspraak: “South Africa advanced politically by disasters and economically by windfalls.”
Rembrandt benut die oplewing. Van Junie 1948, toe die eerste pakkie Rembrandt-sigarette van die masjien afgehaal is, word markaandeel stadig maar seker verower, hoewel daar toe ’n sestigtal sigaretsoorte op die mark was. In die eerste drie jaar daarna bring sy mededingers 24 nuwe sigaretsoorte op die mark om Rembrandt die loef af te steek. Dit het nie gewerk nie.
In sy mededinging met die magtige British American Tobacco se filiaal in Suid-Afrika, United Tobacco Company (UTC), wat die mark oorheers het, kry Rembrandt se sigarette baie gou ’n trotse groep Afrikaanse ondersteuners. ’n Humoristiese gesegde doen selfs die ronde: “Rook vir jou vaderland en hoes vir jou land.”
Hertzog
