Ek kan my nog vaagweg aan dié skouspel herinner. Die stad het ’n algehele gedaanteverwisseling ondergaan. Op elke Joodse winkel is die woord Jude in rooi geverf. Enige klant wat daar in of uit probeer gaan het, is aangeval.”
Ilan hou sy koppie uit en Marc skink die laaste mud uit die termosfles daarin. Hy blaas effens daarop en neem toe haastig ’n groot sluk, maar verbrand byna sy mond.
“Jode is uit teatergeselskappe en simfonieorkeste geskop. Eensklaps is 183 Joodse onderwysers op straat gesit. Alle Joodse staatsdienswerkers is summier ontslaan. Alle Joodse prokureurs, advokate en staatsaanklaers is afgedank. Daardie Maart en April was ’n tyd toe jy jou aan enige Joodse eiendom kon help. Jy kon ’n Jood platslaan net waar jy wou en wanneer jy wou. Later het ek gelees 163 Jode het in daardie eerste dae selfmoord gepleeg.”
Hy neem weer ’n sluk koffie.
“Toe is die SS ingestuur, ook na ons woonstelgebou om dit wat van die huis se inhoud oorgebly het, te deursoek vir enige getuienis en inderdaad ook vir enigiets wat waardevol was. En alles was waardevol. Ten slotte is die klagstaat teen Vader opgestel. Die Jood Maurice Bryer is daarvan beskuldig dat hy 5 000 schilling bygedra het tot die Schuschnigg-veldtog. Dit het van hom ’n vyand van die Reich gemaak. Hy is gearresteer en weggeneem. Ons woonstelgebou, of dit wat eenmaal ons woning was, is deur die Nazi-amptenary oorgeneem. Vader is voor die keuse gestel om óf ál sy eiendom in Wene – dit wat die Bryer-familie oor geslagte opgebou het – weg te teken, óf om op die trein gesit te word Dachau toe. En toe hy sy naam daar onder geteken het, is hy toegelaat om terug te kom na die kamer wat toe ons huis moes wees.”
“ ’n Mens kan jou dit nie voorstel nie. Alles binne die bestek van ’n paar weke,” sê Marc.
Ilan knik somber. “Ek dink Vader het toe begin besef daar is niks meer in Wene te make nie. Hy was nie in staat om na sy kafee, sy kantoor, sy klub of sy neefs te gaan nie. Hy kon nie eens meer op ’n parkbank iewers in die stad gaan sit nie, want die woorde Nicht für Juden is daarop gestensil. Hy kon nie na ’n boekwinkel gaan nie. Hy kon nêrens sy hare laat sny nie. Hy kon nie eens meer in die park gaan wandel of na die opera of bioskoop gaan nie.”
“Dit is die reus se storie,” sê Yhoshi toe hy stilbly.
Hy het dus die storie gelees en verstaan, besef Marc verwonderd.
“Die reus se storie?” Ilan kyk ’n bietjie verward van Yhoshi na Marc.
Natan het opgestaan en met gevoude arms op die stoelleuning by Marc kom leun. “In die storie van die grootste reus en die slegte towenaar was dit ook so gewees,” sê hy ernstig.
“Kan jy dié storie vir my vertel, Natani?” vra Ilan
“Yhoshi kan.”
“Lo, jý,” sê sy pa.
Die kleine seuntjie gaan staan regop en dink ’n oomblik na. Marc kyk na Yhoshi en knipoog vir hom. Hy bly stil.
“Dis ’n storie in ’n boek wat Abba gelees het.”
“Ken?”
“Eendag lank gelede was daar ’n reus …” begin Natani vertel. Marc kyk verteder op die donkerkoppie neer soos die kleine seuntjie die storie vertel. Alles verloop mooi vlot. Dis net toe hy by die gedeelte oor die geskenk kom, dat hy effens huiwer.
“Wat was die present se naam nou weer, Abba?”
“Onderskeiding,” mompel Yhoshi voor Marc kan antwoord.
“Ken! Die towenaar het vir die reus ’n onderskeiding gegee,” en opgewonde hervat Natani sy storie. Hy vertel van die woorde ek is ’n reus wat op die onderskeiding gestaan het en die towenaar wat dit getoor het sodat die reus kleiner en kleiner geword het. Toe hy weer ’n slag vashaak by “onderskry-”, korrigeer sy boetie hom vinnig.
Marc kan aan Ilan se gesig sien dat hy die strekking van die verhaal snap, maar hy sê nogtans onskuldig. “Was die toordery só sterk?”
Natan knik diep. “En toe hy só klein was soos net ’n babapaddatjie, weet jy wat doen daai towenaar toe?”
“Ek kan nie dink nie, Natani.”
“Hy trap hom mors-morsdood. En toe vee hy sy skoen se sool aan die gras af. Toe staan daar op die bordjie Ek was ’n reus.”
Ilan druk sy vuis teen sy mond en kyk vinnig weg, maar hy kry gou sy emosies onder beheer. “Hoekom het dit jou aan my storie laat dink, Natani?”
“Daardie slegte Hilter …”
“Hitler!” skree Yhoshi byna.
Marc maak ’n vinnige handgebaar in sy rigting en die kind sug en vou sy arms vererg oor sy bors.
“Daardie man het mos die Jode ook kleiner gemaak. Want hulle kon toe mos niks meer doen nie. Jy het mos so van jou abba gesê.”
“Jy is heeltemal reg, Natani. Yeled chacham.”
“Maar hoekom het julle dan nie kampe toe gegaan soos ál die ander nie?” vra Yhoshi duidelik gefrustreerd oor die lang verhaal wat tussenin gekom het.
“My pa se broer, David, wat ’n advokaat in New York was, het teen daardie tyd soveel berge versit, soveel onderhoude gevoer, soveel invloedryke mense benader, soveel geld onder die tafel aangegee, dat die Bryer-familie visums gekry het om ’n boot na Amerika te haal. Ons kon gaan, al was dit nou ook met elk net een koffer op elkeen se naam.”
“Dit was soos die reus,” sê Natan sag.
“So was dit, Natani.”
Die vuur het byna uitgebrand en Marc moet opstaan om dit weer te stook.
“Ek moet huiswaarts keer,” sê Ilan, “ek het veels te veel gepraat en dit op Shabbat wanneer ons eintlik geseënd bymekaar wil wees.”
“Dit was nogtans goed om dit alles te hoor.”
“Kom kyk hoe lyk dit buite, Abba!” roep Natan.
Hulle gaan ál vier voor die vensterraam staan. Dit sneeu steeds hewig. Niks is meer herkenbaar nie, behalwe die bome en die Hurvah-sinagoge. Nêrens beweeg daar meer ’n sterfling nie. Die pêrelgrys lug het byna pers geword.
“Ons gaan nog lank sonder krag wees,” laat Yhoshi somber hoor, “en ’n mens kan nie eens na buite gaan nie.”
“Dis goed dat jy net oor die stoep hoef te loop, adon Ilan,” sê Natan.
Ilan streel sy krulkop. “Ek moet nogtans mooi loop sodat ek nie gly nie.” Hy kyk na Marc en glimlag skeef, “want ’n Jood kan maklik val.”
Hoofstuk 5
Jerusalem
14 tot 16 Desember 2013
Teen die einde van Shabbat sneeu dit nog onverpoosd. Dis al die derde dag. In sommige dele van die land begin dit rampafmetings aanneem. Duisende huishoudings is steeds sonder elektrisiteit. Ook in die Ou Stad is die kragtoevoer nog nie herstel nie. Op die landlyne en selfone is daar nog steeds net noodoproepe beskikbaar. Mense sit letterlik in hul huise vasgekeer.
Marc
