duidelike heining met ’n “Geen oortreders”-waarskuwing aan mense en gedrag waarvan jy nie hou nie? Kan die wolwe in die tuin kom of slegte mense enige gemors na hartelus in jou siel stort?
Die funksies van grense is om te sorg vir: eienaarskap, vryheid, verantwoordelikheid, perke en beskerming. Soos jy kan sien, geld hulle van die raadskamer regdeur tot by die persoon in ontvangs wat die telefoon beantwoord. ’n Vinnige voorbeeld: As Maria, die huiwerige hoof- uitvoerende beampte van Hoofstuk 1 hierdie soort grense gehad het, sou haar situasie baie anders gewees het. Sy sou die gevoelens van ongemak en beskroomheid om die swak presteerder in die pad te steek, as haar eiendom aanvaar het. Sy sou besef het dat haar gevoelens haar probleem is en Stan se moontlike gevoelens sy probleem en eiendom is. Sy sou eienaarskap aanvaar het vir die gevolge van sy swak prestasie. Sy sou ook verantwoordelikheid aanvaar het vir die feit dat solank sy kies om niks te doen nie, sy ook die keuse maak om die prestasie van die hele organisasie te benadeel en baie mense se ontevredenheid op die hals te haal.
Grense is taamlik eenvoudig as jy in fisiese terme daaraan dink, byvoorbeeld ’n erf of huis, heinings, mure en hekke. Ons kan na iemand se huis of tuin kyk en sien hoeveel passie, sorg en verantwoordelikheid hulle daarin steek. ’n Vinnige blik in die verbygaan vertel ons reeds baie omtrent die eienaar.
In interpersoonlike situasies is daar egter geen heinings, mure of hekke nie. Jy kan nie agter ’n fisiese heining wegkruip om te keer dat nare kollegas, kliënte of base hul werk of kwessies op die “werf” van jou hart en siel stort nie.
Die werklikheid is dat dit presies is wat sal gebeur as jy nie goeie persoonlike en interpersoonlike grense het nie. Jy sal agterkom dat jou “werf” die opgaarplek word vir al die gemors wat om jou gebeur of eenvoudig vol raak van baie meer werkopdragte as waarvoor jy kans sien. Jou lewe raak vol rommel en binnekort geniet jy dit nie om daarin te leef nie. Ongelukkig kan jy dit nie verkoop of wegtrek na ’n ander eiendom as jy self die eiendom is nie. Die enigste oplossing is om heinings op te rig, eienaarskap te aanvaar en beheer oor jou lewe te herwin.
In hierdie boek gaan ons uitvind hoe hierdie “heinings” dalk kan lyk. Ons begin met ’n bietjie sielkunde.
Hoofstuk 3
3
Struktuur en grense
Heinings is fisiese strukture. Jy kan in hulle vasloop. As jy hulle ignoreer, veral die doringdraadsoort, voel jy die gevolge. Nou wat is die strukture van die persoonlike en interpersoonlike wêreld? Waarvan is jou heinings gemaak? Wat gebeur as iemand hulle ignoreer? Kan hulle ooit die heinings sien?
Jy weet waarskynlik hoe dit voel om by iemand te wees waar jy ’n duidelik aanvoeling kry van waar die persoon begin en eindig, wie hulle is en wie hulle nie is nie. As jy met hulle bots, voel dit asof jy werklik in iemand vasgeloop het. Hulle is goed gedefinieer. Jy kan hul heinings voel.
Net so weet jy ook hoe dit voel in die teenwoordigheid van die soort persoon wat baie sag en ongedefinieerd voorkom. Jy wonder waar hulle regtig is en wat hul werklike standpunte is. Ek het onlangs met die visepresident van ’n maatskappy gesels wat die volgende van sy baas gesê het: “Ek wens partykeer hy wil net opstaan en sê: ‘Dis hoe dit gaan wees en as julle nie daarvan hou nie, is dit tot daarnatoe.’ Hy probeer te hard om met almal oor die weg te kom en almal gelukkig te hou. Dit maak dinge te onvas. Ek wens hy wil beheer neem en hom nie bekommer oor hoe enigiemand anders daaroor voel nie. Dan sou dit baie beter gaan.” Hy het van sy baas presies verwag wat grense verskaf: die struktuur wat sekerheid skep. Ons moet persoonlik, binne onsself, en ook tot voordeel van ander, die sekerheid van duidelike grense hê.
Die belangrikheid van struktuur
Waaraan dink jy wanneer jy die woord “struktuur” hoor? Vir party mense klink dit na hul ergste nagmerrie. Hul eerste gedagte, waarskynlik met goeie rede, is: “Ek wil nie in ’n omgewing met te veel struktuur wees nie.” Almal het iewers ervaar hoe dit voel wanneer reëls, beleidsvoorskrifte en ander strukture almal wat daarin vasgevang is, byna versmoor. As die strukture te versmorend is, kan hulle ons so aan bande lê dat dit voel asof ons nie kan beweeg nie. Vra enige tiener met ’n streng of heerssugtige ouer hoe dit voel om na meer beweegruimte te smag.
Maar hoewel te veel struktuur en te min beweegruimte ’n probleem is, is die gebrek aan struktuur ’n nog groter probleem. Ons kan net so min daarsonder leef as wat ons sonder ’n dak oor ons kop kan leef. Dit voorsien die grondslag vir ons om te weet wie ons is, wat ons wil hê, wat ons voel en dink en wat ons vermoë is om keuses te maak en iets omtrent daardie dinge te doen.
Mense sê soms “dit begin vorm aanneem” wanneer hulle van ’n projek of ’n droom praat, en bedoel daarmee dat dit struktuur begin kry. Jy kan werklik sien hoe die stukke bymekaarkom en die vorm sigbaar word.
Dit werk net so met mense, verhoudings en sakeondernemings. Die woord “struktuur” is letterlik afgelei van die Latynse woord vir “om te bou”. Dink aan die woord “konstruksie” wanneer iets gebou word. Dit dui aan dat die dele saamgevoeg word tot ’n samehangende geheel. En wanneer die geheel klaar gebou is, vorm die dele ’n eenheid wat werk. As die dele egter oral versprei lê en daar geen struktuur is wat hulle saamvoeg nie, of as hulle te swak en buigsaam is, werk hulle nie.
Jou grense is die struktuur van jou persoonlikheid en wanneer jy hulle uitleef, vorm hulle die struktuur van jou as mens, jou verhoudings, jou werk en jou lewe. As hulle stewig is, werk alles. As hulle egter te yl versprei, te swak en buigsaam is, sal jy ook so wees. Ons kyk nou eers na die sielkunde van hoe dit alles gebeur en waarom jy die struktuur het wat jy vandag het of nie het nie.
Hoe struktuur ontwikkel
As jy kinders het of met hulle te doen gehad het, het jy gesien hoe ’n universele vorderingsproses plaasvind. Hulle begin met persoonlikhede byna sonder struktuur. Hoewel ons in hul babadae sekere kenmerke kan waarneem, byvoorbeeld ’n neiging tot aggressie of passiwiteit of ’n neiging tot prikkelbaarheid of tevredenheid, is hul persoonlikhede baie vaag. Ons weet nie watter vorm dit gaan aanneem of hoe dit later tot uiting gaan kom nie. As jy na pasgebore babas in ’n hospitaal se babakamer kyk, kan jy die toekomstige prokureurs sien protesteer en baklei of die passiewe gedrag van die moontlike medeafhanklikes van die toekoms. Maar jy weet nog nie hoe hulle regtig gaan wees nie.
Mettertyd begin hulle vorm aanneem. Hulle raak meer beweeglik, hulle raak taalvaardig en begin die buitewêreld verken. Hulle raak bewus van hul belangstellings en begeertes. Hulle poog om uitdrukking daaraan te gee en van buite bevrediging daarvoor te kry. Maar hulle is steeds chaoties en raak maklik ontsteld. En as hulle iets wil hê, wil hulle dit dadelik hê.
Ouers en versorgers omring hulle met die struktuur wat hulle self nie het nie. Die mense wat hulle liefhet begin vir hulle grense en perke stel, aanvanklik om hulle te beskerm en te beheer. Sommer gou leer ken hulle die woord “nee”. Trouens, hulle leer nie net om dit te herken nie, maar ook om dit te sê. Kleuters is bekend daarvoor dat hulle ’n kwaai gesig sal trek, gesagsfigure stip in die oë sal kyk en met groot beslistheid sal sê: “Nee!” Dis ’n vertoning van hul mag en wil.
Maar al voel hulle magtig, kom hulle gou agter dat daar perke aan hul ontluikende gevoel van almag is. Hulle kom grense en perke – heinings – teë wat werklik bestaan. “Nee, jy mag dit nie doen nie.” “Nee, jy kan nie meer speel nie. Dis slaaptyd.” “As jy dit gooi, gaan jy kamer toe.” Dit is vir hulle ’n sleutel om grense te ontwikkel wat hulle hul lewe lank nodig sal hê. Namate struktuur by hul ervaring gevoeg word, gebeur iets. Hulle internaliseer daardie struktuur.
Wanneer grense op hulle afgewing word, vind ’n grondwaarheid van menslike ontwikkeling plaas. Mens kan dit ’n wet noem:
Wat eers buite was, is nou binne.
Die
