die ou groot soort, ’n entjie agterna gery. Later jare sou ék die muis voor ons kadetorkes van Hoërskool Linden dra, nadat ek dit by Riaan Cruywagen se broer, Bokkie, oorgeneem het.
My laerskooldae in Laerskool Louw Geldenhuys het in Linden begin toe ons na 2de Straat 105 getrek het. Toe ek agt jaar oud was, het ek my rolprentdebuut in Stropers van die Laeveld (1962) gemaak. ’n Rol in Die tweede slaapkamer (1962) het daarop gevolg. Ek was blykbaar ’n baie stil stert-tussen-die-bene-seun totdat ek in standerd 3 die taamlike groot rol in Piet my niggie (1964) gekry het. Frik Pieterse, later omroeper van die Afrikaanse diens van die SAUK, was my onderwyser in daardie jaar toe ek saam met Frederik Burgers, Dawid van der Walt en June Neethling in Piet my niggie gespeel het. Toe het ek stadig uit my dop begin kruip.
In standerd 5 het ek rugby begin speel en ek is gekies om proewe vir die Transvaalse Skolespan te speel. Op die dag dat ek gespeel het, was my pa nie daar nie. Ek het gevoel as hy daar was, sou ek die span gehaal het, want hulle het my heel aan die einde met ’n ander outjie vervang. Dit het my seergemaak en ek was bitter teleurgesteld.
Ek het grootgeword in ’n wêreld hier om my en min in ’n wêreld daar buite om my. Die rugby het gemaak dat ek meer na buite begin leef het, verder gedink het en meer met ander mense interaksie gehad het. Op hierdie manier het ek nie die uiters introspektiewe persoon gebly wat ek gedink het ek was nie.
Meneer Cor Dirks was die hoof van Hoërskool Linden waar ek met Afrikaans, Engels, wiskunde, biologie, geskiedenis en Latyn gematrikuleer het. Meneer Flaps van Rensburg by wie ons Latyn gehad het, was ’n fantastiese onderwyser. Hy en juffrou Naudé, my Afrikaans-onderwyseres, het my oë vir die lewe oopgemaak. Hulle was soos hierdie mooi flieks wat ’n mens oor onderwysers sien, soos Kevin Kline se The Emperor’s Club (2002). Onderwysers soos hulle het ’n invloed op kinders, verbreed hul visie, gee vir hulle ’n horison, ’n droom, ’n bestemming. Teen daardie tyd het ek al geweet wat ek wou doen.
Eendag ná my bekering het Flaps my genooi om met die kinders by ’n saalbyeenkoms te kom praat. Ek neem toe my Artes-beeldjie (SAUK-TV) saam, wat ek vir beste toneelspel in Jopie Fourie gekry het, en vertel vir die kinders dat ’n mens deur harde werk en toewyding groot prestasies in die lewe kan behaal. My grootste prestasie, verduidelik ek toe vir hulle, is egter dat ek die Here in my lewe aangeneem het; dit is ’n prestasie wat ek nie uit my eie krag bereik het nie, maar deur die genade van die Here. Ek nooi almal toe uit om ’n keuse vir die Here te maak, vir die eerste keer of by hernuwing. Daar staan byna die hele saal vol kinders op, selfs van die onderwysers hier agter my het opgestaan en ek het vir hulle gebid. Ek los toe die Artes daar en tot vandag toe gee hulle dit by dramakompetisies vir die beste toneelspeler in die skool. Ná die tyd nooi Flaps my na sy kantoor en sê vir my dit sit nie in enige ou se broek om te doen wat ek daardie oggend gedoen het nie. Later die middag loop ek in Cresta se mall toe twee skooldogters op my af hardloop, my omhels en sê hulle het daardie oggend die Here aangeneem.
Afgesien van Piet my niggie waarin ek ’n rol gespeel het, het ek ook in Strangers at Sunrise (1969), waarvan Percival Rubens die regisseur was, ’n rolletjie gehad. In die fliek kom Brian O’Shaughnessy op ’n perd aangery en dan moet ek vir hom sê: “They are here.” Dis al!
Dit was my ervaring met Die kandidaat waarin ek en my pa saam gespeel het wat my totaal verander het. Ek was in standerd 7 toe ek ’n oudisie by Jans Rautenbach, die regisseur, gaan doen het. Aanvanklik het ek nie gedink ek sal die rol kry nie, want daar was ook dramastudente van Tukkies wat oudisies gedoen het. Jans het baie van my oudisie gehou en hy het vir my pa gesê: “Gaan sê vir die kind hy het die rol.” Dit was ná skool en ek was in my kamer toe my pa by die deur instap, sy hand na my toe uithou en sê: “Geluk, my seun, jy het die rol gekry!” Dit was ’n onvergeetlike oomblik en dit was onverwags, want ek het nie gesit en wag om te hoor wat die uitslag van die oudisie sou wees nie.
Later daardie dag het ek in die gang af geloop en my pa en ma in hul kamer hoor praat. My pa het oor die oudisie gepraat en vir my ma gesê: “Jans sê die kind hét dit.” Wat ’n wonderlike ding vir ’n jong seun om te hoor! Dit is nie iemand wat jou heuning om die mond wil smeer nie. Dit is die woorde uit die mond van die held van jou lewe. Ek het regtig na my pa opgesien en ek het altyd gevoel ek is ’n bietjie soos hy – mal oor rolprente.
Wanneer ek saam met my pa aan ’n rolprent gewerk het, het dit gevoel soos twee mense wat in kameraadskap saam pyp rook. Ons het lang en ernstige gesprekke oor rolprente gevoer. Dit is my pa wat my geleer het om krities na rolprente te kyk. So het ek geleer om die kamerabeweging dop te hou.
Soggens vroeg het ek saam met hom op die bed gesit en tee drink. Dan sou hy sommer skielik ’n gedig begin opsê. My pa het alles in die voordrag van so ’n gedig gesit. En as my pa soms die liedjie “Die rivier is vol” gesing het, het ek gehuil asof my hart wil breek. Hy het dit so mooi en so treurig gesing dat jy sommer net wou huil en huil.
Ek was nie mal oor boeke nie, dit was my suster Linda se belangstelling. Sy was nog maar in graad 2 toe sit en lees sy en my pa haar gedigte en probeer hier en daar verbeter. Ek onthou een van die gedigte wat sy geskryf het: “Patroontjies op die gras, hoe het julle my verras … ”
Linda het ook van kleins af met rolprente grootgeword en as kind in Die tweede slaapkamer, Katrina en Die kandidaat gespeel. Sy het later filosofie aan die Universiteit Stellenbosch studeer waar sy die graad MA met lof behaal het. Linda het besluit om joernalis te word en by Beeld en later by Kalender gewerk. In 1984 het sy die enkeldrama Anneli se Jerry vir TV geskryf, waarvan ek die regisseur was. Joanie Combrink en Frank Opperman het onder andere daarin gespeel. Dirk, my boetie, wat in 1975 oorlede is, was die kinderakteur van die gesin. Hy het in rolprente soos Die banneling (1971) en Die Voortrekkers (1973) gespeel, in laasgenoemde saam met my ma.
My jongste suster, Liesl, het ook ’n draai in die rolprentwêreld gemaak. Sy en my ma het saam in Geel trui vir ’n wenner (1983) gespeel. Daarna was sy in ’n TV-reeks Kampus en ook in Ongeluksvoël te sien.
Ek en my pa het in 1967 en ’n paar dae in my standerd 8 jaar aan Die kandidaat geskiet. In Februarie van daardie jaar (1968) is my pa oorlede voordat Die kandidaat vrygestel is. Tant Anna Neethling-Pohl het ná die vrystelling vir my ’n briefie getik: “Ek het toe gister die geleentheid gekry om na Die kandidaat te gaan kyk. Ek meen dat die spel van jou vader puik was en dat jy regtig op ’n hoë noot begin het. Ek het geglo in wat jy gedoen het. Jy is ’n baie gelukkige jong man wat so ’n groot rol so vroeg in jou loopbaan gekry het … ” (4 Junie 1968).
Die kandidaat het ’n groot invloed op my lewe gehad. Alhoewel ek min van die dieper storie van Die kandidaat verstaan het, het ek besef dit worstel met kwelvrae van die tyd en politiek. Ek het besluit dít is die tipe goed wat ek wil doen; ek wil analiseer en ontleed; ontdek en ontgin; entertain en mense laat lag, maar ek wou ook ’n bydrae lewer in mense se lewe.
Ná Die kandidaat het ek in nog een rolprent gespeel terwyl ek op skool was, naamlik Katrina (1969). Dit handel oor ’n dominee wat op ’n bruin meisie (Jill Kirkland) verlief raak, onbewus dat sy bruin is – ’n kontensieuse saak in daardie tyd.
Toe ek in Die kandidaat gespeel het, het die kinders in die skool van my bewus geword. Dit het iets aan my gedoen. Die matriekmeisies het my skielik raakgesien, want ek moes my hare vir die rol laat groei. Ek was regtig ’n stil ou, maar Die kandidaat het gemaak dat ek vir drie agtereenvolgende jare dirigent by die skolesport was en die tamboermajoor van die kadetorkes geword het.
Ek het gehou van kompetisie. Met skoolsport was ek veral goed in die veldnommers en het die Victor Ludorum in die oog gehad. Ongelukkig het Zak de Bruin my met een punt geklop. Dit was ’n groot teleurstelling.
’n Ding wat my baie seergemaak en waarvan ek doelbewus jare lank vergeet het, was dat ek in matriek die Transvaalse rugbyspan gehaal het. My eerste oefening op Sturrock Park in Johannesburg – ek het agsteman gespeel
