en die Geloofsbelydenis van Nicea.
Ook die gereformeerde kerke aanvaar dus dat dit nie so eenvoudig is om te beweer dat enigeen, selfs al het hy of sy ’n opreg “gelowige hart”, eenvoudig die Bybel kan begin lees, by die essensie van die boodskap daarvan sal uitkom, en met ander gelowiges oor alles sal saamstem nie. Die kerk kan nie oor die weg kom sonder belydenisskrifte wat, soos die geval is met die tradisie by Rome, die “bril” vorm waardeur onderskei word tussen hoofsaak en bysaak in die Bybel, en waarin die kern van wat die Bybel eintlik sê, onder woorde gebring word nie. Die kerk het nog altyd besef dat daar chaotiese verdeeldheid sal ontstaan as elke lidmaat gewoon uitgelos word om wat hy of sy ook al in die Bybel raaklees, letterlik op te neem en toe te pas. Die vorming van ’n veelheid van Christelike kerke wat onversteurd voortwoeker tot in ons tyd, is ’n ongelukkige illustrasie van presies dié chaotiese verdeeldheid wat die kerk as liggaam van Christus tog steeds lamlê.
Wat is die Bybel, en wat is “God se Woord”
Ons kan die Bybel dus nie allegories lees nie, en ook nie letterlik nie.
Hoe dan? Miskien moet ons, voor ons dié vraag in verdere besonderhede bekyk, net eers meer duidelikheid probeer kry oor hoe presies ons oor die Bybel behoort te dink. Met watter soort “boek” – en om dié term vir die Bybel te gebruik, is al klaar nie sonder probleme nie, soos weldra sal blyk – het ons hier te make? Wat is die Bybel wesenlik? Met watter verwagtings kan en moet ons die Bybel opneem wanneer ons dit lees?
Die eerste wat ek hieroor wil beweer, is dat ’n mens die Bybel slegs “een boek” kan noem omdat daar vroeg in ons Christelike jaartelling deur ’n groep mense ’n bewuste besluit geneem is om dit te doen. Hulle was die geloofsgemeenskap wat ons die “vroeë Christelike kerk” noem en waarvan ons almal, wat steeds aan onsself as die “kerk” dink, die erfgename is. Die Bybel is egter inderwaarheid ’n versameling van verskeie boeke of geskrifte wat (soms dramaties) van mekaar verskil wat betref oorsprong, literêre genre, datering, skrywers, tydsomstandighede waarna verwys word en veronderstelde wêreldbeeld. Om byvoorbeeld net die verskille in wêreldbeeld te illustreer, kan ’n mens dink aan hoe die begrip van tyd en geskiedenis in boeke soos Genesis, Jesaja en Openbaring verskil van dié in byvoorbeeld Prediker. Volgens eersgenoemde drie boeke het die wêreld êrens ’n begin gehad in die tyd en stuur die geskiedenis af op ’n duidelike einde of konsummasie – die nuwe Jerusalem waarvan Openbaring praat, of die herstelde natuur waarin die leeu, wolf, luiperd, lam, suigeling en basilisk in harmonie saamleef, soos Jesaja 11 dit beskryf. Die tyd- en geskiedenisbegrip van hierdie boeke is duidelik liniêr: tyd/geskiedenis begin êrens en eindig êrens.
Die skrywer van Prediker dink egter glad nie só oor die geskiedenis nie en werk duidelik met ’n sikliese idee van tyd: “Wat was, sal weer wees; wat gebeur het, sal weer gebeur. Daar is niks nuuts in hierdie wêreld nie” (Pred 1:9). Volgens die Prediker het die wêreld waarin ons leef ook nie noodwendig ’n sinvolle einde nie; trouens, “alles kom tot niks” of soos die 1953-vertaling beter gesê het: “alles is tevergeefs.”
Die Bybel het ontstaan oor ’n periode van etlike honderde jare. Die skrywers daarvan was gewone, meesal ongeleerde of ongekultiveerde mense (met Paulus as belangrike uitsondering). Die keuse oor watter boeke om in die Bybel op te neem, was ’n bewuste besluit van die kerk, en as sodanig bly dit in sekere opsigte aanvegbaar. Iemand soos Martin Luther het byvoorbeeld ernstig beswaar gehad teen die insluiting van die brief van Jakobus in die Bybelse kanon. Kortom, die Bybel is ’n versameling geskrifte wat tot stand gekom het deur mensewerk oor eeue heen, en ten opsigte waarvan ons kan aanvaar dat daar in die ontstaan van hierdie boeke geen selfbewuste proses was nie. Die skrywers het met ander woorde nie geweet dat hulle besig was om iets tot stand te bring wat in latere eeue as ’n “heilige boek” beskou sou word nie.
Is die Bybel dan bloot ’n “boek tussen boeke”, iets met geen ander status as dié van ander klassieke werke in die wêreld-literatuur nie? Dit sou ek tog ook wou ontken. Vir die Christelike kerk is die Bybel die gesaghebbende getuienisse wat in die tradisie gelewer en opgeskryf is aangaande God se selfopenbaring aan die mense. Dat hierdie boek die “Woord van God” genoem word, hang onlosmaaklik saam met ’n bewuste geloofskeuse deur die Christelike kerk. Dit is naamlik gekies om “Woord van God” te wees op grond van die geloofsoortuiging dat God Hom aan ons in die geskiedenis bekend gestel het. God, so glo die kerk, het gehandel in ons wêreld en geskiedenis, en doen dit steeds. Die Bybel is essensieel die verhaal daaromtrent – die verhaal oor die “groot dade van God”. Wat ons gesaghebbend oor God kan weet, so glo die kerk, weet ons op grond van wat ons opgeteken vind oor sy heilbrengende handelinge in die getuienisse van die begenadigdes wat dit van naby beleef en daarvan vertel het.
Dat die Bybelskrywers God se handelinge van naby beleef en getuienisse daaroor gelewer het, beteken egter nie dat hulle foutloos of “onfeilbaar” geskryf het nie. Hulle het natuurlik baie foute gemaak en onakkuraathede begaan. Hulle het nie (soos soms letterlik in die Middeleeue geglo is) gesit en luister na die direkte “influisteringe van die Heilige Gees” nie. Die Bybel is nie, soos Karl Barth ’n keer grafies geskryf het, ’n “papierpous” waarvan elke letter heilig en onfeilbaar is en waarvan elke woord, bloot omdat die woord in die Bybel voorkom, “die waarheid” is nie. Barth se manier om dit te verduidelik was om te beweer dat, eerder as om te sê die Bybel is God se Woord, ’n mens moet sê die Bybel bevat God se Woord.
Die Bybelskrywers het dinge beleef – gesigte, drome, redenasies, wyse insigte, historiese gebeure en ervarings soos die Babiloniese ballingskap, en baie meer – en hulle het daaroor geskryf soos hulle dit beleef het. Op die een of ander wyse, wat ons steeds nie behoorlik verstaan nie, het dié geskrifte bewaar gebly – hoofsaaklik omdat ander mense wat dit gelees het of (soos meer waarskynlik was) aan wie dit voorgelees is, daarin heilsame betekenis gevind het. Dit het soos weinig ander dinge tot lesers gespreek. Hulle manier om dié aangesprokenheid te verwoord, was om, in die idioom van hulle tydgenote, saam te stem dat “God met ons praat” in hierdie geskrifte. Sodoende het dié geskrifte ’n bepaalde gesag begin verwerf in die gemeenskappe waarin hulle gelees en oordink is.
’n Mens kan dit verduidelik met verwysing na byvoorbeeld die versameling werke wat in ons kultuur uit die pen van William Shakespeare verskyn het. Nie al Shakespeare se dramas of gedigte is ewe goed nie. Maar die goeies is só goed, hul trefkrag so wyd en hul relevansie so durend, dat dié versameling geskrifte ’n korpus van literêre insig bied wat in hul totaliteit ’n haas ongeëwenaarde aanklank en status in die wêreldliteratuur gevind het.
Ek wil beweer dat dit ook só is met die Bybel: Nie alles daarin is op dieselfde vlak van óf gesag óf durende betekenis nie. Min dele van die Bybel vergelyk, na my mening, in hul trefkrag en sin met die Psalms of met Prediker of die historiese dele van die Ou Testament of die drie sinoptiese Evangelies (Matt, Mark en Luk). Terselfdertyd meen ek dat boeke soos Levitikus, Numeri, Hooglied, die meeste van die kleiner profete, enkele gedeeltes van die Pauliniese briewe, Hebreërs en veral die Openbaring, die meeste van hulle trefkrag en appèl vir moderne lesers verloor het. (Ander hedendaagse lesers mag natuurlik anders hieroor oordeel). Nogtans vorm al die boeke van die Bybel tesame ’n geheel waaraan die kerk reeds vroeg in die Christelike era ’n gesaghebbende betekenis en gesag toegeken het – as erkenning dat hierdie versameling van dokumente die beste uitdrukking bied van wat die kerk bedoel as die kerk sê dat God deur sy Woord en Gees vir Hom in hierdie wêreld ’n verbondsvolk versamel. In hierdie sin is die Bybel die “Woord van God”.
Dat die Bybel op dié manier “Woord van God” is, impliseer dus dat dit nie bloot “mensewerk” is nie, maar ook “God se werk”. Die kerk glo wel dat die Bybel, uiteindelik, ’n geïnspireerde boek is. Maar dié inspirasie het nie soseer te make met iets wat plaasgevind het toe dit geskryf is, of met die skrywers as sodanig nie. Dit het meer te make met die betekenis wat dié versameling Bybelse geskrifte met verloop van tyd in die lewe van die geloofsgemeenskap verwerf het. Die Bybel is “die Woord van God” omdat die kerk as gemeenskap ervaar dat hulle in die Bybel, meer as op enige ander plek of deur enige ander
