J. (1970), Of Laws in General, red. H.L.A. Hart, London: Athlone Press.
Cotterell R. (1989), The Politics of Jurisprudence: A Critical Introduction to Legal Philosophy, London–Edinburgh: Butterworth & Co Publishers.
Frege G. (2014), Sens i znaczenie, w: tegoż, Pisma semantyczne, przeł. B. Wolniewicz, Warszawa: PWN, s. 60–88.
Gizbert-Studnicki T. (1972), Język prawny a język prawniczy, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace prawnicze” 55, s. 219–233.
Gizbert-Studnicki T. (1973), Stwierdzenie jako akt mowy, „Studia Filozoficzne” 3, s. 84–97.
Gizbert-Studnicki T. (1979), Czy istnieje język prawny, „Państwo i Prawo” 3, s. 49–60.
Gizbert-Studnicki T. (1985), Teoria prawa, filozofia języka, lingwistyka, „Studia Filozoficzne” 2–3, s. 67–81.
Grabowski A. (2009), Prawnicze pojęcie obowiązywania prawa stanowionego. Krytyka niepozytywistycznej koncepcji prawa, Kraków: Księgarnia Akademicka.
Hart H.L.A. (1953), Definition & Theory in Jurisprudence. An Inaugural Lecture delivered before the University of Oxford on 30 May 1953, Oxford: Clarendon Press.
Hart H.L.A. (1998), Pojęcie prawa, przeł. J. Woleński, Warszawa: PWN.
Hart H.L.A. (2001), Eseje z filozofii prawa, przeł. J. Woleński, Warszawa: Dom Wydawniczy ABC.
Hintikka J. (1992), Eseje logiczno-filozoficzne, przeł. A. Grobler, J. Woleński, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ihering R. (1900), Scherz und Ernst, Leipzig: Breitkopf und Härtel.
Kauffman A., Hassemer W. (red.) (1994), Einfurung in der Rechtsphilosophie und Rechtstheorie der Gegenwart, Heidelberg: C.F. Muller.
Kmiec K.D. (2004), The Origin and Current Meanings of Judicial Activism, „California Law Review” 5, s. 1441–1478.
Korycka-Zirk M. (2017), Filozoficznoprawny wymiar kontroli konstytucyjności, Toruń: Dom Organizatora.
Kunz K.-L. (1977), Die analytische Rechtsthorie: Eine Rechts-teorie ohne Recht? Systematische Darstellung und Kritik, Berlin: Duncker & Humblot.
Nowak L. (1968), Studia nad teoretycznymi podstawami humanistyki, Poznań: Wydawnictwo UAM.
Nowak L. (1973), Interpretacja prawnicza. Studium z metodologii prawoznawstwa, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Opałek K. (1974), Z teorii dyrektyw i norm, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Opałek K. (1983), Zagadnienia teorii prawa i teorii polityki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Płeszka K. (2010), Wykładnia rozszerzająca, Warszawa: Wolters Kluwer.
Płeszka K., Gizbert-Studnicki T. (1984), Dwa ujęcia wykładni prawa. Próba konfrontacji, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace z Nauk Politycznych” 20, s. 17–27.
Skuczyński P., Zirk-Sadowski M. (2012), Dwa wymiary etyki zawodowej sędziów, „Krajowa Rada Sądownictwa” 1, s. 12–22.
Spyra T. (2006), Granice wykładni prawa, Kraków: Zakamycze
Stawecki T. (2013), Aktywizm i pasywizm sędziowski, w: P. Skuczyński, S. Sykuna (red.), Leksykon etyki prawniczej. 100 podstawowych pojęć, Warszawa: C. H. Beck, s. 5–17.
Stelmach J. (1995), Współczesna filozofia interpretacji prawniczej, Kraków: Wydawnictwo UJ.
Świrydowicz K. (1995), Logiczne teorie obowiązku warunkowego, Poznań: Wydawnictwo UAM.
Wittgenstein L. (1977), Dociekania filozoficzne, przeł. B. Wolniewicz, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Woleński J. (1972), Logiczne problemy wykładni prawa, Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Woleński J. (1985), Filozoficzna szkoła lwowsko-warszawska, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Woleński J. (2016), Wykłady o naturalizmie, Toruń: Wydawnictwo UMK.
von Wright G. (1951), Deontic Logic, „Mind” 60, s. 1–15.
Wróblewski J. (1959), Zagadnienia teorii wykładni prawa ludowego, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Zieliński M., Ziembiński Z. (1992), Dyrektywy i sposoby ich wypowiadania, Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne.
Zirk-Sadowski M. (1979), Problem nowości normatywnej, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 22, s. 47–62.
Zirk-Sadowski M. (2011), Wprowadzenie do filozofii prawa, Warszawa: Wolters Kluwer.
Zirk-Sadowski M. (2016), Problemy wyboru pomiędzy konkurującymi modelami wykładni prawa, „Przegląd Prawa i Administracji” 14, s. 155–169.
ANALITYCZNA TEORIA PRAWA Z PERSPEKTYWY METAFILOZOFICZNEJ[19]
Tomasz Gizbert-Studnicki
Słowa kluczowe: analityczna teoria prawa, analiza nieumiarkowana, analiza pojęciowa, analiza umiarkowana, artefakt społeczny, potoczna teoria prawa
Teoria prawa pojęta jako dyscyplina naukowa daleka jest od jednolitości metodologicznej i przedmiotowej. Podstawowe kontrowersje metodologiczne wewnątrz tej dyscypliny mogą zostać scharakteryzowane przez odwołanie się do wyróżnienia: (i) teorii prawa analitycznych i empirycznych; (ii) teorii prawa opisowych i wartościujących; (iii) teorii prawa uniwersalnych i partykularnych (Gizbert-Studnicki, Dyrda, Grabowski 2016, s. 9). W tym opracowaniu zajmę się jednak wyłącznie statusem analitycznych teorii prawa, a w szczególności próbą odpowiedzi na pytanie, na czym polega ich analityczność.
Analityczne teorie prawa szeroko czerpią z dorobku filozofii analitycznej (Woleński 2012). Ich problemy metodologiczne i metafilozoficzne są zatem zapewne w dużej mierze refleksem problemów filozofii analitycznej. I tu napotykamy pierwszą trudność. Nie sposób jest znaleźć taką definicję filozofii analitycznej, która byłaby satysfakcjonująca dla wszystkich (Szubka 2009). Stwierdzenie, że cechą dystynktywną filozofii analitycznej jest to, że posługuje się ona metodą analizy pojęciowej, nie jest zadowalające, jeżeli nie określi się, na czym polega analiza pojęciowa. Charakterystyka analizy pojęciowej jako metody rozwiązywania problemów filozoficznych wywołuje jednak zasadnicze kontrowersje. Kontrowersje te dotyczą zarówno samej legitymacji analizy pojęciowej, jak i tego, na czym taka analiza polega.
Jeśli chodzi o zagadnienie legitymacji analizy pojęciowej, to powstają co najmniej dwa problemy. Pierwszy z nich związany jest z tak zwanym paradoksem analizy (Langford 1942). Analiza pojęciowa winna być zarówno poprawna (ma oddawać zastane znaczenie analizowanego pojęcia), jak i nietrywialna (ma dostarczać nam nowej wiedzy, której do tej pory nie posiadaliśmy). Jeżeli analiza jest poprawna, to jest trywialna, gdyż po prostu opisuje znaczenie pojęcia, które już znamy. Jeżeli dostarcza nowej wiedzy, to nie jest poprawna, gdyż wykracza poza zastane znaczenie.
Drugi,
