дә арчылыр, бәлки… Халкыбыз гына нишләр?.. Үзенең аңын еллар, гасырлар буе томалап торган боз катламын җилкәсеннән төшерергә сәләтлеме безнең халык?! Әнә ни борчый мине, Гәрәй агай…
– Дөресен әйтим, Мирсәет, мин өметемне өзгән… Кол булып яшәргә күнеккән безнең татар-башкорт халкы. Коткарыйм дип, үзенә сүз катсаң, ул сиңа сәерсенеп карый. Дошманыннан болайрак күрә башлый…
– Шулай да, Гәрәй агай, өметебезне өзәргә тиеш түгелдер без! – Үзе дә сизмәстән Мирсәет аңарга үз итеп «агай» дип дәшә башлады. – Нәрсәдер кылырга, халыкның боз астында иңрәп ятуына бер чик куярга иде бит.
Шул сәгатьтә алар дуслашырга һәм Уфада, татар-башкорт укытучыларыннан яшерен оешма төзеп, халыкны азат итү юлында бергә эш башларга дип ант итештеләр.
Килешү хәерле сәгатьтә булгандыр, күрәсең. Агыйдел боздан арчылып, атна-ун көн үтте дигәндә, алар оешып өлгергән иде инде. А. Богданов, З. Вәлиев, Ш. Уралбаев һәм Гәрәй белән Мирсәет. Шул биш ир-ат янына тагы ике мөгаллимә килеп кушылды – Халидә Байтурина белән Рауза Чанышева.
Оештыру киңәшмәсенә Мирсәетнең фатир хуҗалары, Дәүләт думасының 1 нче чакырылыш әгъзасы Белоусовның сараенда җыелдылар. Җитәкче итеп, бертавыштан тормыш тәҗрибәсе ягыннан аерылып торган, 1905 ел революциясен Петроградның үзендә каршылаган Гәрәй Кодрачевны сайладылар.
Иң элек яшерен оешманы ничек атау турында бәхәс куерып алды.
– Мин социалистлар булу ягында, – диде Кодрачев, дилбегәне үз кулына алып. Әмма шундук үзе өчен бик тә әһәмиятле тоелган төгәллек кертергә ашыкты: – Ләкин «анархический уклон» лы сугышчан социалистлар! Шәп яңгырый бит, ә?..
– Юк, иптәшләр, – дип, кайнарлыгы белән Гәрәйнең үзеннән дә арттырып җибәргән Вәлиев чәчрәп чыкты. – Миңа «анархия» дигәне ошап бетми, котылырга кирәк ул сүздән. Әйтик, татар социалистлары оешмасы дисәк телгә ятышлырак булыр түгелме?!
– Булмай, моңа мин разый булмаем, – дип, Уралбаев каршы төшә тегеңә. Арада иң яше булса да, шактый ук тешләк күренә ул да. – Нигә татар гына? Башкортларны да онытырга ярамай.
– Соң, алайса, татар-башкорт социалистларының сугышчан оешмасы дияргә кирәктер.
Тәкъдимнең монысын туташлардан Рауза Чанышева кертә. Ул Кодрачев белән янәшә утырган. Әллә нигә бер кулындагы кәгазь кисәгенә язгалап та куя. Бу аның беркетмә алып баруы булган икән.
Рауза Чанышева беренче күрүдә үк Мирсәетнең игътибарын җәлеп иткән иде. Гәүдәгә җыйнак кына булса да, бар җире килешле һәм сылу үзенең. Бигрәк тә елмайган чакта, йөзләре балкып, яктырып китә аның. Ә зур зәңгәр күзләре (ай, ул күзләр!) берөзлексез уйнап, якты нурлар сирпеп, үзләренә тартып тора. Куе кара чәчләрен, ул чактагы татар туташларыннан аермалы буларак, бер генә толымга үргән дә иңбашы аша күкрәгенә салган. Үзе әледән-әле, көязләнеп, шул толымын хәстәрләп-барлап тора. Шул кызның сылулыгы, шул кызның күзләреннән сибелгән зәңгәрсу яктылыктан әсәрләнеп, фикер алышуга да катнаша алмый иза чиккән чагы иде Мирсәетнең.
– Туташ дөрес әйтә. Мин әнә Рауза туташ тәкъдименә
