.

      Hierdie knipsel uit die North Otago Times van 30 Maart 1900 verwys na ’n onbekende ontsnappingspoging wat plaasgevind het op dieselfde dag as wat krygsgevangenes vanaf ’n skip by Simonstad aan wal gebring is.

      Ontsnappings vanaf die SS Manila

      Die SS Manila was een van die addisionele transportskepe wat vir die aanhouding van die Boerekrygsgevangenes in Simonsbaai beskikbaar gestel is. Volgens dagboekinskrywings van krygsgevangenes was die omstandighede op die skip uiters haglik. Buiten die verveling en frustrasie weens ’n gebrek aan spasie was die kos dikwels oneetbaar en wanneer dit wel eetbaar was, hopeloos onvoldoende. Die skip was boonop besmet met ’n ondraaglike plaag luise.5 Tussen die krygsgevangenes op die Manila was uitlanders van verskillende nasionaliteite wat as vrywilligers by die Boeremagte aangesluit het. Die Sweed Carl Hultin was een van hulle. Hy was aan die Nederlands Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij (NZASM) verbonde en het reeds geruime tyd voordat die oorlog uitgebreek het in die Transvaalse republiek gewoon. Hy is by Elandslaagte gewond en gevange geneem. Nadat hy van sy wonde herstel het, is hy by Simonsbaai op die Penelope gevange gehou voordat hy op 30 Desember 1899 saam met ander gevangenes na die Manila oorgeplaas is. Aan die begin van 1900 het die rustelose Hultin genoeg van die ingeperktheid op die skip gehad.6

      Hultin het sy plan om te ontsnap met slegs ’n klein groepie burgers gedeel wat hom ook met sy poging bygestaan het. Donderdagaand 5 Januarie 1900 help sy makkers hom toe om net soos De Meillon met ’n tou na die water af te sak. Intussen is die wagte se aandag afgetrek deur ander gevangenes wat volksliedere gesing het. Leendert Ruijssenaers, wat deel was van die groepie wat Hultin gehelp het, skryf in sy dagboek: “Gewapen met ’n groot broodmes teen moontlike haai-aanvalle en twee swemgordels om sy lyf het ons vriend hom in die water begewe net nadat dit donker geword het.”7

      Hultin swem ongesiens na die land en die volgende dag slaag sy makkers daarin om sy afwesigheid geheim te hou. Met die aftel van die name tydens etenstyd sorg hulle dat een van hulle twee keer getel word. Ruijssenaers vertel hoe hulle dit reggekry het:

      Ons is twee keer per dag getel deur ’n sersant-majoor wat saam met ’n kaptein by al die verskillende tafels verbystap. Toe ons sersant-majoor die tafel naaste aan ons getel het, het die agterste man op daardie tafel egter vinnig op die grond geval en gou tussen die banke na die vermiste se plek gekruip. In die halwe duisternis wat daar steeds in ons kol geheers het, kon dit maklik plaasvind.8

      Die Britse wagte het eers ’n dag later besef hy het ontsnap. In ’n inligtingstuk wat hulle op land versprei, word hy soos volg beskryf: “Age thirty four, 5 foot four and a half, fair complexion, light hair, blue eyes and bearded.”9 Na alle waarskynlikheid het Hultin op land hulp van pro-Boergesindes gekry, want hy het onopgemerk deur die Kaapse Skiereiland gevlug.

      Eers toe hy tot diep in die Karoo gevorder het, waag hy dit om sy identiteit bekend te maak aan vreemdes wat ook hulp aan hom verleen. Die Sweedse vrywilligers was besonder gewild onder die republikeinsgesinde Boere nadat die klein maar heldhaftige Skandinawiese korps met die Slag van Magersfontein bykans uitgewis is.10 Nadat Hultin in Transvaal aangekom het, word hy deur die Boere vir sy optrede geloof en aan pres. Paul Kruger voorgestel. Hy doen ook in dié tyd aansoek om Transvaalse burgerskap. Kort daarna het hy by ’n kommando in Wes-Transvaal aangesluit en tot aan die einde van die oorlog geveg.11

      Nadat Hultin se ontsnapping onder sekere krygsgevangenes rugbaar geword het, het dit ’n groepie van sewe ywerige Afrikaners en ’n Amerikaanse vrywilliger aangespoor om sy voorbeeld die volgende nag te volg. Hulle is daardie nag een vir een met ’n tou na die water laat sak danksy die hulp van ander krygsgevangenes. Almal het reddingsgordels om hul lywe gehad wat voorheen na die skip gesmokkel en versteek is. ’n Boksgeveg is inderhaas gereël en was elders op die skip aan die gang om die wagte se aandag af te trek. Op die dek het ’n bees-en-skaaphok gestaan met ’n oop ruimte tussenin wat dekking gebied het vir die groep se neerlating in die water.

      Die 22-jarige Jannie (John) Bothma, wat vroeër ’n koeëlwond aan sy pols opgedoen het, was deel van die groep. Toe hy halfpad na die water laat sak is, het hy sy greep op die tou begin verloor weens sy besering en moes hy noodgedwonge verder afgly terwyl sy hande erg gesny is. Met slegs die reddingsgordel om sy kaal lyf en sy klere vasgemaak op sy kop, besluit hy om nie vir sy maats te wag nie en dadelik na die land te begin swem.12

      Intussen het drie lede van die groep paniekerig begin word in die onstuimige, koue water en om hulp begin roep. Een het krampe in sy arms gekry en die ander in sy bene, terwyl ’n derde, wat nie goed kon swem nie, waarskynlik onveilig gevoel het met net die reddingsgordel. Die drie moes toe weer deur hul makkers na die skip se dek opgetrek word. Intussen het ’n soldaat die tienuursein op sy trompet geblaas, wat die teken was dat almal na die slaapkwartiere in die benededek moes gaan. Die geharwar op die plek waar die ontsnappers in die water neergelaat is, het die wagte se aandag egter begin trek.

      Nog voordat die laaste man, die lang Amerikaner Samuel Boylston, opgetrek kon word, het die wagte opgedaag en hom in hegtenis geneem toe hy sy voete weer op die dek sit.13 In die chaos het die ander lede van die groep en hul helpers verdwyn tussen die skare nuuskieriges wat die bevel om na die benededek te gaan verontagsaam het. Die skip se elektriese ligte is boonop deur iemand afgeskakel, wat die Britte se onmiddellike soektog verder belemmer het.

      Nadat hy bykans ’n driekwartier lank geswem het, kom Bothma agter hy het nie veel teen die gety gevorder nie. Bothma was sterk gebou, maar hy het begin moeg word. Etlike weke ná sy ontsnapping gee hy in ’n onderhoud dié beskrywing van sy ontberings nadat hy in die see neergelaat is:

      Ek kyk om na die skip om te sien hoe ver ek al gevorder het. Tot my skok het ek besef dat ek nog baie naby aan die skip was, só naby dat dit vir my gelyk het asof ek net enkele minute gelede die skip verlaat het. Telkens wanneer ek ’n bietjie gevorder het, het ’n golf gekom en my weer ’n hele ent teruggegooi.

      Skielik onthou ek toe ook dat die see vol haaie was. Maar ek was toe reeds te ver, ek kon nie meer omdraai nie.

      Ek het aangehou. Ek het aan die regterkant van die skip geswem, want die ander skepe in die baai het links van die skip gelê. Uiteindelik, nadat ek ’n uur en twintig minute in die water geworstel het, het ’n groot brander my op die strand uitgewerp. Daar het ek ’n halfuur agter ’n bos gelê. Ek was flou en heeltemal uitgeput.

      Ek was reeds op die strand toe hulle van die skip af die soekligte oor die water begin werp het. Bootjies is neergelaat en die wateroppervlak was ’n hele tyd lank verlig. Ek het gewag totdat die soeklig verdwyn het voordat ek my aangetrek en in die pad geval het.14

      Op die Manila is al die krygsgevangenes deur die Britse offisiere byeengebring en die naamlyste is uitgeroep. Tóé eers het hulle agtergekom dat sowel Carl Hultin as John Bothma nie op die skip is nie. Die soekligte het die baai heelnag gefynkam en wagbote het die baai deurkruis. Luidens die amptelike verslae oor die ontsnappings het die Britse owerhede onder die verkeerde indruk bly verkeer dat Hultin en Bothma saam ontvlug het.15

      Bothma se wegkomkans is vergemaklik deurdat daar onder meer kommunikasieprobleme aan Britse kant was. Kapt. J.J.B. Proctor16, bevelvoerder oor die gevangenes op die Manila, het die volgende dag eers agtergekom dat al sy boodskappe wat gedurende die nag na die land gestuur is, nie ontvang is nie. Kapt. Proctor het ook in ’n verslag oor die ontsnapping gekla hy het die oggend voor Bothma se ontsnapping verdagte boodskappe in “Dutch” vanaf die land opgemerk. Die krygsgevangenes kon Simonstad en die omringende berge mooi sien wanneer hulle uit die ruim van die skip gelaat is. Vanaf die land het republikeinsgesindes kontak met hulle gemaak deur onder meer snags met lanterns inligting aan hulle te sein.17

      Nadat hy sy asem teruggekry het, het Bothma sy nat klere aangetrek en koers gekry in die rigting van Kalkbaai.

Скачать книгу