wat ’n maatskappy kan sê. Dit hou die aandag van sy belanghebbendes gefokus op wat hulle behoort te doen. Dit is ook van die belangrikste dinge wat ’n individu kan sê.
Vraag: Waar word jy verby jou perk gedryf en laat jy toe dat iets gebeur wat jy nie wil hê moet gebeur nie, hetsy jy dit doen of ander dit aan jou doen? Watter grense van ander eerbiedig jy nie hoewel dit beter sou wees as jy dit doen?
5. Waardes
Ons waardes is nog ’n belangrike aspek van ons karakter se struktuur. Dit is die dinge wat vir ons waardevol is wat ons uiteindelik in stand hou en afdwing. Ons beskou dinge wat vir ons waardevol is as kosbaar en die moeite werd om voor te veg. Hulle is ook die strukture wat ons pogings orden tot gefokusde optrede om meer te lewer van dit wat vir ons waardevol is.
As ’n gesin byvoorbeeld opvoeding as waardevol beskou, sal hulle werk om geld daarvoor te spaar en dan hul geld aan opvoedkundige aktiwiteite, ondernemings en ervarings bestee. Dit is gefokusde optrede. Hulle sê ja vir sekere dinge en nee vir ander. Daardie waarde definieer en organiseer hul hulpbronne in ’n gefokusde rigting. Die waardes vorm hul identiteit in hierdie opsig.
As ’n maatskappy byvoorbeeld waarde heg aan uitnemendheid, fokus hy sy hulpbronne, stelsels en pogings op die bereiking daarvan. Hy dwing ook sy waardes af en sê nee vir gedrag, gesindhede of werk wat nie aan die waarde van uitnemendheid voldoen nie of dit weerspreek. Onbevredigende werk word verwerp of teruggestuur vir verbetering. Deurlopend onbevredigende werk word nie geduld nie. Dit word uitgesonder, beperk en afgekeur. Die waardes vorm die identiteit van ’n maatskappy.
Dieselfde geld ook vir jou persoonlike identiteit en karakter. Jou waardes vorm jou gedrag, fokus en rigting. In sekere sin word jy uiteindelik wat vir jou waardevol is. Dit sal jou ware noord wees, die kompasstelling wat jou in ’n bepaalde rigting laat gaan. Dit is waarom dit so belangrik is om sekere waardes by kinders in te skerp. Daardie waardes sal hulle lewenslank lei. Hulle sal uitdrukking daaraan wil gee en geleenthede soek om die waardes uit te leef sodat dit hul gedrag en keuses sal rig.
Later, in Hoofstuk 5, waar ons die “oudit” bespreek, sal ons meer oor waardes en hul rol in die struktuur van jou grense praat. Onthou intussen net dat jy hulle op die een of ander manier uitleef. Jy bestee jou tyd, energie en hulpbronne aan wat vir jou belangrik is. As jy nie die gewenste resultate kry nie, is party van die dinge wat jy as waardevol beskou nie besonder nuttig of voortreflik nie. Dalk heg jy byvoorbeeld meer waarde aan mense se toegeneentheid as aan jou eie oortuigings sodat jy toegewings maak en word wat hulle op enige bepaalde oomblik wil hê jy moet wees. Gevolglik kry jy dit waarop jou waardes jou laat fokus: die onmiddellike vreedsame saambestaan met verskeie mense ten koste van wie jy as persoon is of van die verwesenliking van jou visie. Of dalk is dit vir jou belangriker om foute te vermy as om innoverend te wees (en moontlik foute maak voor jy dit regkry). Aangesien dwaalspore ’n noodsaaklik deel van die innoveringpad is, kom jy nooit buite die veilige gebied nie en bly dus getrou aan jou werklike waarde: geen mislukkings nie.
In elk geval is ’n besluit oor jou waardes ’n belangrike deel daarvan om ’n ongeskonde, gedifferensieerde en versekerde mens te wees, asook die vermoë om daardie waardes in moeilike omstandighede uit te leef. Die oudit sal jou help om jou waardes te bepaal, en die res van die boek sal jou help om hulle te verwesenlik.
Vraag: Watter dinge in die lewe beskou jy as die waardevolste? Sal jy weens jou optrede op grond van hierdie opvattings in ’n hof veroordeel kan word?
6. Selfbeheersing, vryheid, selfstandigheid
Woordeboeke definieer “selfbeheersing” as die vermoë om jou gevoelens, begeertes, gedrag en impulse te beheer. Party betrek konteks, byvoorbeeld om dit in moeilike situasies te kan doen. Hoe jy dit ook al definieer, selfbeheersing is die vrug van die soort struktuur wat ons reeds bespreek het. Per slot van sake plaas goeie grense jou in beheer van die enigste persoon wat jy kan beheer, naamlik jouself. Dus, selfbeheersing. Jy is vry van ander, ’n onafhanklike, selfstandige persoon.
Selfbeheersing is die wese van ware mag. Die paradoks is dat mense in hul pogings om ander te beheer, wat hulle nooit kan doen nie, beheer verloor oor hulself, die enigste persoon wat hulle kan beheer. In die volgende hoofstuk sal ons kyk na hoe mag werk en, ewe belangrik, hoe dit in duie stort. Uiteindelik spruit dit uit beheer oor jouself.
Ons konsentreer nou op die rol wat struktuur in selfbeheersing speel. As jy nie ’n stop-of-gaan-skakelaar in jou kop het nie, is jy nie in beheer van jouself nie. As daar vrese of konflikte is wat inmeng – of jy nooit met enige van bogenoemde strukture geprogrammeer is nie – sal jou selfbeheersing voor magte van buite of van binne swig. Jy sal dit onvermydelik verloor en die gevolge moet dra. Jy wil ’n stem in jou kop hê wat jou in die regte rigting stuur en op die regte oomblik kan sê: “Ja, doen dit,” of ander kere: “Nee! Bly weg daarvan.”
Mense beland in die moeilikheid as die ja-en-nee-stem hulle in die verkeerde rigting stuur. Weens druk van buite of innerlike impulse of behoeftes sê hulle ja vir dinge wat hulle van koers af stuur of hulle in die moeilikheid laat beland. En om soortgelyke redes, gewoonlik vrese of behoeftes, sê hulle nee vir die keuses wat hulle behoort te maak. Ons besef dikwels nie dat hierdie vermoëns ook van buite geïnternaliseer word nie, nes al die ander strukture wat ons bespreek het.
Jare gelede het ek by vriende gekuier en toe ’n wonderlike voorbeeld van hierdie soort ontluikende struktuur in die verstand van hul driejarige gesien. Ons het almal een aand televisie gekyk, ’n DVD van die beste jare van Saturday Night Live. Net omtrent toe die “Weekend Update” sou begin, het Billy besluit hy wil aandag hê en voor die TV begin rondloop sodat ons nie die skerm kon sien nie. Sy pa het gesê hy moet padgee en hy het, maar teruggekom en dit weer gedoen. Sy pa het hom weer vermaan, maar die drang na aandag het weer die oorhand gekry. Billy het weer voor die TV begin inloop, maar net voor hy weer die skerm sou versper, het sy pa hom gewaarsku. Billy het gaan staan, gehuiwer, weer vorentoe begin gaan en weer gaan staan. Jy kon die stryd in sy kop sien. Toe sê hy met ’n groot frons: “Ek moet in die rooi stoel gaan sit!” Hy het dadelik gehardloop na die stoel waar hy altyd moes sit as hy in die moeilikheid beland. Hy het geweet hy moet homself beheer en het daardie eksterne struktuur nodig gehad om dit te doen.
Die punt is dat hy besig was om die ouers se dissipline van buite te internaliseer. Hulle het nie op daardie oomblik gesê: “Gaan sit in die stoel nie.” Billy het dit gesê. Hy het dit vir homself gesê. Hy het die impuls wat hom in die moeilikheid sou laat beland, beheer. Hy het self sy nee-spier in werking gestel. Ons was glad nie verbaas toe hy jare later allerhande beurse verwerf het, by Princeton aanvaar is en ’n goeie pos in Wall Street gekry het nie. Hy het die vermoë om vir homself nee te sê – ’n sleutelelement van selfbeheersing – geïnternaliseer.
Die vermoë om ja te sê en selfbeheersing te gebruik om uit jou eie die sneller vir optrede te trek, is net so belangrik. Ek dink aan ’n hoof- uitvoerende beampte met wie ek gewerk het. Hy was een van die skeppendste beklinkers van transaksies wat ek nog ooit gesien het. Hy kon na ’n heeltemal onmoontlike situasie kyk waarvoor baie ander nie kans gesien het nie en nuwe maniere vind om dit te herstruktureer sodat “buite die boks” te flou was om dit te beskryf. Hy sou dinge aanpak en afsetgebiede en transaksies aandurf waarvoor ander te bang was. Hy kon die sneller trek.
Wat my veral beïndruk het, was dat sy vermoë om “Ja, ons doen dit” te sê gegrond was; dit was nie impulsief nie. Daar is talle sakeleiers wat ja sê vir baie dinge wat hulle moes laat staan het en later spyt kry daaroor. Hulle is impulsief, buite beheer, word verlei deur die opwinding van die transaksies en ontken die negatiewe werklikhede wat ander duidelik insien. Hy was nie so nie. Sy ja-besluite was realisties en nie impulsief nie.
Ek het die bewys daarvan gesien toe ons eendag na sy bedrywighede van die afgelope jaar gekyk het. Sy aantal oënskynlik riskante transaksies vir die jaar? Net een. Hy het baie ander oorweeg en almal verwerp. Hy
