jy gebore is toe die eerste skip deur die gat probeer inkom het, is jy in 1817 gebore. Februarie.”
“Hoe sal jý dit weet?”
“Dis toe die eerste skip deur die gat gekom het. ’n Mens moet weet wanneer jy gebore is, Sanna.”
“Ek het nie ’n potlood nie. Kom al die jare reg sonder weet, wat sal dit nou saak maak?”
“Had jy broers en susters?”
“My ma het mos gesterwe nog voorlat ek kon loop. Ander het my gevat.”
Toe sy omdraai om die askoek te haal, vee hy die bord met sy baadjiepunt uit. “Waarvan leef jy hier, Sanna?”
“Van kos! Waarvan dan anders? Ek plant mos vir Johannes Kapp-hulle. Sy huismense maak te vrot tuin en die vrou loop pal met ’n kleintjie. Hy’t daar anderkant die diepsloot kom huismaak. Ek plant vir my ook daar en hy gee my darem so af en toe ’n bietjie melk en ’n skottel meel.”
“Kom die grootvoete nog hier?”
“Nee,” lag sy. “Vanlat Freek hulle die slag hier ingewag het, is hulle bietjie skrikkerig vir Groot Eiland. Hulle onthou mos nes mense. Freek het daardie dag ses geskiet. Ook die laaste grootvoetlewer wat oor my lippe was. Mens! ons het van die geelvet so tussenin gesit en toe oor die vuur gebraai. Martjie het sulke plat skywe van die boude uitgesny en twee dae lank gekook – so sag soos murg, sê ek jou. Die derde dag moes hulle begin begrawe, die weer was te warm.”
“En die tande?” vra hy en steek sy walging weg.
“Freek Treblans het hulle uit die kaste laat kap en toe het hy hulle laat wegsleep. Ek sal jou nie kan sê waarnatoe nie.”
Die melk steek op sy tong en hy dwing hom om verby die vullis te kyk; daar lê ’n strawwe dag voor, om ’n olifant in te haal moet jy krag in jou lyf hê. Die askoek is egter onverbeterlik; Sanna had altyd ’n hand daarvoor.
“Is jy gelukkig, Sanna?” vra hy op ’n ingewing om meer te wil weet van wat onder haar swart kopdoek aangaan.
“Hoe dan anders?”
“Hoe kry jy jou dae om? Jy is tog seker nie heeldag by die tuin nie?”
“Ek sit!” sê sy weer verontwaardig.
“Waaraan dink jy die hele dag?”
“Sommer. Voorjare en alles.”
“Was jy ooit op die dorp?”
“Mos die slag toe ons moes vlug.”
Hy weet waarna sy verwys, maar hy hou hom dom. “Wanneer was dit?”
“Met die groot vuur.”
“Hoe goed kan jý die vuur onthou, Sanna?” por hy haar aan.
“Hoe sal ek dit nie onthou nie? Ek was dan al ’n groot vrou sonder tande! Ek had by Platbos huisgemaak saam met ander mense. ’n Niggie van Anneries. Onthou jy vir Stoffel Blik wat die slag getrap is? Nou dit was van hom ook ’n niggie. Lekker gebly by hulle, maar toe sit hulle my uit.”
“Vertel my van die vuur, Sanna,” por hy. Hy moet loop, maar ’n vreemde nuuskierigheid torring aan hom.
“Soos oordeelsdag,” slaan sy haar hande saam. “Toe ons die oggend wakker word, toe’s daar ’n warmte in die Bos wat ons nie ken nie, en toe ons uitkyk, is dit blou van die rook. Nie lank nie, toe kom die mans uit die Bos en hulle sê die wêreld brand en dit brand en dit brand na ons kant toe. Ons had nie veel huisgoed nie, maar ons vat als. Ons bind bondels aanmekaar en ons begin aanloop. By Keur-se-Rug voel dit die vuur is om ons bene. Jy sien nie vlamme nie, jy hoor hulle net en die lug is so warm lat dit voel jou longe skroei! Toe kom die wind. Booswarm, sê ek jou. Booswarm. En die Bos was droog daardie jaar. Later moet ons die huisgoed stuk vir stuk laat lê om vinniger voor te bly. Ek dog ek gaat af. En als wat leef, vlug. Bosbokke en grysbokke en galkoppies en bosvarke, soos mal goed by ons verby. Toe ons by die Homtini kom, had die vuur Witelskloof deurgekom en ons voorgespring. Lat ek daardie dag ’n kalander sien val lat die water om hom kook. Ons moes hoër op om boontoe te kon deur en die kinders skree. Jy kan nie almal dra nie, party moet jy maar aan die arms saamsleep. Kan nie anders nie, jy sien wat kom van bly lê – bráái. Uitgegroeide manne het daardie dag saam met die vroumense gehuil. En by die boonste Eiland kry ons mense wat van Kaagiesbos se kant af vlug. Hulle sê ons toe lat die vuur bergkant verbytrek en met ’n ander strook seekant toe. Ons hou toe Grootbos se kant toe. Kom ons by water, gooi ons die kinders en onsselwers nat en dan vlug ons maar weer. By Portland had die vuur in een van die Knysna se klowe opgehardloop en als wat ou mister Barrington had, afgebrand. Van sy perde en varke en hoenders is by ons verby. En toe dit donker word, word dit nie donker nie, dit word rooi. Die vlamme klap soos voorslagte in die klowe en die kinders kan nie meer nie en ons kan nie meer nie en arme Berta Krisjan se oorle skoonmoeder sak anderkant die diepkloof inmekaar en net daar het die engels haar kom vat.” Sanna bly skielik stil en staar voor haar vas soos een wat baie dinge sien.
“En toe, Sanna?”
“Die volgende dag het ons mense gekry wat van Maraisbos af vlug en hulle sê ons toe dit brand nie op die dorp nie, lat ons by Gouna sal kan deurkom tot onder. So kom ons toe die aand op die dorp en almal is uit hulle huise uit en op die straat om te kyk hoelat die wêreld verbrand. Toe gee hulle vir ons plek in die tronk en oral waar baie mense kan in. Nou net nie in hulle huise nie. En die mense is goed vir ons, hulle het kos en komberse vir ons gebring en ons het twee dae so gesit, toe vat ek my komberse en van die ander goed en toe loop ek saam met jou ouma Diepwalle toe, want die ander had toe klaar gesê ek moet uitskuif.”
Dit voel vir Saul of hy skielik swaar sluk aan die kos en hy stuur in ’n ander rigting. Opsetlik. Hy wil háár uitleg hoor.
“Sanna, ek verstaan hier het baie diere in die Bos verbrand met daardie vuur.”
“Gaar en verkool.”
“En die grootvoete?” vra hy wat hy eintlik wou vra.
“Hulle brand mos nie. Van alles het verbrand, maar nie van hulle nie. Hulle weet mos dinge.”
“Hoe bedoel jy?”
“Hulle het geweet waar dit sal brand en nie sal brand nie. In watter klowe jy kon skuil en uit watter jy moet uitbly. Hulle weet mos dinge. Oorle Wiljam se hele span het agter die grootvoete aan gevlug en hulle sê toe hulle nog dink hulle is vas, toe’s hulle oop … Maar jy moet mos weet van die vuur, Saul? Het julle dan nie by Gouna geskuil nie?”
“Ja. Ek was nege. Pa het ons met rieme aanmekaar vasgebind en in die water laat lê.”
Sy breek nog ’n askoek voor hom op die tafel oop en waai die vlieë weg. “Ja, dit was ’n groot vuur.”
“Gee jy om as ek hierdie askoek saamneem vir later?”
“Ek gee jou nog een.”
“As ek geweet het jy woon nog hier en dat ek hierlangs sou kom, het ek vir jou iets gebring, Sanna.”
“Bring vir my ’n stukkie bontgoed vir ’n rok en ’n trekseltjie koffie as jy dalk weer kom.”
Hy staan op en haal twee goue muntstukke uit sy sak en
