verander as dit ontrond word.
a. Skryf die woord met sy ontronde vorm neer.
b. Maak nou ’n sin met die ontronde vorm.
8. In strofe 2 kom ’n woord voor wat se spelling en betekenis verander as dit oorrond word.
a. Skryf die woord met sy oorronde vorm neer.
b. Maak nou ’n sin met die oorronde vorm en wys die verskil uit tussen die twee klanke.
9. Dit gebeur soms dat foutiewe spelling ook die betekenis van woorde kan verander. Kies die korrekte spelwyse van die skuinsgedrukte woorde.
Die seeman a) vee; fee oor die meisie se b) vel; fel. Die c) fel; vel son kan die seeman se dood veroorsaak terwyl die d) fee; vee al die ander inwoners met haar goue stem naderroep.
Die klipmuur staan op die e) rand; rant van die dorp. As die seeman sy arms f) lig; lug om vars g) lig; lug in te asem, skep hy weer h) moet; moed om vir die meisie ’n i) kis; kus te gaan gee.
Lees wat In ’n neutedop oor die afbreek van woorde te sê het.
Afbreek van woorde
Soms is daar te min plek in ’n reël oor om ’n volledige woord in te pas. Dan mag die woord afgekap word, maar dit moet volgens reëls geskied:
Onthou dat eenlettergrepige woorde nie aan die einde van ’n reël afgekap word nie.
Meerlettergrepige woorde word op die volgende maniere afgekap:
Volgens betekenisvolle dele: eks-avonturier; reken-skap
Volgens lettergrepe: ma-sels; on-ge-luk-kig
Tussen tweeklanke (diftonge): makou-eier
Tussen klinkers (vokale): wa-ens
Wanneer dieselfde konsonantletters langs mekaar en tussen vokale staan: debat-teer; mon-nik.
Wanneer n en g langs mekaar staan, word daar altyd tussen hulle afgebreek: en-gel.
Woorde wat die verkleiningsvorm -tjie kry, word altyd voor die -tjie afgebreek: dogter-tjie.
Wanneer ’n woord se basis op d of t eindig, en die verkleinwoord met -jie aangedui word, word daar altyd tussen die d of t en die -jie afgebreek: boud-jie; hout-jie.
10. Sommige woorde is by die volgende sinne verkeerd afgebreek. Skryf die sinne oor en breek die woorde op die korrekte plek af.
Die gekro-
kte vlieg-
tuig vlieg rumoer-
ig oor die dorp se ge-
boue. Hy land op
die pad net daar la-
ngs ons huis,
en dis toe dat die her-
rie begin.
11. Skryf voorbeelde van lidwoorde neer uit strofe 2. Skryf die lidwoord neer asook die woord wat bepaal word. Onderstreep dan die lidwoord.
In ’n neutedop en die Taalgids vertel meer van die voornaamwoord.
Voornaamwoorde
Voornaamwoorde kan as plaasvervangers vir selfstandige naamwoorde beskou word. Ons onderskei die volgende voornaamwoorde:
Persoonlike voornaamwoorde, byvoorbeeld: Ek/jy/hy/sy/ons/julle/hulle/u moet vir die kompetisie inskryf.
Besitlike voornaamwoorde dui die besitter aan, byvoorbeeld: Dit is my/sy/jou/haar/julle/hulle lewe wat op die spel is.
Betreklike voornaamwoorde het betrekking op die selfstandige naamwoord wat vroeër in die sin genoem is. Dit kan ook as ’n skakelwoord tussen sinne gebruik word. Byvoorbeeld: Die prinses wat met Vampiro baklei het, is my suster. Die bed waarin sy slaap, is lekker sag.
Vraende voornaamwoorde staan aan die begin van vraagsinne, byvoorbeeld: Wanneer begin die maan glim? Watter vorm moet ek invul?
Daar is net twee onpersoonlike voornaamwoorde, naamlik dit en daar, byvoorbeeld: Dit spook, hael, sneeu. Daar is baie mense wat na die prysuitdelingsfunksie gekom het. Die onpersoonlike voornaamwoord dit word gewoonlik saam met natuurverskynsels gebruik, byvoorbeeld: Dit reën, hael en sneeu.
Onbepaalde voornaamwoorde dui nie op bepaalde mense of aspekte nie. Byvoorbeeld: Daar loop iemand wat die antwoorde ken. Niemand weet waar die vampier wegkruip nie. Niks sal Vampiro van plan laat verander nie.
12. Skryf die persoonlike voornaamwoorde in strofe 1 neer.
13. “Dit begin woes te reën.” Die voornaamwoord “dit” is ’n voorbeeld van ’n . . . voornaamwoord.
14. Skryf die regte betreklike voornaamwoord neer.
a. Die verhaal (oor wat; waaroor) die gedig gaan, is baie oud.
b. Die bed (op wat; waarop) die meisie lê, is baie ongemaklik.
c. Die dorp (van wat; waarvandaan) die meisie kom, is naby Johannesburg.
d. (Oor wat; Waarom) wou die inwoners met die meisie gesels?
e. (Na wat; Waarna) soek die uil?
f. (Met wat; Waarmee) kan ek hierdie maan vergelyk?
g. Waarna; Na wat) verwys die digter?
h. (Wie vir; Vir wie) kies julle om die kaartjie te maak?
Skryf ’n gedig.
Gebruik jou kennis van ’n ballade en taalstrukture en skryf jou eie ballade van 2 tot 3 strofes. Elke strofe kan uit 4 tot 6 versreëls bestaan. Julle kan ’n ballade in groepsverband skryf en dan vir julle klas kom aanbied. Maak gebruik van die stappe van prosesskryf.
In hierdie aktiwiteit gaan jy
’n kortverhaal lees
jou soeklees- en vlugleestegnieke gebruik.
Prelees
