Оттон Оноку, Быартан Сэтиэнэх уҥуор Дьуохай диэн сир баар, онно тохтооччу. Икки ардын ырааҕа биэрэстэ аҥарыттан ордук буолуо.
Дьэ, ох саанан ытыаласпыттар. Икки өттүттэн тииттэргэ сөрүөстэн туран. Кэлин тиһэҕэр Оноку бүтэһик оҕугар Дьаарын улахан уола табыллан өлөөтүн кытта, даан биэрэн, дьиэтигэр куоппут.
Дьэ, ити кэнниттэн Оноку алакылыы, алакылыы өлөрбүт киһитин сүрэхтээх быарын батыйатыгар иилэн, үөһэ анньан туран, уу кытыытыгар туран алҕаабыт үһү. «Мин өстөөхпүн өлөрдүм, саастаахпын самнардым. Онон мин буруйа суохпун», – диэн.
Ол иһин ити сир Быар диэн ааттаммыта үһү диэн кэпсэтэллэр этэ. Мин бэрт кыра эрдэхпинэ. Оччоҕо Быар Сэтиэнэхтиин, биһиги олохпут эҥин үргүлдьү уута эбитэ үһү.
Ити билигин Бөкөрөөк Тумула диэн сиргэ мин билиэхпиттэн Оноҕостоох Тиит диэн ааттанар модьу, үрдүк баҕайы хатан хаалбыт тиит баар этэ. Урут, бадаҕа, абына-табына сорох лабааларыгар мутукчаланарга дылы этэ. Хойут олох хатан хаалбыта. Ити тииттэн мин аҕам уончалаах эрдэхпинэ хас да оноҕос тимирин булбуппут, үөһээ баҕайыттан, хатаастан тахсан, ылар этибит диэн кэпсиир этэ. Ол тиит билигин көстүбэт буолбут, охтубут быһыылаах. Сэрии кэннинээҕи дьылларга баар этэ.
Иван Васильевич Федоров-Алҕай. Ньурба, Андайбыт. 1968 с. суруйарбар 74 саастааҕа.
ҮРЭН, АЙБЫТТА УОННА ДА АТЫТТАР
Үрэн 1 диэн сиргэ былыргы дьиикэй омуктар, тоҥустар, үрэллибит, ыһыллыбыт, бүппүт сирдэрэ. Онно олоҕуран олорбуттар. Ол олордохторуна саха омук, оччоҕуна эмиэ кыргыһыылаах омуктар эбиппит ээ, ону кэлэннэр оҕунан, батыйанан кырганнар куоттартаабыттар.
Дьэ, ол үрэллибит сирдэрэ Үрэн диэн буоллун диэн ааты биэрбиттэр ол дьон, тоҥустар, омуктар. Биһигиттэн, сахаттан, куотаннар, ааттаабыт ааттара ити. Онтон аарыгыран ааспыт сирбит Айбытта буоллун диэбиттэр. Айаннаан, аарыгыран, аһаан-сиэн, күүлэйдииллэрэ буолуо. Үрэҥҥэ, Айбыттаҕа өтөхтөрүн онно тураллар.
Аймаһыйан ааспыппыт Арыылаах Маар буоллун диэбиттэр. Көрүлээбит сирбит Көрдүгэн диэн буоллун диэбиттэр. Дьиҥнээх сирбит Чиҥнээни диэн буоллун диэбиттэр. Былыргылар ону ааттаппаттар. Былыргыга Чиҥнээни дэппэттэр. Билигин Арҕаа Күөл диэн аатырар. Бэһэлэйдээн ааспыттара Бэрэ диэн баар. Уулаан ааспыппыт Улгумда Эбэ Хотун буоллун диэн. 8 миэтэрэ дириҥнээх. Кэнэнитэ. Ол аата саамай дириҥ сирэ. Олох үйэтигэр уолбат сир. Арба. Иэдэйбит сирбит Иэдээк диэбиттэр. Били дьоннор Лооглоорго күрээн тураллар. Онтон Өлөөнү булбуттар.
Онтон саха сабардаан, бу сири баһылаабыт. Ол кэнниттэн биһиги өбүгэбит Андайбыт тахсыбыт, балыктаан сиэн сыппыт.
Тылы быһаарыы:
1 Үрэн – эбэҥкилэр «дьаалатынан сылдьар, олох-дьаһах оҥосторго кыһаммат» диэн ис хоһоонноох тыллара буолуон сөп (Сравнительный словарь тунгусо-маньчжурских языков: материалы к этимологическому словарю. Т. 2. – Л.: Наука, 1977. С. 289).
Василий Николаевич Михайлов-Баһылайкаан. Ньурба, Чуукаар нэһилиэгэ. 1968 с. кэпсэтэрбэр 74 саастааҕа.
ЧУКЧА КЫРГЫТТАРА
