бошқалар фойдаланиб, бойиб, миллатнинг ўзи эса улардан ўз корига манфаат кўролмайди?
Уқувсизликдан ҳеч бир иш қилолмаймиз, деб нола чекади адиб. У илк бора Европа бозорларига чиқиш масаласини қўяди. Лекин бунинг бир муҳим шарти бор. Европа билан савдо қилиш учун, дейди адиб, аввал жуда бўлмаганда, ўн йил гимназияда ўқиш керак. Адиб муайян йўлларни ҳам таклиф этади: «бизда шоҳи, адрас, беқасам, олача… Бофликлар бор, – деб ёзади муфти ҳазратлари, – агарда бир нафар техник ва муҳандисимиз бўлса, бу дастгоҳларни ислоҳ этар, аҳоли обод бўлур, ва илло, яқин вақтда (хоса дока) бофиларимиздек зое бўлуб кетар. Чунки Оврупо янги асбоб ила мундин яхши қилиб чиқарур». Бу сўзларни ўқиб, Фитратнинг «Сайёҳ ҳинди»си эсимга тушади. Ёдингиздами, сайёҳнинг қаршида моҳир олача тўқувчи ҳунарманд билан касбнинг ривожи ҳақида тузган баҳслари… Бу адиблар миллатни миллат қилиш жабҳасида сафланиб, якдил турганликларидан ва маълум бир мавзуларни қайта-қайта ўртага қўйишдан чекинмаганликларини кўрсатади.
Беҳбудий, Фитрат, Мунаввар Қори, Авлоний ўз миллат тарбиясига қаратилган таҳлилларини янада ишонарли қилиш учун ўтмишга мурожаат қиладилар. Ўтмишдан фахрли, соғлом илдизларни топадилар. Шу билан бирга миллатнинг замонга мослашолмай қийналаётгани сабаблари устида тўхталадилар.
«30 сана муқаддам, – деб ёзади Беҳбудий, – Самарқандни Йоми маҳалласида (300) олачабоф ишчи бор эди. Алон, ўттиз нафар йўқ. 10 сана сўнгра тамом маҳв бўлур.
Хулоса, мактабимиз, дўконимиз, корхонамиз, мадрасамиз ва ҳар нимарсамизни замонча ислоҳи лозимдур. Илло, ҳар нимарсамиз қўлдан кетар, бизда муздурликдан бошқа иш қолмас. Ер ва ускуна, дўкон ва саройни ишлатмоққа ҳам илм замоний ва замона шумлигини билмоқ лозим. Ва илло, биздан дунё ил мини яхши билатурганларга мулк ва асбобимиз ўтар ва ўтуб турубдур».
Қанчалар замонавий ва қанчалар илғор, соғлом, салмоқли фикрлайди устод Беҳбудий! Ва қанчалар узоқни кўрган эканлар бу маърифатчиларимиз!
Нажот излагай Беҳбудийнинг кўзи мамлакат бойларига тушади. Бошқа миллатларнинг бойлари фақирлар ва етимлар учун мактаблар, дорилфунунлар солиб берадилар, замонавий касалхоналар очадилар, жамияти хайриялар тузадилар, стипендиялар тайинлайдилар ва миллат бундай ишлар билан фахрланади, жуда катта манфаат кўради.
Беҳбудий қайғуриб ёзади:
«Бизникилар жуфта оти ила, аробаси ила, туйи ила ва … си илами фахр этар?»
Беҳбудий миллат олдига замона одамлари бўлиш, замона одамлари қаторига кириш вазифасини қўяди. Бунинг учун миллат қисқа муддатларда ўз орасидан кўплаб ақл эгалари, муаллимлар, инженерлар, врачлар, техник ходимлар, ҳуқуқшунослар, замона тожирларини етиштириб чиқариши керак. «Шулар боис бўлиб, давлат ишига кирармиз», шулар боис бўлиб, «халойиқни барбод эта турган тўйлардан халос бўлармиз», деб умид қилади Беҳбудий.
Миллат тараққийси ҳақида қайғуриш – миллат тарбияси, миллий онг ва туйғулар, равиш-рафторлар, дид-фаросатлар тарбияси
