agterdeur inkom. Die pad na Janet se kamer, wat sy voortaan met Kattie sal deel, loop deur die spens en voorkamer en ant Esther-hulle se slaapkamer. Die luike is almal toe, die huis is skemer, vloerplanke kraak, die plafonne ruik na lynolie.
Kattie hang haar slopie met klere aan die bedstyl en bekyk die kamer onderlangs. Blink plankvloer, Jesus-prente met engele en skaapwagters aan die mure, kom-en-bekerstel van porselein op die wastafel, en ’n kamerpot. Net so ’n stel het haar ma-hulle, desjare saamgekom met die trek van De Hoop af.
Haar pa is reeds weg toe hulle weer buite kom, sonder groet. Hy is nie ingenooi nie. Hy is die kneg.
Die werf is hard met ronde rûe waaroor die spore van waens en karre loop, en voetpaaie tussen die bossies waarin kalkoene weglê. Kattie en Janet haal eiers uit die krip in die stal en sit op die breë muur van die skuur terwyl die koeie gemelk word.
Alles is groter en meer as op Laaggelee, koeie en esels en perde en katte. Skemeraand staan die katte ’n kring om die melkbak op die agterstoep, sterte orent. Ant Esther verjaag hulle met die kattepeitsie en hulle verdwyn veld toe om muise te jag. Kattie verlang na Kat.
In die kombuis raas Lotjie. Sy is dik met groot, los borste en ’n kopdoek. En ’n besem waarmee sy al wat kind is by die deur uitvee. Vir ant Esther ook, wil dit lyk. Dit klink soos ’n trop kwaai kalkoene wat losgelaat word.
Kattie laat spat agter Janet aan teen die soldertrap op om paraffien vir die lampe te tap. Hulle moet suutjies loop dat die stof nie deur die skrewe op die meubels sif nie. Terwyl Janet die pompie op en neer werk, maak Kattie ’n trommel met ’n hoë deksel oop. Dis propvol boeke. Cecilia s’n, alles Engels en Latyn en Arithmetics, sê Janet. Cecilia werk al en kom net Desembers huis toe.
Ant Esther wil weet wat draai hulle so. Sy is bang hulle stort paraffien; hulle kan die huis laat afbrand. Kom af daar, kom was die koppies. Kom dek die tafel. Kom waai die vlieë. Vir dié doel gebruik hulle ’n lang, slap bloekomtak.
Kattie knik as ant Esther met haar praat.
“Wat maak jou ma?” vra sy onder die aandete.
“Werk,” wurg Kattie agter ’n mondvol kos.
“Ag, daardie ou huisie? Wat is daar tog te doen? Wietie,” onthou ant Esther. “Wat het van Wietie geword?”
“Langbáán,” fluister Kattie.
“En jou broer? Nieko?”
Kattie steek haar mes in haar mond, iets wat sy by die huis nie mag doen nie. Haal dit dadelik uit voor ant Esther sien. Nieko boer. Sy weet nie waar nie.
“Maar is hy dan nie Duits-Wes toe nie? Miekie het gesê … Michiel, hoor jy wat sê die kind? Haar broer Nieko, die een wat weggeloop het, wat Miekie so afgerokkel het, sit by iemand op ’n plaas. Hy’t nooit aangesluit nie! Kruip seker weg terwyl ons kind …”
Sy pa se geld in die skool op Franschhoek sit en mors het, onthou Kattie die gesprek tussen Nieko en haar ma. Toe Nieko gesê het hy sal hom nie laat flenters skiet nie, dis nou die Prinse se beurt om te lewe …
“Jou broer was altyd die voorperd, saam deur die meisiekinders se koshuisvensters geklim. Waar sê jy is hy?” Ant Esther is soos ’n spoegslang.
Oom Michiel hoor haar nie. Of hy hou hom doof. “Dan dank ons maar. O Heer voor spys en drank …”
Kattie knyp haar oë styf toe. Nes haar ma as sy vir haar pa kwaad is, maar nie ’n dooie woord sê nie.
Sy en Janet kry ’n kom met warm water om hulle te was.
“Oral, gehoor, nie net die gesig en voete poespas nie!” Ant Esther hou uit die kamerdeur dop. “Het jy ’n waslap, meisiekind?”
Kattie knik.
“En ’n tandeborsel?”
Daarvoor is daar nie geld nie, hulle borsel sommer met ’n vinger en sout. Die brakwater maak hul tande sterk. Kattie vou haar bene styf toe en trek haar naghemp oor haar kop.
Toe die kers doodgeblaas word, vra sy of sy by Janet kan inkruip, by die voetenent, soos Susanna en Claasie as daar nie genoeg plek aan die kopkant is nie. Maar Janet skop haar af. Dis nie gesond om by ’n vreemde mens in dieselfde bed te slaap nie, netnou steek hulle aan, skilfers en nete en kopluise.
Die nag droom Kattie van Kat wat met sy pootjies in haar rug knie, en van haar ma se droë lippe en dowwe oë. Sy huil saggies in haar kussing. Sy is bang sy kry ’n piepie. Wie steek die kers vir haar op, en wat sal ant Esther sê as sy ’n ongeluk kry? Hulle slaap op bulsakke, nie strooimatrasse wat sommer uitgeskud kan word nie. Daarby het sy net een broek om die hele week te dra.
Soggens stap Kattie en Janet saam deur die bloekombome na meester Senkiejôn se skooltjie op Nuwepos. Hulle leer somme en tafels en A – Abel, B – Babel. Wat sy ken.
Meester speel vijool en sing ’n liedjie in Frans, en laat hulle oefen om sy van reg uit te spreek: Chaanghwaan, maar jy skryf dit Changuion. Hy leer hulle ’n gediggie: “Jantjie zag eens pruimen hangen, als eieren o zo groot. Jantjie wou dat pruimen eten, maar zyn vader had hem dat verbood …”
Daardie “Vader” assosieer Kattie met Sam Laumbaart, wat die skoolkinders van die stoep af sit en dophou en vir wie sy ’n grondige vrees het.
“Dogter!” roep hy haar waar sy eendag vir Janet staan en wag.
Kattie kyk op, maar nie reguit na hom nie.
“Wie se kind is jy?”
Sy is met stomheid geslaan.
“Hè?” skreeu hy.
“Claas,” prewel sy.
“Ha? Claas wie? O, Claas Arm! En weet jy wie’s ek? Sam Laumbaart is die baas van hierdie plaas en so ver as jy kan sien, tot onder in Patnoster.”
’n Nare ou man. Wat haar oupa-hulle se grond afgevat het. Almal sê so. Kattie gaan aan die hardloop, in die wielspoor op huis toe, waar sy in die kiel tussen die bakoond en die agterdeur gaan skuiling soek.
Daar kry Lotjie haar. “En dié, waar kom dié nou vanaf? Uit Nuwepos? En Janet?”
“Waar’s Janet, hè?” Ant Esther se skaduwee val oor Kattie. “Jy kan nie vir Janet wegloop nie, dis waarvoor jy gehuur word. Jy loop nou dadelik terug en gaan haal haar!”
Kaalkop in die hete middagson moet Kattie weer die pad terug vat. Asof Janet nie self weet om by die huis te kom nie.
Die skoolkinders is reeds almal weg, Meester ook. Kattie gaan klop sleepvoet by die opstal se agterdeur. En wag. Janet is saam met Meester binnetoe, waar sy middagkos kry.
Toe hulle oplaas besweet op De Hoop aankom, is Lotjie reeds weg. Kattie se kos staan uitgedroog in die oond. Omdat niemand kyk nie, staan en eet sy sommer by die kombuistafel, krap die oorskiet vir die hoenders.
Binne brom ant Esther iets van “gekommitteerd”.
Dis ’n woord wat Kattie diep in haar kop wegbêre, saam met “huur”. Beteken dit sy is ook nou ’n kneg soos haar pa, met haar voete ingesteek onder ander mense se tafel? Grootgemaak op brood en swart koffie, die
