deur gelaat het. Ons het ons skuilplek onder die boot so gerieflik moontlik ingerig en gewag dat die dag breek om te sien hoe die kamp ontwaak.
Kort voor lank is ons rus versteur toe die kamp se sekerheidspatrollie, wat toevallig ook uit Boesmans bestaan het, ons spore ontdek en tot by ons skuilplek gevolg het. Die volgende oomblik hoor ons uitroepe van “Lui bliksems!” en “AWOL!” Hulle het waarskynlik gedink ons is troepe van die padboukamp wat nie wil werk nie. Binne minute het die hele gemeenskap om die boot vergader en ons het geen ander uitweg gehad nie en moes voor die klein skare uit ons skuilplek kruip.
Ons was erg verleë, veral omdat die bevelvoerder, ’n jong offisier van die geniekorps, gemaak het asof hy niks van die oefening geweet het nie. Hy het inteendeel voorgegee dat hy daarvan oortuig is dat ons die vyand is en het sy troepe toegelaat om ons vas te bind en ons neuse spreekwoordelik ’n bietjie in die grond te vryf. Die oefening het darem ’n gelukkige einde gehad toe die bevelvoerder ons uiteindelik vrygelaat het. Hy het ons vir ’n drankie genooi en ons daarna, ter wille van goeie buurmanskap, persoonlik op Omega gaan aflaai.
Met hul taktiese verkenningsvermoë was 31 Bataljon se verkenningsvleuel hoog in aanvraag om inligtinginsamelingstake in die verantwoordelikheidsgebiede van Sektor 20 en Sektor 70 uit te voer. Ons mandaat was om vyandelike basisse en ontplooiings in die “naby” gebiede, tot sowat 60 km oor die grens, op te spoor, terwyl die veronderstelling was dat Spesiale Magte op strategiese take moes konsentreer. Hierdie reëling is egter nie konsekwent gevolg nie, omdat die Recces, oftewel die lede van die Verkenningsregimente, ontplooi is waar daar ’n behoefte was.
’n Sektorbevelvoerder het vertroulik aan my gesê dat hulle veel eerder 31 Bataljon se verkenningspanne gebruik het as om die moeite te doen om ’n span van die Recces daar te kry. Ons was immers die hele tyd daar, het so te sê in die bos geleef en was deurentyd by taktiese verkenningstake betrokke. Patrollierapporte en inligtingsverslae wat deur die verkenningsvleuel se spanleiers opgestel is, was deeglik en op die man af. Boonop was ons altyd beskikbaar en gereed om op kort kennisgewing te ontplooi. Ons het nooit oor ’n gebrek aan ondersteuning gekla nie en nooit op buitengewone steun aanspraak gemaak nie. Ons het bykomende rantsoene as ’n luukse beskou, terwyl ’n heraanvulling in die bos of hulp van ander weermagsdele altyd met dankbaarheid aanvaar is.
Aan die begin van die oorlog sou ’n tipiese ontplooiing in Zambië gedoen word vanaf Katima Mulilo, op die walle van die Zambezirivier oorkant die Zambiese dorpie Sesheke. In daardie stadium, vroeg in die 1980’s, het pres. Kenneth Kaunda kategories ontken dat daar Swapo-opleidingskampe in Zambië was. As dit dan rugbaar geword het dat Suid-Afrikaanse soldate in Zambië was, is die res van die wêreld wysgemaak dat ons die Zambiese weermag en burgerlikes teiken. Zambië was in die onbenydenswaardige posisie dat hy as lid van die Statebond sy Westerse bondgenote tevrede moes hou, maar ook aan die Suider-Afrikaanse bevrydingsbewegings getrou moes bly.
Die verkenningsvleuel het dus nie openlik in Zambië ontplooi nie.6 Die meeste van ons operasies was klandestien en die modus operandi, taktiek en selfs ons uitrustings is aangepas om te verseker dat die ontplooiings nie direk na Suid-Afrika teruggespoor kon word nie. Ons het derhalwe neutrale olyfgroen of kamoefleeruniforms gedra wat maklik met Swapo s’n verwar kon word en stewels met gladde sole wat nie ’n duidelike spoor sou laat nie. Taktiek en teenspoorsnytegnieke wat daarop gemik was om die vyand en plaaslike bevolking te vermy, is deurentyd toegepas.
Kmdt.7 Gert Opperman het in hierdie tyd bevel van Sektor 70 oorgeneem. Sy bynaam was Rooi Gert, klaarblyklik nie net oor sy rooi hare nie, maar ook weens sy vurige temperament. Die 2IB, maj. Fred Oelschig, was ’n gesoute soldaat en ’n briljante taktikus. Al twee offisiere was uitstaande leiers en rolmodelle. Hulle het ook die noodsaaklikheid van verkenning ingesien en verstaan waarom daar ’n klein groepie hoogs gespesialiseerde en gemotiveerde manne moes wees om die vuil werk te doen, veral die veeleisende operasies agter vyandelike linies wat nie deur gewone troepe uitgevoer kon word nie.
Sodra ons die waarskuwingsorder op Omega ontvang het, sou ’n voorlopige waardering gedoen word om te bepaal hoe lank die operasie sou duur, wat die grootte van die span moes wees, watter wapens en uitrusting saamgeneem moes word en die logistiek wat nodig was om dit te ondersteun. ’n Hoofkwartier-element sou dan vooruit gestuur word na Katima Mulilo, Rundu of Oshakati (na gelang van watter sektor betrokke was) om die taktiese HK op te stel, skakeling met die ander weermagsdele en steundienste te koördineer en inligting in te samel.
Vir ontplooiings in Zambië moes die spanne as ’n sekerheidsmaatreël in ’n afgeleë, geheime plek bly – gewoonlik was dit in ’n ou, omheinde gebou naby die aanloopbaan op Mpacha, die lugmagbasis sowat 20 km van Katima af. Die spanleiers sou hul beplanning by die sektorhoofkwartier op Katima doen, terwyl die res van die span onder leiding van die senior onderoffisier die uitrusting gereed sou kry. Rantsoene en water is voorberei en verpak, radio’s getoets, batterye gelaai en spesiale toerusting soos nagsigbrille getoets. Die senior spanleier het die finale voorligting aan die hoofkwartier gedoen in die teenwoordigheid van die lugskakeloffisier (LSO) en vlieëniers.
Geskrewe orders en ’n ontsnap-en-ontwykingsplan (O&O-plan) is ingedien, waarna die span op Mpacha sou bymekaarkom vir finale voorbereidings. Die ondersteuningspersoneel het buite sig rugsakke in die helikopters gelaai terwyl die spanne ander klere aangetrek het. As standaard-prosedure het die spanne dan in ’n verlate hut aan die einde van die aanloopbaan gewag, swart gesmeer en met hul wapens gereed. Die helikopters sou op die aanloopbaan uitry terwyl die vlieëniers deur die voorvlugprosedures gaan. By die hut sou hulle omdraai en ’n oomblik talm om die span kans te gee om aan boord te spring.
Tydens een ontplooiing het ons in twee Alouette-helikopters uitgevlieg nadat ons dieselfde prosedure gevolg het. Die vlieëniers is ingelig dat die span uit twee wit en twee Boesmanlede sou bestaan en dat daar ’n swart en wit makkerpaar in elke helikopter sou wees. Die wit spanlid wat in die tweede helikopter sou klim, was ’n stoere plaasseun van Suidwes. Teen die tyd dat hy in die helikopter moes klim, was hy reeds swart gesmeer en het hy sy Afro-pruik opgehad om die prentjie af te rond. Die helikopter waarin ek was, het reeds opgestyg, maar die ander een het op die grond gebly. Nadat ons ’n paar keer gesirkel het, het die boordtegnikus vir my ’n radiokopstuk aangegee: Die vlieënier op die grond wou weet waar die tweede wit spanlid was. Volgens hom was daar net twee Boesmans aan boord. Ons kon eers vertrek nadat ek verduidelik het dat die tweede “Boesman” eintlik die boerseun van Suidwes was.
Tydens ’n ander verkenningstaak moes ons Swapo-ontplooiings oos van Sesheke oorkant die Zambezirivier soek. Die terrein was vreemd en baie moeilik om in te werk. Die Zambezi-vloedvlakte – wat ver aan weerskante van die rivier gestrek het – het uit groot, oop gebiede met kolle tropiese woud (sowat 100 m in deursnee) bestaan. Die kolle tropiese bos het voldoende dekking gebied en die span kon daar skuil, maar moes eskaders muskiete en hordes bosluise verduur. Dit was onmoontlik om in die dag te beweeg, omdat die vyand ons van ’n afstand af sou kon sien. ’n Ander gevaar was dat die span maklik in so ’n boskol geïsoleer kon word. ’n Mobiele vyand sou ons kon omsingel en weens die oop vlaktes sou ontsnapping byna onmoontlik wees.
Die span het weer uit vier lede bestaan, twee wittes en die baie betroubare tweemanskap van Xivatcha en Chimango. Ons het daglig nodig gehad om tekens van die vyand te vind, maar dit was natuurlik ’n risiko om bedags in die oop gebiede te beweeg. Ek het besluit om vroegoggend, met dagbreek, en weer in die laatmiddag, ’n bietjie daglig te steel om die gebied vir spore te fynkam. Ons het Swapo se tipiese, maar onortodokse styl van patrollering – enkelgelid en met wapens oor die skouers gehang – nageboots in die hoop dat ons op ’n afstand vir ’n Swapo-patrollie aangesien sou word. Ná donker het ons ons stewels uitgetrek en kaalvoet na ’n skuilplek ver van die dag se bedrywighede beweeg.
Laat die middag van die vierde dag het ons skielik stemme voor ons gehoor – dit het gekom uit dieselfde kol bome waar ons pas inbeweeg het. Terwyl ons dekking soek, sien ons oral om ons stewelspore en besef dat ons letterlik in die leeu se bek ingestap het. Die volgende
