met sigarette iets kan doen, het ons al klaar een ding agtergekom. Dit is dat Voorbrand met Patriot-tabak en Oom Bart en so aan te beperk is. Nee, jou mark is groter, jy bemark nie net aan Afrikaanssprekendes nie. Ons het toe Rembrandt, en tegelykertyd Rothmans onder lisensie, verkry. Nou het jy darem ten minste twee bene op die twee landstale.
“Toe ons nou daardie stadium bereik, kry ons ’n man wat ons baie gehelp het, somtyds ook probleme veroorsaak het: Patrick O’Neill-Dunne. Hy en ek het dieselfde verjaardag, behalwe daarvoor is ons taamlik verskillend. Hy is baie meer aktief en hardwerkend dan ek, onder meer. Hy sê vir ons: ‘You two boys trying to bash British American Tobacco make me think of two fleas crawling up the back of an elephant with rape in their mind.’ Al rede hoekom ons voortgegaan het, is waarskynlik die rede wat die Wright-broers in staat gestel het om te vlieg. Toe hulle al die Kitty Hawk gevlieg het, was daar nog professore by Harvard wat gesê het ’n mens sal nooit vlieg nie, want alles wat hulle het om te gebruik, is swaarder dan lug en hy sal nooit in die lug kom nie.
“Die Wright-broers se voordeel was dat hulle nie geweet het dit was onmoontlik nie. U weet, die spesialis ken al die redes hoekom ’n ding nie gedoen kan word nie en ek het dit nog keer op keer gevind dat spesialiste goeie mense is, maar hulle hou by die gebaande weë. Hulle het so vasgeval daarin dat hulle nie daaraan dink dat daar miskien ’n ander manier is om ’n ding te doen nie.”18
Uiteindelik sou UTC se markaandeel tot ’n onbenulligheid teenoor Rembrandt se snelle groei krimp, dermate dat Rembrandt naderhand saam met Rothmans byna 95% van die Suid-Afrikaanse mark beheer het.
Rembrandt betaal einde 1950, toe die omset byna £2 miljoen haal, sy eerste dividend: 3% op gewone aandele, wat £14 250 beloop. Dit is ook dieselfde jaar waarin Rupert se oudste seun, Johann, gebore is.
Die Huis van Rembrandt omsluit in daardie jaar volgens ’n advertensie in Volkshandel die bedrywighede van die volgende maatskappye, met die voorsitter tussen hakies: Tegniese en Industriële Beleggings Beperk (mnr. A.E. Rupert), Tweede Tegniese en Industriële Beleggings Beperk (mnr. D.W.R. Hertzog), Rembrandt Tabakkorporasie (SA) Beperk en dogtersmaatskappye (dr. N. Diederichs) en Distillers Korporasie (SA) Beperk (mnr. S.A. Schonegevel).
Een van die verreikendste besluite wat Rupert se filosofie as sakeleier-weldoener vroeg beslag laat kry het, word in 1949 geneem, in die tyd toe Rembrandt die deurbraak gemaak het waarop sy skouspelagtige welslae gevolg het.
Dit het gebeur omdat die Londense bemarkingskundige Patrick O’Neill-Dunne, die Ier wat in Suid-Afrika met die Rothmans-poging kom help het, op 2,5% van Rembrandt se netto wins geregtig was. Dit moes klaarblyklik dan ook vir die besturende direkteur geld.
Rupert versoek die direksie egter om die 2,5% van die netto wins waarop hy bo en behalwe sy salaris geregtig was, eerder vir goeie dade en goeie sake aan te wend. Sy versoek word toegestaan, en die geld sou na die diskresie van die direksie aangewend word. Uit daardie besluit vloei mettertyd ’n reeks goeie dade en stigtings; deurentyd ’n proses waarin ook op die terrein van maatskaplike verantwoordelikheid gewigtige strategiese vennootskappe aangegaan is. Hierdie proses kry in die jare sestig momentum en die naam Rupert word as ’n weldoener en ’n man van waarde landwyd en mettertyd internasionaal bekend.
Rembrandt se eerste jaarvergadering word op 11 Februarie 1950 in die Banketsaal op Stellenbosch gehou. Die voorsittersrede word gelewer deur dr. Nic Diederichs, die voormalige hoofleier van die RDB wat in 1948 tot LV vir Randfontein verkies is.
Diederichs vermeld in sy rede dat alle aangebode aandele uitgereik is, sodat die kapitaal op £475 000 te staan kom, met £25 000 aan reserweaandele. Hy gaan voort: “Ons is dankbaar dat ons die vooruitgang van Rembrandt, waarin soveel belangstel, kan rapporteer. Want met sy wye opset behoort die maatskappy nie aan enkeles nie, maar aan die volk self.” En hy voeg by: “Dit sal elke vriend verheug om te verneem dat u maatskappy se winste tans ongeveer £10 000 per maand beloop.”
Diederichs verklaar dat die suksesvolle verkoopbevordering van Rembrandt geen toeval is nie. “Goeie advertensie verkoop tog slegs een maal die produk en daarna verkoop die kwaliteit van die produk homself. Nie dat ons die waarde van advertensies onderskat nie, want dit is uiters noodsaaklik om die belangstelling van die publiek te hou, ou rokers te behou en nuwes te kweek. Maar die feit dat Rembrandt sy verkope kon verdubbel, verdriedubbel en vervierdubbel en dikwels meer verkoop in nie-Afrikaanse areas as in Afrikaanse areas, is toe te skryf aan die beleid wat ons steeds naarstiglik volg, naamlik om kwaliteit voorop te stel.”
Hy sluit af: “Veral gaan ons dank uit aan ons besturende direkteur, mnr. A.E. Rupert, wat nou reeds baie jare homself die grootste moeite en opoffering getroos om ons maatskappye tot die stadium te bring waar hy vandag staan. Die feit dat ons vandag ’n gevestigde, winsgewende saak is, is tot ’n groot mate aan sy ywer toe te skrywe. Vir hom is dit die verwesenliking van ’n droom. Sonder sy werk en toewyding sou ons seker nooit ons doelwit so gou kon bereik nie.”19
Binne drie jaar ná sy stigting rook meer wit mense Rembrandt as enige ander sigaret in Suid-Afrika. Teen 1951 het Rupert reeds ’n 10%-markaandeel en die groep begin die Suid-Afrikaanse mark oorneem. ’n Nuwe, langer sigaret word op die mark gebring – Rembrandt van Rijn, deur Rupert aangeprys as “die ideale ‘dinee’-sigaret, ’n kwart langer as die standaard-grootte en van dieselfde meestermengsel van room-van-die-oes-tabak wat Rembrandt beroemd gemaak het”.
Die produktiwiteit van die Paarlse werksters word ook spoedig ruim beloon. Op 27 April 1953 kondig Rupert aan dat hy die minimum loon vir blanke werksters en jong seuns tot £1 per dag verhoog. Dit is £2 8s 3d per week meer as die aanvangsloon van £2 11s 9d per week waaroor ander tabakfabrikante kort tevore in Bloemfontein met die vakbond Tobacco Workers’ Union ooreengekom het, dus byna dubbel soveel. Rupert se verhoging van minimum lone vir blankes blyk ’n voorspel te wees tot die hoër minimum lone vir gekleurdes waarmee hy ’n dekade later met nog ’n waagmoedige sprong groot opspraak in die Suid-Afrikaanse nywerheidswêreld wek.
Hertzog reageer ook in ’n interne memorandum op die innuendo in Dan O’Meara se boek Volkskapitalisme dat “boeredogters” in diens geneem is omdat dit goedkoop arbeid was:
“(Dit) . . . rym nie met die feit dat die lone wat aan hulle betaal is destyds geadverteer is en dat die Rembrandt-organisasie kapitaal-intensief eerder as arbeidsintensief is en tewens nog nooit klagtes oor lae lone moes ontmoet nie. Tewens, Rembrandt het oor die jare konstant hoër lone betaal as sy konkurrente . . .”20
Rupert motiveer sy loonsverhoging van 1953 só teenoor die werknemers: “Weens die moderne toerusting en hoë meganisasie kos dit ons minder om ’n duisend sigarette te maak en kan ons beter tabak en materiale gebruik en hoër lone betaal vir die beste arbeid. Ons het reeds voorlopige ruskamers en ontspanningsale aan u verskaf, maar in die nuwe personeelgebou wat eersdaags gaan verrys, word voorsiening gemaak vir ruskamers en ’n saal vir 200 dames en dit moet die mooiste moontlik wees. Ons ontwerper, wat tans in die buiteland is, het opdrag om die beste wat daar is te gaan besigtig.”
Hy wei daaroor uit: “. . .ons kan alleen so ’n progressiewe beleid volg as ons beter en harder werk as elkeen van ons mededingers se werknemers, anders kan ons nie kompeteer nie. Ons is egter bereid om hierdie hoë lone te betaal omdat die direksie weet dat u ons nie in die steek sal laat nie.
“Omdat die blanke werkers en werksters van ons land grotendeels ons eie mense is, het ons gevoel dat Rembrandt as Afrikaanse maatskappy die toon moet aangee. En omdat ons produk so goed is, kan ons dit bekostig om te sê dat ons Afrikaans is en trots daarop is. Dit plaas egter op elkeen van ons die dure plig om steeds ons beste te lewer, om presies en net te wees in ons werk en toe te sien dat die leuse ‘Elke Rembrandt-sigaret moet ’n meesterstuk wees’ getrou nagekom word.”
Sy
