wat meen dat hulle vir God in hulle mag het” (Job 12:6; ek hou egter meer van die letterlike ou vertaling: “Rustig staan die tente van die verwoesters, en sekerheid is die deel van hulle wat God vertoorn, van hom wat sy God in sy hand dra”). Job ken God – die God van liefde, sorg en geborgenheid. Die misterie van die weddenskap in die hemel word nie in die laaste hoofstukke van die boek aan hom geopenbaar nie; God vertel liewer, met meesleurende humor (“probeer maar ’n krokodil in ’n koutjie vang, en kyk hoe ver jy kom!” – Job 40:24) iets meer van sy soewereiniteit en onpeilbaarheid vir Job, sonder om iets te onthul oor die misterie van wat met hom (Job) gebeur het.
Dít is die tradisie van Bybelse geloofshelde waarby ek graag wil aansluit – diegene vir wie onsekerheid net so ’n onvervreembare komponent van hul geloofslewe was as sekerheid. Ek weet nie of ons te veel kan weet van God nie. Jesus self sterf met ’n vraag op sy lippe: “My God, waarom het U My verlaat?” Op daardie vraag kom geen onmiddellike antwoord nie. Die kerk van die eeue is steeds besig om, via die teologie, die mees betroubare antwoord op daardie vraag te soek.
Daarby lyk dit my asof van die grootste tragedies in die geskiedenis van die Christelike kerk – wisselend vanaf die skeuring tussen die Oosterse en die Westerse kerke, via die Reformasie, die afskuwelikhede van die Inkwisisie en die godsdienstige vervolgings van die 16de en 17de eeue, tot by die huidige, voortgaande, uiters onverkwiklike impasse tussen die NG Kerk-familie oor die Belydenis van Belhar om mekaar in eenheid te vind – die gevolg is van te veel teologie van sekerheid, te veel sekerheid omtrent wie God nou eintlik is en wat presies ons omtrent Hom moet bely, of nie moet bely nie.
Hierdie boek word geskryf met die passie van een oortuiging: dat ortopraksie baie belangriker vir die kerk en die lewe in die geloof is as ortodoksie. Daarmee bedoel ek dat dit baie belangriker is dat ons mekaar as gelowiges probeer vind oor die vraag hoe om te lewe, as oor die vraag wat die korrekte belydenis is. Ek bedoel daarmee ook dat die sin van die Christelike geloof nie geleë is in die waarborge wat dit verskaf vir ons rustige verblyf in die hiernamaals nie. Die Christelike geloof, soos wat ons dit geleer word en daarin voorgegaan is deur die grondlegger van daardie geloof, die mens Jesus van Nasaret, het primêr te make met die wêreld waarin ons hier en nou elke dag leef. Dis hiér waar ons sin moet soek en kan vind. Ons lewe is ’n lewe in onsekerheid. Daar is meer vrae as antwoorde. Die misterie, waarvan ek aan die begin gepraat het, is steeds nie opgelos of opgehef nie. Soos Job, weet ons ook nie of dit ooit opgehef sal word nie, hoewel ons daarop mag hoop – soos Paulus sug wanneer hy aan die Korintiërs oor die liefde skryf: dat ons eendag nie meer “in ’n dowwe spieël ’n raaiselagtige beeld” sal sien nie, maar “alles sal sien soos dit werklik is” (1 Kor 13:12). Hoewel ons laasgenoemde mag hoop, kan ons lewe nie daardeur verorber word nie. Die lewe in die geloof is ’n lewe in liefde. Dit is wat Jesus ons leer. Om te lewe in die liefde is om sin te vind in die lewe van onsekerheid en misterie. Dit is die credo van hierdie onseker gelowige of gelowige twyfelaar.
Verskille met die “Nuwe Hervorming”
Die lesers van hierdie boek sal weet van ’n groep mense in Suid-Afrika wat oor die afgelope jare, veral op die webruimte http://www.litnet.co.za,10 deelneem aan ’n debat oor die sogenaamde “Nuwe Hervorming”. Dié debat handel op die oog af oor kwessies wat verwant is aan dié wat ek in hierdie boek aansny.
Ek het die debat met belangstelling probeer volg, maar nie self daaraan deelgeneem nie, hoofsaaklik omdat ek uit die staanspoor die aanvoeling gehad het dat my aanslag en benadering anders is. Ek maak kortliks drie opmerkings oor hoe my benadering verskil van dié van die “Nuwe Hervormers”, (as ek die woord mag gebruik). Eerstens, lyk dit my, gaan die debat in daardie geledere te veel oor daadwerklike leerstellings van die kerk, waarvan die bydraers verskil en waarop hulle alternatiewe voorstel. Hoewel ek hier bo kortliks na enkele leerstellings verwys het wat ek ook meen onhoudbaar geword het in ons tyd, wil ek die gesprek oor leerstellings onderbeklemtoon. Die geloofsprobleem van ons tyd is myns insiens nie primêr foutiewe of uitgediende leerstellings nie, maar ’n oorspanne verwagting ten opsigte van leerstellings.
Ek sê weer: Ek is skepties oor die moontlikhede en die reikwydte van ʼn teologie op soek na sekerhede oor God as sodanig. Hoewel wat ek hier aanbied, seker ook as ’n soort “teologie” beskou sou kon word, het ek geen illusies oor die beperkings op my idees as bydrae tot ʼn konvensionele soort teologie nie. Ek verkies om wat ek hier sê, bloot die “besinning van ’n onseker gelowige” te noem. Ek wil konvensionele teologie en ortodoksie, wat altyd die mikpunt van teologie is, minder belangrik ag as die strewe om die geloof te verstaan as die praktyk van die liefde. Ek glo dat ons die evangelie eers na behore verstaan, nie wanneer ons ’n akkoord van universele intellektuele instemmings en formulerings gevind het nie, maar wanneer ons só lewe dat ons begryp die sin van die lewe lê in die beskikbaarmaking van onsself aan ons medemens. Om ’n uitdrukking van Hennie Rossouw te leen: Die sin van die lewe is om dit “uit te deel in beskikbaarheid aan ander … Die doel van die lewe is selfontlediging, maar dan selfontlediging in totale en onvoorwaardelike diensbaarheid … God wil ons lewe gebruik om mense in nood te help. Die doel van die lewe is Godsdiens en daarom naastediens”.11
’n Tweede verskil tussen my en sommige van die beweerde “Nuwe Hervormers” is dat hulle kennelik dinge weet waarvan ek baie min weet. Hulle wek dikwels die indruk dat hulle nuwe sekerhede het wat die plek van die ou sekerhede kan inneem, en verkondig laasgenoemde met stelligheid. Hulle beroep hulle op “nuutste resultate van die Bybelwetenskappe” en die “heel nuutste navorsing oor Jesus”. Hulle formuleer “teses” wat hulle netjies op ’n ry sit en kontrasteer met die sake wat hulle afwys. Kortom, hulle vervang een sisteem en stel oortuigings met ’n ander. Terwyl ek respek het vir hulle kennis en aansprake, is my projek baie meer beskeie. Ek is geen Bybelteoloog nie; slegs ’n gewone gelowige wat die Bybel probeer lees en verstaan en toepassings maak op breër dimensies van die alledaagse lewe.12
’n Derde en laaste verskil tussen my projek in hierdie boek en wat ek in die bydraes van die “Nuwe Hervormers” lees, is dat ek my baie meer as hulle op die tradisie wil beroep. Ek sou dit moeilik vind om bloot te sê dat ’n klomp tradisionele leerstellings my nie meer aanstaan nie en dat ek nuwes in die plek daarvan gaan stel. Ek het ontsaglik baie respek vir die tradisie, juis omdat laasgenoemde so ryk is en omdat ons nie so naïef moet wees om te maklik te dink dat ons ideetjies alte nuut is nie. Die interpretasie van die evangelie en van geloof wat ek in hierdie boek wil beredeneer, maak geen aanspraak op oorspronklikheid nie. Trouens, veral in die hoofstuk oor Erasmus wil ek aantoon dat wat ek bepleit, in wese reeds in die 16de eeu deur hom bepleit is, en dat die Kerkhervormers tot hulle eie en ons almal se durende skade nie sy boodskap gehoor het nie.
Ek is daarom ook skepties oor ’n alte maklike beroep op ’n sogenaamd “postmoderne” tyd waarin ons ons bevind, wat dan opvallend sou verskil van alles wat tot baie onlangs gebeur het en wat, juis omdat dit nuut en anders is, radikaal nuwe insigte en leerstellings vereis. Natuurlik vra ’n nuwe tyd om nuwe idees; Victor Hugo is reg as hy aanvoer: “Nothing is as powerful as an idea whose time has come.” As ons terugkyk op die geskiedenis van idees, sien ons egter selde radikale of abrupte breuke met die tradisie. Ons sien veeleer tradisies wat hulleself krities in oënskou neem en van binne uit heropneem en vernuwe. Historiese verandering gaan gepaard met kontinuïteit én diskontinuïteit; dit bestaan uit sowel die suggestie van die verbeelde toekoms as die vertroudheid en die herontdekking van die verlede. Die grootste kultuurhistoriese transformasie van die ganse Westerse geestesgeskiedenis – die Renaissance – is, soos ons weet, gebore vanuit ’n herontdekking van die prestasies en produkte van die Antieke Wêreld.
Terwyl ek dit daarom met die “Nuwe Hervormers” eens is dat dit belangrik is om ’n nuwe idioom en etos te vind vir ’n eietydse en tersaaklike geloofsbelewenis (vandaar die titel van hierdie boek), verkies ek om, benewens al die opwindende dinge wat tans in die naam van “postmodernisme” geproklameer word, ook te gaan delf in die tradisie van die Christendom, die kerk en die filosofie. As ons begryp wat die voorwaardes is waaronder ons enigiets – veral onsself – verstaan (die tema van die volgende hoofstuk), sal dit duideliker word dat die verstaan van
