афзал кўрарди.
Озиқ-овқати, кийим-кечаги, харж-харажатларга кетадиган пулларнинг ҳаммаси унга теварак-атрофдаги ҳовлилардан келарди. Мавлуд ўқиш ёинки шариат маҳкамаларида қандай ишлар кўрилиши мумкинлиги тўғрисида одамларга маслаҳат бериш баҳонасида талайгина уйларга кириб-чиқиб юрарди. Софталар унинг ётоқхонасига келиб-кетган хотинларнинг саноғи беҳисоб эканлигини айтишарди.
Ниҳоят, у юриб-юриб ёши каттароқ, лекин бой бир пошодан қолган бева хотинга уйланиб олди.
Хоним афанди қимматли-қиёматли пошоси ер қаърига тушган куннинг ўзидаёқ кечаси хатми Қуръон учун уйига ҳофизларни чақиртирганди. Келганларнинг орасида шу Ҳофиз Рамзи ҳам бор эди. У гўзал товуши билан фақат пошонинг жаннатдаги руҳини шод этибгина қолмай, балки фоний дунёдаги хоним афандининг қалбини ҳам ўғирлашга муваффақ бўлганди.
Мана шу Ҳофиз Рамзини мадраса эшигига хотинлар тўплагани учун шу ҳовлидаги ўша гўзал ва таъсирчан товуши билан «Омон оллоҳ» деб бақиртириб, шарт-шурт савалаган Зайнал домла…
Зайнал домла узун бўйли, хода каби ғўдайган, ғоят қўпол, бошини ҳамиша кеккайтириб юрадиган, феъли тор, мутаассиб бир софта эди. Қирра юзида қирра тишлари, бир ёнга қийшайган узун бир бурни бор эди. Отаси билан уч акаси денгизчи бўлишган экан; азбаройи ўжарликлари туфайлигина денгизга ғарқ бўлиб кетишган экан. Денгизда катта бўрон бошланганда ҳамма қайиқлар қирғоққа қайтса, катта-катта почта кемалари тезроқ портга кириб олишга шошилса, улар: «Бе, шу ҳам бўронми?» деб, ўжарлик қилиб денгизга чиқиб кетишар ва орқага қайтишмас экан.
Оиланинг бу феъли-хўйини билганликлари учун амакилари Зайнални, қатъиян қайиқчи бўлишини истамасдан, мадрасага беришган эди. У ҳам бир денгиз фидойиси бўлиши мумкин бўла туриб, бир шариат фидойиси бўлишга бел боғлаганди.
Шоҳин афанди бир кун унга шундай деди: «Домла, амакиларинг сени мадрасага бериб, яхши иш қилмадилар. Тақдири илоҳийни тадбир ила ўзгартириб бўлмайди… Шу нарсани англадимки, Жаноби Ҳақ сизларнинг бўғилган тарзда фоний дунёдан ўтишингизни муқаддар этган… Отанг билан акаларинг сувда бўғилиб ўлишди; қўрқаманки, сен ҳам сиртмоқда бўғилиб ўласан. Фарқ шу…»
Зайнал домланинг тасаввурида жаҳаннам кишиларни азоб-уқубатларга соладиган минг хил асбоб-ускуналар билан тўла. Охиратнинг бутун амалдорлари абадиян бу жаҳаннамда тери шилиш, тилни суғуриш, оғизларга қайнаб турган сақични қуйиш, қиздирилган сихлар билан кўз ўйиш сингари ишлар билан машғул эди. Бунинг тескариси жаннат хаёли унда жуда ноаниқ, ибтидоийлигича қолганди. Бу гуноҳкор дунёнинг аҳолисидан қайси киши жаннатга кира оладики, илоҳи қудрат узоқ вақт муносиб тайёргарлик кўриш кулфатига лозим топган бўлсин…
Зайнал шундай дер эди:
– Ҳақ Таолодан менга хитоби иззат келсаки: «Эй бандам, тила тилагингни, мендан нима истайсан?» Қилган жавобим шу бўларди: «Эй, Мунтақими Зулжалол, жаннатинг боғларида мен нима қиламан?.. Менга осийларнинг
