амри… Илло, шу менинг ёқамни қўйиб юборсанг… Бўғзимни қисганинг ҳеч нарса эмас, кўйлагимни йиртиб юборасан, қўйвор, – деди жонҳолатда.
Бу хотира Шоҳин афандини ҳам кулдирди, ҳам йиғлатди.
Уч ойлар21 келиши билан софталар хуржунларини елкаларига ташлаб, қишлоқларга хайр-садақа йиққани чиқиб кетишарди, Шоҳин ҳам бу кунларни сабрсизлик билан кутарди. Унинг товуши гўзал бўлмагани учун муқобала ўқиёлмасди. Лекин жуда чиройли ваъзхонлик қила оларди. Ёқимли бир нутқи бор эди. Фаттоҳ афандидан ўрганиб олган пайғамбарлар ва ислом тарихига оид фикрларни очиқ турк тилида жуда мароқли қилиб англатар ва бу билан деҳқонларни хушнуд этарди.
Байрам кунлари келганда деҳқонлар уни қуруқ қўйишмасди, киссасига уч, беш мажидия пул, хуржунига эса буғдой, тархана, маккажўхори солиб қўйишарди.
У бу нарсаларнинг ҳаммасини онасига жўнатарди, ўзига фақат қаттиқ замонлар ва қора кунлар учун озгина пул олиб қоларди, холос.
Ҳа, бир кун бутун жаҳонни ўз паноҳига оладиган яшил байроқнинг кўнгиллилари ҳали шуларми? Бу қўшиндан босқинчилик ва бузғунчиликдан бўлак яна нимани умид эта оларди? Э воҳ, мусулмончиликнинг шўри қурсин-а!
Ёш софтанинг бу совуқ тош хонада мусулмончиликнинг оқибати учун ҳўнграб-ҳўнграб йиғлаган кечалари бўлди.
Бу дастлабки кўнгил қолишлардан кейин уни яна бошқа умидсизликлар ва исёнлар таъқиб этди, яшил қўшиннинг қўмондонлари деб билган мударрислар унинг бутун хаёлларини бутунлай пучга чиқардилар…
Бу одамларнинг оғзидан бир ҳақ ва ҳақиқат сўзини эшита билмоқ учун не-не оташлар ичида қоврилмади. У мадрасанинг энг тиришқоқ, энг оташин ва шунинг билан баробар энг мўмин-қобил талабаси эди. Мударрисларнинг оғзидан чиққан сўзларни Оллоҳнинг калимасидай ишонч билан тинглар ва кўп нарсаларга тушунолмай қолганлигини фақат ўзининг билимда ожизлигидан, идроксизлигидан деб биларди. Лекин бора-бора ундаги ўртоқларига қарши бўлган нафратланиш туйғуси ва исён ҳисси секин-аста домлаларига ҳам ўта бошлади. Ҳа, яшил қўшин қўмондонларининг кўнгилли аскарлардан қолишадиган ерлари йўқ эди. Улар ҳам дин ва илмни манфаатларига хизмат эттирган кимсалар эди. Улар ҳам софталар каби овқат борасида бир-бирлари билан омонсиз равишда уришишар, бир-бирини еб қўйгудек бўлишарди. Уларнинг ораларида бир-бирларининг номусига, жонига қасд қиларлик даражада рақобатлар бор эди.
Қачонлардир ёш софта неча-неча салобатли мударрисларнинг англашилмас тилларини зўр ихлос билан тинглаган эди. Кейинчалик билса, улар саройнинг махсус одамлари – Абдулҳамиднинг жосуслари экан. Улар ҳеч кимни, ҳатто ўз болаларидек бўлиб қолган мадраса талабаларини ҳам аямасдан сургун қилинган одамларга қўшиб юборганликлари, ўчоқлари сўндирилган хонадонларнинг сони ҳадсиз-ҳисобсиз эканлиги ҳақидаги гаплар софталар ўртасида оғиздан оғизга кўчиб юрарди. Булар шундай одамлар тоифасидан эдики, бир подшоҳ саломи, уч, беш лиралик бир эҳсон учун Оллоҳни ҳам, пайғамбарни ҳам ҳеч ўйлаб ўтирмай дангал сотиб юбора берардилар.
Тўғри, мударрисларнинг орасида ўз ёғига қовурилиб юрадиган камтар одамлар
Уч ойлар – Ой календаридаги муқаддас ойлар (ражаб, шаъбон, рамазон).
