potrzebujący potrafi o nią poprosić i umie ją przyjąć, a tym samym opowie się za życiem. Śmierć Elmy nie chciała, a Życie bierze ją na próbę. Sprawa zostaje postawiona na ostrzu noża. Elma musi dokonać wyboru. Dopiero wtedy coś sensownego może się zacząć dziać z jej życiem.
AS: Najpierw nie ma siły, więc pomagają jej inni. Na początku nie jest w stanie zadbać o siebie, nie ma przecież nawet tobołka. Może oczywiście zapracować na siebie, ale to na razie jeszcze nie przychodzi jej do głowy.
WE: Za to uczy się ważnej rzeczy – mówić „dziękuję”, czuć wdzięczność za tę odrobinę pomocy, dzięki której może przetrwać. Za to, że ludzka pomoc i współczucie pozwalają jej przeżyć. Jeśli ktoś jest wdzięczny za miskę zupy, to znaczy, że mu na życiu zależy.
AS: Są tacy, którzy dostają miskę zupy i wcale nie czują wdzięczności. Uważają, że dawać to psi obowiązek świata.
WE: Inni nie chcą miski zupy, bo opowiedzieli się za Śmiercią. Uważają, że życie im się nie należy i muszą patetycznie umrzeć. Ale na pewno są też tacy, którzy chcą żyć, i z jakichś powodów jest im pisana śmierć, nawet gdy proszą i wyciągają ręce. Los różnie to układa i dobrze jest wierzyć, że dla każdego najwłaściwiej. Los bierze Elmę na okres próbny – daje jej drugie życie, aby sprawdzić, czy je doceni.
AS: Przestrzega ją też przed zostaniem żebraczką. To bardzo cenna wskazówka.
WE: Los jest dla Elmy rzeczywiście łaskawy. Gdyby nie on, mogłaby uznać, że życie na łasce dobrych ludzi jej wystarczy i jest wszystkim, na co ją stać.
AS: Albo że należy jej się to wszystko, co dostaje. W ten sposób funkcjonuje wielu ludzi, szczególnie z tak zwanych nizin społecznych. Najpierw są rzeczywiście biedni, więc proszą, potem dostają, przyzwyczajają się do tego, a w końcu zaczynają żądać. Niektórzy przeżywają tak całe życie. Pisałeś o tym w książce Siedem boskich pomyłek2.
WE: Dostają syndromu pychy żebraczej. Czują się najszlachetniejsi, a zarazem najbardziej pokrzywdzonemi. Sądzą, że mają prawo dostawać wszystko, czego żądają, a nawet zabierać tym, którzy mają więcej. Że bogatsi i szczęśliwsi są zobowiązani się z nimi podzielić. To nie ma nic wspólnego z proszeniem ani z braniem odpowiedzialności za swoje życie. Tacy pełni żądań i pretensji ludzie utykają w żebraczej pysze.
AS: Ale Elma słucha ostrzeżeń Losu.
WE: Dostaje szansę, decyduje się ją przyjąć i wtedy znajduje sobie nowe mieszkanko. Zaczyna życie od początku.
AS: Nie ma innego wyjścia.
WE: W jej pokoiku jest jakieś krzesło, stół, łóżko, są ściany, okno, sufit… Super. Zamieszkanie tu jest znacznie lepsze niż życie w ruinach swojego domu.
AS: Nie zbudowała tego, ale potrafi już na to zapracować.
WE: Coś się zdarzyło i Elma zaczyna się zmieniać. Ale wszystko nadal wydaje się jej szare, a to znaczy, że nie wyzbyła się swojego starego sposobu myślenia. Dalej narzeka i biadoli – jakie to wszystko szare, nawet jedzenie smakuje szaro. Elma nie potrafi przekroczyć w sobie tej szarości. Jest szara w środku, więc wszystko widzi na szaro. Można powiedzieć, że ma depresję.
AS: A może uważa, że już się urządziła?
WE: Myśli, że tak ma być, że zawsze już będzie tak szaro. Po prostu zrobiła się na szaro.
AS: Nie wie, że istnieje lepsza codzienność. Jest przekonana, że codzienność musi być właśnie taka.
WE: Świat jest szary, ludzie są szarzy, ona jest szara i życie też. Tak ma być i koniec. Elma ma bardzo dużo szczęścia, bo okazuje się, że Los ciągle się o nią troszczy. Myśli o niej, chce jej pomóc. I dochodzi do wniosku, że skoro naszej bohaterce jest tak szaro, to pokaże jej drugą stronę lustra. Kolory. Przynosi jej szare, niepozorne i niemodne okulary, a Elma wprawdzie niby godzi się na szare życie, ale szare okulary budzą w niej sprzeciw. Bo nie będzie jej w nich do twarzy. Ciekawe, że pośród tej szarości drzemie w niej jeszcze trochę ambicji czy też próżności. Chce jakoś wyglądać.
AS: Przypomina się jej Nadzieja.
WE: Ludzie, którzy mają depresję, nie znają Nadziei. Nadzieja często budzi się w nich dopiero wtedy, gdy ktoś mądrze zaingeruje w ich los. Elma daje się przekonać Zinowi. Dostaje tak zwane różowe okulary, które co prawda wyglądają szaro, ale za to zmieniają świat na kolorowy, piękny, zachwycający. Czyżby stało się z nią coś takiego jak z ludźmi cierpiącymi na psychozę maniakalno-depresyjną? Gdy są na dnie rozpaczy, odkręca im się w drugą stronę. Wszystko staje się niesamowite i dostępne. Przed chwilą nic nie było możliwe, teraz możliwe jest wszystko. Świat był beznadziejny, za to teraz wszystko jest fantastyczne. Każdy, kogo spotykam, jest cudowny. To taki psikus umysłu. Ani jedna, ani druga rzeczywistość nie jest jednak prawdziwa.
AS: Mnie chodziło raczej o to, że nowa rzeczywistość, którą widzi Elma, naprawdę jest zachwycająca, ale to tylko kawałek świata. Zobaczyła szarość, potem kolory i teraz trzeba jeszcze to złożyć w całość.
WE: Ujrzenie cudownego aspektu świata nie jest takie łatwe, szczególnie gdy człowiek przyzwyczaił się do szarości. Na ogół Los przychodzi nam z pomocą wtedy, gdy wykażemy jakąś inicjatywę, podejmiemy ryzykowną decyzję, zbuntujemy się przeciwko jałowej szarości swego życia. Dopiero kiedy Elma zaczyna tęsknić do kolorów, szukać ich, coś w jej życiu się zmienia. Od tego momentu sprawy szybko się toczą. Elma doświadcza zachwytu nad światem. Dostaje też przestrogę – uważaj na moment, kiedy coś cię zaniepokoi. Nie po to dostałaś okulary, żebyś je nosiła do końca życia, tylko abyś się czegoś nauczyła. To jest bardzo ważne przesłanie tej bajki. Wielu ludzi, gdy już zdarzy się im doświadczyć kolorowej i zachwycającej twarzy świata, nie chce się tego puścić. Chcą być tylko „hepi”, a nawet gotowi są wmówić sobie wszystko i wydać każde pieniądze po to, żeby utrzymywać się w stanie permanentnej euforii. Bez przerwy powtarzają: „Ależ jest super!”, „Fantastycznie!”, „Cudownie!”. Często widać, że już resztkami sił próbują malować swój świat na różowo.
AS: I coraz bardziej oddalają się od rzeczywistości. Najpierw taki człowiek widzi urodę świata, a potem już tylko fikcję urody świata.
WE: Elmie to wyraźnie grozi.
AS: Na szczęście czy na nieszczęście nie ma z tego zachwytu owoców. Nic się nie wydarza.
WE: Elma jest ciągle na balu, ale w jej życiu nic konkretnego się nie zmienia. Nikt nowy się nie pojawia, Elma nie wchodzi w żaden związek. Kocha wszystko i wszystkich, wszyscy ją kochają. I to ją zaczyna niepokoić. Wtedy przypomina sobie słowa Zina. Zdejmuje okulary i widzi to, co jest również obecne w świecie i na swój sposób piękne, i właściwe. Niedobrze jest tracić to z oczu. Nie da się stworzyć obrazu świata z samego światła, musi być w nim kontrast – cień.
AS: Gdy Elma budzi się w gruzach – leży. Potem wlecze się z mozołem. Kiedy nosi okulary, lata i podskakuje. Gdy je zdejmuje, wreszcie staje twardo na ziemi.
WE: Jak to się mówi, ugruntowuje się, urealnia i widzi prawdziwy świat,
„Do”, Warszawa 2000.
