jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. 2016, poz. 1154).
28. Sands D. (red.): Mukowiscydoza – choroba wieloukładowa. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2018.
29. Sands D., Hedwig D., Juszczyński J. i wsp.: Standardy opieki Europejskiego Towarzystwa Mukowiscydozy: zarys kształtu centrum mukowiscydozy. Pediatria Pol. 2016; 91: S24–S29.
30. Schwarzenberg S.J., Hempstead S.E., McDonald C.M. i wsp.: Enteral tube feeding for individuals with cystic fibrosis: Cystic Fibrosis Foundation evidence-informed guidelines. J. Cyst. Fibros. 2016; 15(6): 724–735.
31. Smyth A.R., Bell S.C., Bojcin S. i wsp.: European Cystic Fibrosis Society standards of care: Best practice guidelines. J. Cyst. Fibros. 2014; 13(supl. 1): S23–S42.
32. Stallings V.A., Stark L.J., Robinson K.A. i wsp.: Evidence-based practice recommendations for nutrition-related management of children and adults with cystic fibrosis and pancreatic insufficiency: Results of a systematic review. J. Am. Diet. Assoc. 2008; 108(5): 832–839.
33. Stefańska E., Falkowska A., Ostrowska L.: Wybrane zwyczaje żywieniowe dzieci i młodzieży w wieku 10–15 lat. Rocz. PZH 2012; 63(1): 91–98.
34. Szajewska H., Horvath A., Rybak A. i wsp.: Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne 2016.
35. Szajewska H., Shamir R., Mearin L. i wsp.: Gluten introduction and the risk of coeliac disease: A position paper by the European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 2016; 62(3): 507–513.
36. Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne Pediatria 2014; 11: 321–338.
37. Tabak I., Jodkowska M., Oblacińska A., Mikiel-Kostyra K.: Czy spożywanie wspólnych posiłków z rodziną może chronić nastolatki przed otyłością? Med. Wieku Rozwoj. 2012; 16(4): 313–322.
38. Tijhuis M.J., Doets E.L., Vonk Noordegraaf-Schouten: Extensive literature search and review as preparatory work for the evaluation of the essential composition of infant and follow-on formulae and growing-up milk, http://www.efsa.europa.eu/en/supporting/doc/551e.pdf.
39. Turck D., Braegger C.P., Colombo C. i wsp.: ESPEN-ESPGHAN-ECFS guidelines on nutrition care for infants, children, and adults with cystic fibrosis. Clin. Nutr. (Edinburgh, Scotland) 2016; 35(3): 557–577.
40. Weker H., Barańska M. (red.): O żywieniu i aktywności fizycznej dzieci – prosto, nowocześnie, praktycznie. Poradnik żywienia i aktywności fizycznej dziecka od narodzin do 13 roku życia. Instytut Matki i Dziecka, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2015.
41. Weker H., Barańska M.: Models of safe nutrition of children and adolescents as a basis for prevention of obesity, cz. 1. Med. Wieku Rozwoj. 2011; 15(3): 288–297.
42. Weker H.: Badanie nad powiązaniem czynnika żywieniowego z otyłością prostą u dzieci. Med. Wieku Rozwoj. 2006; 1(1): X, 1–191.
43. World Health Organization. Europejski Plan Działania w dziedzinie Żywności i Żywienia 2015–2020. Europejski Komitet Regionalny WHO 64. Sesja, Kopenhaga, Dania, 15–18 września 2014.
44. World Health Organization: Guidelines: Sugars intake for adults and children, www.who.int/nutrition/publications/guidelines/sugars_intake/en, 2015.
45. World Health Organization. Making health services adolescent friendly. Developing national quality standards for adolescent-friendly health services. Department of Maternal, Newborn, Child and Adolescent Health, Geneva 2012.
46. World Health Organization. Raport WHO: Otyłość i nierówność. Praktyczne aspekty przeciwdziałania nierównościom związanym z nadwagą i otyłością, https://akademia.nfz.gov.pl/raport-who-otylosc-i-nierownosci-praktyczne-aspekty-przeciwdzialania-nierownosciom-zwiazanym-z-nadwaga-i-otyloscia/, 2014.
47. World Health Organization. WHO child growth standards: length/height-for-age, weight-for-age, weight-for-length, weight-for height and body mass index-for-age: methods and development, http://www.who.int/child-growth/standards/en/index.html, 2006.
48. Woynarowska B., Mazur J. (red.): Tendencje zmian zachowań zdrowotnych i wybranych wskaźników zdrowia młodzieży szkolnej w latach 1990–2010. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2012.
ROZDZIAŁ 3
Dietoprofilaktyka i dietoterapia gerontologiczna
3.1. Wprowadzenie
W ciągu ostatnich dziesięcioleci wyniki wielu badań potwierdziły znaczenie prawidłowo zbilansowanej diety w optymalizacji procesu starzenia i leczenia chorób związanych z wiekiem. Mimo to w codziennej praktyce zalecenia dotyczące zmian w diecie, wymagające najczęściej modyfikacji utrwalonych nieprawidłowych nawyków żywieniowych, nie są traktowane z należytą powagą ani przez profesjonalistów zaangażowanych w opiekę nad osobami starszymi i osoby, które opiekę tę organizują, ani przez same osoby starsze i ich opiekunów. Utrwalane jest też przekonanie o nieskuteczności modyfikacji dietetycznych w starości.
Starość jednak jest heterogeniczna, obok osób charakteryzujących się złym stanem zdrowia jest wiele osób w dobrej kondycji zdrowotnej, które podejmują działania sprzyjające wydłużeniu życia (np. regularną aktywność fizyczną, ćwiczenia pamięci czy zmianę diety). Zwraca się również uwagę, że pokolenie będące obecnie na przedpolu starości, czyli osoby w wieku 50–60 lat, jest znacznie bardziej świadome w porównaniu z poprzednimi, w efekcie czego należy się spodziewać wzrostu odsetka osób prezentujących bardziej otwartą postawę wobec rekomendacji dietetycznych modyfikujących dotychczasowy sposób żywienia.
Próbując zdefiniować optymalny sposób żywienia dla osób w wieku podeszłym konieczne jest zdanie sobie sprawy, że istnieją dwa rodzaje rekomendacji, których elementy muszą być brane pod uwagę w zależności od indywidualnej sytuacji analizowanej osoby starszej: rekomendacje dietetyczne dla normalnego starzenia (które uwzględniają powstające wraz z upływem czasu zmiany w organizmie) oraz rekomendacje dietetyczne dla patologicznego starzenia (które biorą pod uwagę występujące u poszczególnych osób procesy chorobowe).
3.2. Starzenie normalne a patologiczne
Starzenie normalne (zwyczajne) to takie, które zachodzi w nieobecności chorób, a więc w trakcie którego obserwuje się jedynie występowanie zmian wynikających z upływu czasu. Jego efektem jest stosunkowo niewielkie pogorszenie funkcji narządów. W warunkach podstawowych równowaga wewnątrzustrojowa nie zostaje zachwiana, ale zadziałanie stresu (rozumianego jako dowolny działający czynnik
