Warszawskiego odbytej w dniu 27 lutego 2004 r., Liber, Warszawa 2005, s. 13–27; Birgit Hoffmann, Das Verhältnis von Gesetz und Recht. Eine verfassungsrechtliche und verfassungstheoretische Untersuchung zu Art. 20 Abs. 3 GG, Duncker & Humblot, Berlin 2010.
Zobacz także:
Legalizm; Prawo a historia; Recepcja prawa; System prawny; Tradycja prawna.
J
Język prawniczy
Język prawniczy to język, którym posługuje się nauka i praktyka prawa, interpretując, komentując oraz analizując wypowiedzi sformułowane w języku prawnym. W ujęciu tym język prawniczy pełni funkcję opisową w stosunku do decyzji prawodawcy, wyrażonych w języku prawnym. Powyższe kryterium podmiotowe wyodrębnienia języka prawniczego wprowadził Bronisław Wróblewski w pracy Język prawny i prawniczy.
Do definiowania języka prawniczego bywa stosowane również logiczne kryterium poziomu języka: w ujęciu tym język prawniczy jest językiem II stopnia (metajęzykiem), służącym do formułowania wypowiedzi, których przedmiotem są wypowiedzi w języku prawnym (języku I stopnia). Kryterium poziomu języka jest krytykowane ze względu na to, że w ramach języka prawniczego występują wyrażenia mieszczące się na różnych stopniach, wyższych niż II stopień języka, w stosunku do języka prawnego (np. glosy, rozważania teorii nauk nad dyscypliną szczegółową, wypowiedzi w ramach metateorii dogmatyki prawa), co pozostaje w sprzeczności z definicją języka prawniczego jako języka II stopnia. Ponadto sam język prawny zawiera wypowiedzi metajęzykowe (np. definicje legalne, przepisy wskazujące na sposób interpretacji tekstu prawnego), stanowiąc niejednoznaczny punkt odniesienia do określenia metajęzykowości języka prawniczego.
Słownictwo języka prawniczego jest znacznie bogatsze niż słownictwo języka prawnego. Język prawniczy przejmuje terminy występujące w języku prawnym (prawodawca może arbitralnie nadawać znaczenia terminom języka bądź wprowadzać neologizmy w celu uzyskania możliwie precyzyjnej i efektywnej regulacji).
Ponadto do języka prawniczego wprowadzane są pojęcia teoretyczno-porządkujące, tworzone w celu analizy, systematyzacji, stosowania i wykładni prawa pozytywnego, nie występujące w języku prawnym. Pojęcia te powstają w drodze różnego typu wnioskowań, w szczególności należą do nich powstałe:
• w wyniku wnioskowań o charakterze indukcyjnym, w ramach których tworzone są pojęcia ogólne przez wyodrębnienie w pojęciach występujących w języku prawnym ich cech i relacji istotnych oraz pomijanie nieistotnych;
• w wyniku wnioskowań o charakterze indukcyjnym, w ramach których uogólnione zostają pojęcia występujące w analizach dotyczących tworzenia, stosowania i właściwości prawa;
• w wyniku analizy funkcji, które spełniają lub powinny spełniać normy (przepisy) tworzące określony system prawa lub jego część;
• w wyniku apriorycznego przyjęcia jakiejś ontologii lub naukowej teorii prawniczej;
• w wyniku przyjęcia określonych konwencji terminologicznych, wykorzystywanych w badaniach prawnych.
W języku prawniczym funkcjonuje również terminologia nauk pozaprawnych, stosowanych instrumentalnie w procesach badania i analizy zjawisk prawnych, w szczególności terminologia logiczno-językowa, socjologiczna i in., a także prawnicza terminologia o charakterze historycznym. Pod względem syntaktycznym język prawniczy nie odbiega od języka etnicznego, aczkolwiek używane są głównie zdania oznajmiające.
Teksty języka prawniczego charakteryzuje znaczny stopień refleksyjności. Wprowadzane są do nich często cytaty tekstów z języka prawnego, zwłaszcza wchodzące w zakres bazy interpretacyjnej tych norm prawnych, które stanowią przedmiot danej analizy i komentarza w języku prawniczym.
Język prawniczy tradycyjnie różnicowany jest w zależności od jego użytkownika. Stosując kryterium rodzaju użytkownika, wyodrębniano następujące odmiany języka prawniczego (języki prawnicze):
• język prawniczy praktyki prawa, używany przez organy państwa stosujące prawo i in.;
• język prawniczy nauki prawa, stosowany przez prawników-dogmatyków do naukowej refleksji nad prawem;
• potoczny język prawniczy, w którym formułowane są potoczne wypowiedzi uzewnętrzniające znajomość prawa i jego ocenę.
W ramach języka prawniczego praktyki prawa wyróżniane są języki praktyk: sądowej, administracyjnej, organów ścigania, komorniczej i in.
Z kolei w ramach języka prawniczego nauki prawa wyróżnia się: język dogmatyki prawa (w rozumieniu dyscypliny szczegółowej zajmującej się analizą, systematyką i konstrukcją pojęć określonej dziedziny prawa), język teorii dogmatyki prawa (którego przedmiotem są wypowiedzi dogmatyki prawa) i język metateorii dogmatyki prawa (którego przedmiotem są wypowiedzi teorii dogmatyki prawa). Języki te charakteryzuje wysoki stopień nasycenia terminologią i to zarówno należącą do języka prawnego, jak i swoistą dla języka prawniczego, a także terminologią prawną o znaczeniu historycznym.
Potoczny język prawniczy jest bliski znaczeniowo pojęciu socjolektu prawniczego, tj. odmiany języka prawniczego charakterystycznej dla środowiska prawników jako wyodrębnionej grupy zawodowej.
Literatura: Janet Cotterill (red.), Language in the Legal Process, Palgrave Macmillan, New York 2002; Tomasz Gizbert-Studnicki, Język prawny a język prawniczy, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CCXCII. Prace Prawnicze” 1972, z. 55, s. 219–233; Stefan Kalinowski, Jerzy Wróblewski, Zagadnienia polskiej terminologii prawnej i prawniczej, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 1987, t. 39, s. 17–34; Lawrence M. Solan, The Language of Judges, University of Chicago Press, Chicago 1993; Bronisław Wróblewski, Język prawny i prawniczy, Polska Akademia Umiejętności, Prace Komisji Prawniczej, nr 3, Kraków 1948; Aleksander Zajda, Studia z historii polskiego słownictwa prawniczego i frazeologii, Wydawnictwo UJ, Kraków 2001.
Zobacz także:
Dyskursywne ujęcie prawa; Foucault Michel; Język prawny; Kultura prawna; Żargon prawniczy.
Język prawny
Język prawny to taki, w którym formułowane są teksty prawa publicznego (tzn. przepisy prawne i ich zbiory). Takie znaczenie terminu zaproponował Bronisław Wróblewski w książce Język prawny i prawniczy, w której wprowadził stosowane do dzisiaj rozróżnienie języka prawnego od języka prawniczego. Pojęcie języka prawnego zostało zdefiniowane w opozycji do języka prawniczego, który Wróblewski rozumiał jako język prawników mówiących o prawie. Wcześniej oba te terminy były często używane zamiennie, obok takich określeń, jak język sądowy, ustawowy i in.
Obok kryterium wskazanego przez Bronisława Wróblewskiego stosowana jest inna zasada podziału języków (prawnego i prawniczego) oparta na poziomie języka: w ujęciu tym język prawny jest językiem I stopnia
