Hy het sy kop laat sak en nie weer opgekyk nie. Toe sy saam met die ander wegstap, het hy hulle hoor lag en geweet hulle lag vir hom.
Donker was hulle terug in die Bos. Dit was soos die toevou van ’n dik kombers om sy lyf.
“Pa,” het hy gevra toe die vuur brand, “is ons witmense, Pa?”
4
Die Donderdagmôre, kort ná sonop, kry hy Oupoot se spoor. Ongeveer ’n myl noord in die Knysna op van waar hy die vorige nag geslaap het, en die olifant is van wes na oos deur die rivier. Teen die voordag, want die spoor is nog klam waar hy aan die Oorkant uit is … Hoe ver is Oupoot voor? ’n Uur? ’n Oomblik wil angs en twyfel hom beetvat, maar hy druk dit van hom weg. Hy het twee dae lank deur die Bos geloop om hierdie spoor te kry en sentiment gaan nie Freek Terblans se hand stuit nie! Klaar.
Dis die ander ding wat in hom torring wat hy nie gekeer kry nie: hy is minder as ’n halfuur van Groot Eiland af en as hy nie sy voete keer nie, gaan hulle met hom noord draai en met hom daarheen loop. Om wat te gaan maak? vra hy hom af, en volg Oupoot se spoor deur die klam onderbos. Al wat op Groot Eiland oor is, is grafte: sy ma, Sara, sy pa. Maar hy moet kos in die hande kry, miskien het ander daar gaan huismaak, stry die ander ding. Noudat hy weet waar Oupoot se spoor is, kan hy maklik Groot Eiland toe gaan, terugkom, die spoor weer kry en volg en lank voor donker klaarmaak wat hy gekom het om te doen.
’n Halfuur later draai hy noord.
Toe hy die geweer gaan haal het, het Maska gesê ou Anneries het duskant Kaffirskop huisgemaak; diep in die tagtig en kap nie meer nie, maar maak darem nog gereeld sy speke en neem hulle dorp toe.
Had húlle reg en hy verkeerd? wonder hy skielik. Is slaaf wees, hond wees, niks wees, blind wees nie tog maar die maklikste nie? Wat maak dit nou eintlik saak waar die bloubokkie se gal sit? Of waar jy glo dit sit?
Nee – om ’n lieg te glo, is om jouself te verloën. Om ’n waarheid verby te loop omdat lieg se pad gerieflik oopgetrap is, is eweso. Laat hy dan voor alles skuldig staan, maar nie daarvoor nie!
Hy kom van die suidekant af Groot Eiland se oopte in. En hy skrik half. ’n Oomblik voel dit of tyd nie werklikheid is nie: voorjare, gister en nou is skielik saamgebondel in die knip van ’n oog, een groot tydlose moment.
Die huis staan nog. Vaal, uitgedorde plankmure soos dooihout in die Bos, en die dak het eenkant gesak; voor die voorste venster hang nog ’n stuk flentergordyn.
Oorkant die diepsloot is lewe: ’n yl sliert rook trek uit ’n skoorsteen en ’n vark staan eenkant op lyn en vreet. Waar tant Martjie-hulle vroeër huisgemaak het, het die fynruigte die aarde teruggevat en net ’n stuk van die buitekaggel staan nog en steek soos ’n grafsteen uit die ruigte … Jy had min tyd vir kind wees in die Bos. Jy moes jou speel by die diepsloot gou speel, want as jou hande eers die kleinbyl kon vashou om vuurhout te kap of water te haal, moes jy Bos toe om hande vir die kap te spaar.
Hy weet skielik dat daar iemand in hulle ou huis is. Dit voel onmoontlik, maar hy kan sweer daar was ’n roersel by die toiinggordyn, en hy loop nader. Hy klop en wag. Miskien was dit sy verbeelding of die wind. Hy klop weer … Daar is iemand in die huis, hierdie keer het hy iets gehoor. Net toe hy wil omdraai om agter te gaan kyk, kraak die deur op ’n skrefie oop.
“Goeiemôre,” groet hy en kan nie uitmaak wie agter die skrefie skuil nie.
“Môre.” Dis soos ’n knor. Maar hy het die stem tevore gehoor. Is dit moontlik? Sy maak die deur ’n bietjie wyer oop; dit ís sy. Ou Sanna. “Meneer is seker geverdwaal,” sê sy en dis nie meer ’n knor nie maar ’n waakhond se blaf.
“Ek soek eintlik kos, ek is vir ’n paar dae terug in die Bos.” Hy sien haar oë nouer trek om beter te kan sien. Toe herkenning in hulle opvlam, ruk sy die deur heeltemal oop.
“Jirre? Is dit dan nie … Siet my oë nou goete?”
“Dag, Sanna.”
“Is dit jý, Saul?”
“Ja.”
“My Jirretjie! Kom in, Saul!” Toe hy oor die drumpel tree, kom die bygeloof van jare se boslewe darem in haar op en vra sy skrikkerig: “Is jy in die vlees of in die gees?”
“In die vlees, Sanna.”
Die huis ruik sleg. Die houtkatel se een poot is af en die katel staan skeef gestut op ’n houtstomp. In die middel van die vertrek staan dieselfde tafel nog. Verwaarloos. Twee van die stoele is nog oor. Dit was oorspronklik ’n stinkhouttafel en vier stoele wat sy oupa Steyn vir sy ma as trouskat gemaak het. Nie een van die twee stoele wat oor is, het ’n heel sitplek nie; die rieme staan soos hare op ’n siek hond se rug.
“Lat dit nou regtig jý is, Saul?”
“Ja, Sanna, dit is ek.”
“Jy’t geverander,” sê sy verwonder en kruip onseker nader aan die kaggel waar ou as vaal lê. “Jozef het gesê ek kan hier bly!” Daar is skielik weer agterdog in haar.
“Dis reg so, Sanna. Dis goed dat jy hier bly.”
“Oupoot het Jozef se Joram geskep. Morsdood!” rammel sy die nuus verskrik af.
“Maska het my dit gesê.”
“Freek Treblans kom hom skiet.” Grys toutjies hare hang onder ’n swart kopdoek uit. “Sommer sy harspan inmekaar skiet, sê ek! Nogal Jozef se oudste.”
“Hoe gaan dit met Jozef, Sanna?”
“Sien hom selde. Maandag by die begrafnis darem gesien. Hy’t mos by Diepwalle huisgemaak en ek loop nie meer so ver nie … Jy’t ’n mooie man geword, Saul. Nooit sê jy’s van onse mense nie. Kyk jou klere, nè?”
“Het jy kos in die huis, Sanna?”
“Askoek en suurmelk.”
“Ek sal jou betaal vir iets om te eet.”
Dis of die woord “betaal” koorsagtige haas in haar hande laat kom. Sy gryp ’n afoorkoppie van die tafel af en spoel dit in die drinkwaterblik uit; die blikbord wat sy van die rak afhaal, is vol stof en sy blaas dit af. Haar voete is kaal en swart en gebars. Hoe oud sou sy wees? wonder hy.
“Ek verstaan dit nie,” praat sy half met haarself. “Hulle het gesê jy sal genooit weer jou voete in die Bos sit nie en hier sit jy dan nou?”
“Ek is net vir ’n paar dae terug,” sê hy en vra: “Hoe oud is jy, Sanna?”
“My pa het gesê ek is die nag toe die eerste skip by die dorp deur die gat gekom het, gebore. Oorle Pa kap toe vir die grootman van Melkhoutkraal en hulle moes almal gaan help, want toe slaat die skip mos ’n rots in die bek van die gat en loop val sommer in die vlak water om. Al wat hande was, moes loop help red en optel. Jou oupa Steyn was ook by, hy’t nog vir jou ouma ’n mooie porseleinkommetjie weggesteek.”
Sy moet dus in die sewentig wees, reken hy uit. “Het jy ’n skryfding, Sanna? ’n Potlood of iets.”
“Hoe dan nou?”
“Ek wil iewers
