style="font-size:15px;"> – Олар келіп басып алған жоқ. Олардың басып алуға шамалары келмейтін еді. Түрік халқы күшті болды ол уақытта. Түріктерден қорқып Қытайлар айналасына қорған салғызды. Қазіргі өзбек, қырғыз, түркімен, ұйғыр, әзірбайжанды, жалпы түріктерді жаулап алған арабтардың жүргізген дұрыс саясаты. Біздің жерімізге араб әміршілері келіп коныстанбаған. Олар дін таратушыларын жіберді бізге. Бізде қазір Қожа деген ру бар. Солар арамызға кіріп алып, елдің бәрін мұсылман етті. Мұсылман дінінің кезінде күшті болғаны сонша, олар мемлекетке де өз билігін жүргізді. Ел басында отырғандар солардың айтқанын жасады. Мен қазір ойлаймын, тіпті олар кезінде төрелерден де күшті болды. Алайда, қожалар сол ел алдындағы беделін әрі қарай дамыта алмады. Шыңғысхан ұрпақтары кезінде қожалардың беделі бұрынғыдай болмай қалды. Содан барып туысқан халықтар арасында байланыс азайды. Міне, енді көріп отырсыз, өзбек, қырғыз, қазақтар, ұйғырлар, түркімендер, әзірбайжандар өз бетімен кетті. Осыларды байланыстырып отырған дін еді. Монғол хандары келді де олардың әрқайсысын өздеріне бөліп алды. Сонымен қатар бірлік де кетті. Тағдыр деген міне, осы.
– Сонда мұсылман дінінде бір ұйымдастырушы күш болған дейсіз бе?
– Сөзсіз сондай күш болды. Соны бұзған Шыңғысханның ұрпақтары екені де даусыз. Олар халықты тек соғыста пайдаланды. Одан басқа халыққа ешқандай пайдасы болған жоқ. Сол мұсылман дінінің қағидасымен жүре бергенде түрік халықтарынын мұндай бөлектенуі болмас еді. Бәрінде бір-ақ тіл болатын еді. Анау Қытай тәрізді үлкен мемлекет болатын едік, онда ешкімнің тісі батпас еді. Монғолдардан шыққан хандарға қарсы орыстар дұрыс саясат жүргізді. Бөлектеніп кеткен түріктерді бірден басып алып жатыр. Күшті күштілігін жасайды, оған да қарсы емеспін. Ең жаманы қазақтардың жерін тартып алып жатыр. Ана хан тұқымы Кенесарыны өз жерінен айдап шығып өлтірді. Бұл күштіліктің белгісі. Ешқашан бір халық бір халықты күшпен бағындыра алмайды. Бұл арада тепе-теңдік туғызатын саясат керек. Сыйласу керек. Керісінше патша өкіметі күш пайдаланып отыр. Жергілікті халықтан сұрамай, орыстарды қоныстандыруы елдің ашу-ызасын тудырып, іштей қарсылығын күшейтуде.
– Сіз Кенесарыны өлтірген патша әскерлері деп білесіз бе? Оны өлтірген сіздердің туыстарыңыз, киргиздар ғой.
– Ешқашан қырғыздардың қазаққа тісі бата алмас еді. Орыстар оларды айдап салды бізге. Өз бетімен келіп қырғыздар қазақтарға тимейді.
– Ал біздің баспасөзде Кенесарыны өлтірген қырғыздар екенін жазып жүр ғой.
– Бұл шындықты шатастыру болып отыр. Өздерін қазақтар алдында ақ етіп көрсеткісі келеді. Төрелердің де, қазақтардың да ақылдылары бәрін ұйымдастырған орыстар екенін біліп отыр. Бұл әдейі екі халықты бірімен бірін араздастыру үшін жасалып отырған саясат. Қазақтар мен қырғыздар жауласып отырса бұл орыс үшін пайдалы. Менің бұл айтқаныма, Петр Константинович, қалай қарайсыз?
– Сіз шыныңызды айтыңызшы, орыстардың бұл жаққа келгеніне қарсысыз ба?
Шоң Карповтың
