perke vorm die innerlike struktuur wat hulle sekerheid gee, hulle veilig laat voel en hulle ook in staat stel om iets te verkry wat ons “selfbeheersing” noem. Namate hulle perke en die gevolge van hul optrede ervaar, leer hulle dat hulle keuses kan maak wat hul welstand beïnvloed. “As jy A doen, sal B gebeur, en as jy C doen, sal D gebeur.” Die kombinasie van belonings en negatiewe gevolge gee hulle die struktuur en selfdissipline wat die grondslag sal vorm van die soort selfbeheersing wat hulle in staat sal stel om later in hul lewe hul potensiaal te verwesenlik – of nie. Hulle leer wat die woord “nee” beteken en ontwikkel die vermoë om vir hulself en ander nee te sê en ander se “nee” aan hulle te respekteer. Hulle het die vermoë geïnternaliseer. Dié wat nie hierdie soort perke of dissipline het nie, sal sukkel. (Het jy al gesien hoe ’n hopeloos bedorwe kind probeer om die wêreld op haar eie aan te durf?)
Geleidelik, deur talle ervarings, raak kinders se interne programmatuur ingestel om iets te doen wat hulle lewenslank sal bemagtig. Dit voorsien ’n formule met tydvolgorde vir gevolge en lewensgehalte. As klein Suzy leer “as ek A doen, sal B gebeur”, vorder sy verby die stadium van die impulsiewe persoon wat doen wat op hierdie oomblik lekker lyk. Sy ontwikkel ’n lineêre denkwyse wat rekening hou met oorsaak en gevolg. Sy raak bewus van tydvolgorde en verstaan “as ek dit nou doen, sal daar later ’n gevolg wees”. Sy begin koppel haar keuses aan latere gevolge. Aan die begin lei haar keuses tot gevolge soos ’n roomys of om kamer toe gestuur te word. Later besef sy dat die keuse om hard te leer en haar huiswerk te doen, haar beloon met toelating tot ’n universiteit. Nog later ontdek sy dat sy ’n huis sal kan bekostig as sy genoeg goeie kliënte kan werf. Of dat die aandeleprys sal styg indien sy as leier bepaalde besluite neem. Die kern van die saak is dat programmatuur geskryf word waardeur sy tydverloop kan benut op grond van keuses wat sy maak. Sy sal ’n formule hê wat baie van haar optredes bepaal.
“As ek hierdie keuse maak, sal goeie dinge gebeur” word ’n ordeningsbeginsel in haar verstand, en dit is een van die sleutelkomponente van grense en struktuur. Die teenoorgestelde geld ook, en dit sal haar keer om ander keuses te maak wat haar begeerde doelwit sal kelder. As sy byvoorbeeld Maria uit Hoofstuk 1 se posisie beklee het, sou sy geweet het dat versuim om Stan af te dank toekomstige teenspoed vir almal waarborg. Die gedagte aan die gevolge wat dit môre en die dag daarna sou oplewer, sou haar gemotiveer het om die sneller te trek. As sy dus daardie soort struktuur in haar verstand het en nie die vrese en botsende oorwegings het wat haar keer om tot optrede oor te gaan nie, sal sy doen wat nodig is. Dit beteken nie dat sy harteloos sou wees of nie met Stan sou saamwerk om te kyk of hy beter kan presteer nie en nie empatie met sy situasie sou hê as sy hom wel afdank nie. Dit beteken wel dat sy in staat sou wees om te doen wat nodig is.
Die gevolg van ’n omgewing met grense, aanspreeklikheid, gevolge en belonings is dat kinders ’n gevoel vir struktuur internaliseer wat hulle goed te staan sal kom. Hulle leer om ja te sê vir goeie dinge en nee vir slegte dinge en om die selfbeheersing te ontwikkel wat hulle lewenslank nodig sal hê. Dit alles vorm ’n blywende struktuur in hul hart, verstand en selfs die neurale apparatuur van hul brein – vir die res van hul lewe. Hul vroeë ervarings van struktuur het letterlik deel van hul persoonlikheid geword, deel van hul karakter.
Wat struktuur vir ons doen
Struktuur verrig ses sleutelfunksies: differensiasie en afsonderlikheid; inperking; definisie; perke; waardes; selfbeheersing, vryheid en selfstandigheid. Ons beskou elke funksie nou van nader.
1. Differensiasie en afsonderlikheid
’n Sleutelkomponent vir die ontwikkeling van karakterstrukture is iets wat “differensiasie” genoem word. Dit is die proses waarvolgens kinders uitvind wie hulle is as afsonderlike mense wat van ander verskil. Onthou jy die grenslyn? Dit bepaal nie net waar jou eiendom begin en eindig nie, maar ook waar jy eindig en iemand anders begin. Dit wys waar die twee eiendomme verskillend en afsonderlik is. Hierdie kant is joune en daardie kant is nie. Dit is die grondslag van persoonlike identiteit: die wete dat jy jy is en nie iemand anders nie.
Die kind begin dus daardie afsonderlikheid uitleef. Hy kry keuses en hy kies rooi as sy gunstelingkleur of hierdie aktiwiteit as sy gunstelingspeletjie in teenstelling met daardie een. Al hou Ma of Pa van ’n ander kleur of speelgoedkeuse vir ’n seun, sal hy hom laat geld. So begin hy om eienaarskap van sy begeertes, gedagtes en afsonderlikheid te aanvaar.
As alles goed verloop, sal hy later die vryheid en differensiasie hê om ’n musikant te word as dit is wat hy wil doen, al kom hy uit ’n familie van bankiers. Hy het geleer dat hy nie ’n atleet hoef te wees net omdat sy broer een is nie, en volg sy eie belangstellings. Hy weet wat hy wil hê, voel, van hou en waarvan nie. Hy is anders as sy familielede, nie op ’n eienaardige manier nie, maar as afsonderlike persoon. Al het hy van dieselfde goed as sy broer of sy pa of ma gehou, sou hy steeds geweet het hy hou uit eie keuse daarvan, nie omdat hulle dit wil hê nie.
Ek onthou ’n wonderlike ondervinding toe ek gesien het hoe ’n ouer ’n voorbeeld van hierdie soort ervaring vir sy jong tienerseun stel. Ek het ’n vriend wat ’n beroemde voetbalspeler was, ’n regte man onder die manne. Ons sou een Saterdag saam gholf speel en hy het gebel om te hoor of ek sou omgee as sy jong seun, wat ek nog nooit ontmoet het nie, saamkom. Ek het gesê: “Natuurlik nie, bring hom saam.” In my gedagtes het ek die outjie voorgestel as ’n jonger weergawe van hierdie Goliatfiguur en gewonder in watter posisie hy voetbal speel en hoe duiselingwekkend ver hy ’n gholfbal kan slaan.
Toe ek op die baan kom, was ek verbaas. My vriend se seun het glad nie na hom gelyk of geaard nie. Hy was nie sterk en gespierd nie en het nie besonders manlik gelyk nie. Inteendeel, hy was nader aan die ander uiterste; hy het ietwat kunssinnig en baie sagter gelyk. Ek onthou hoe die kontras my opgeval het toe ek hom ontmoet.
Terwyl ons na die oefenbof loop, het ek hom gevra of hy dikwels gholf speel en watter ander sportsoorte hy van hou. Voor hy kon antwoord, het sy pa se gesig gegloei van trots. “Mark, vertel hom van jou musiek! Henry, dis ongelooflik!”
Mark het my begin vertel van sy musiekbedrywighede, die orkes waarvan hy lid was, die geleenthede wat hy kry, en in dieselfde asem het hy, terwyl albei lekker lag, gesê:“Ek is nie juis ’n sportman nie, dis Pa se afdeling.” Sy pa het verder gespog oor alles wat sy seun doen en jy kon sy entoesiasme en vreugde oor sy seun aanvoel. Ek moes letterlik my emosies oor die wonderlike oomblik in toom hou. Ek het gesien hoe ’n pa met ’n seun wie se belangstellings soveel van sy gevierde sportloopbaan verskil, hom verlustig in sy seun se individualiteit, afsonderlikheid en verskille van hom. Hy het sy seun liefgehad en ondersteun presies nes hy is. Dit was een van die pragtigste vader-seun-oomblikke wat ek nog ooit gesien het. Sy seun was ten volle gedifferensieerd, sy eie mens, met vaste identiteitsgrense, ’n goed gestruktureerde beskouing van wie hy is en waarvan hy hou en die algehele vryheid om keuses te maak wat uiting gee aan daardie identiteit.
Met differensiasie kan jy sien hoe die konsepte wat ons in Hoofstuk 2 bespreek het – eienaarskap, vryheid, keuse en verantwoordelikheid – op die sakewêreld betrekking het. As Mark later in sy lewe ’n leier of bestuurder word, sal hierdie differensiasie hom goed te staan kom. Hy sal dalk eienaarskap moet aanvaar vir die deurvoer van sy visie wanneer baie stemme hom aanraai om ’n ander weg te volg. Sy duidelike wete dat dit aanvaarbaar is om ’n afsonderlike pad te volg wat van ander s’n verskil, sal hom egter bemagtig om die druk te weerstaan. Dink maar aan die vroeë rekenaar-entrepreneurs wat moes luister na hoe niemand ’n persoonlike rekenaar sal wil hê. Gelukkig was hulle gedifferensieerd genoeg om hul eie kop te volg en hulle nie te steur aan die druk om soos almal anders te dink nie.
As Mark hom in die posisie van Hoofstuk 1 se Maria bevind het, sou hy afsonderlik en gedifferensieerd kon bly van Stan se besware en ongelukkigheid oor die verlies van sy werk. Op grond van sy gedifferensieerde instelling sou hy voet by stuk kon hou, maak nie saak hoe Stan reageer het nie. As hy David was, sou hy hom ook kon afsonder van sy baas met boelieagtige gedrag se opinie van hom deur dit nie te aanvaar en deel van hom te maak nie. Dit sou buite sy heining
