pod Piasecznem wakacje spędzali nie tylko Maria z synem, lecz także Czyżewscy i Czapliccy. I tu miał więc Marek towarzystwo Andrzeja i Zyty. Mogli dokazywać do woli, bez ograniczeń związanych z ulicznymi patrolami. A jednak Hłasko nie wspominał potem z rozrzewnieniem dziecięcej arkadii, pomimo że Maria z pieczołowitością dbała o rodzinny majątek, póki udawało się go utrzymać. Być może nie było to ulubione miejsce dorastającego Marka, gdyż należało do świata matki, było jej locus amoenus, bezpiecznym schronieniem – co nie musiało koniecznie odpowiadać zbuntowanemu nastolatkowi szukającemu po całej Warszawie, a potem kraju, oddechu od ciągłych pouczeń. Albo dlatego, że właśnie w Szczakach rozpoczął się romans Marii Hłasko z Kazimierzem Gryczkiewiczem, starszym od niej, statecznym urzędnikiem, który latem 1943 roku po raz pierwszy u nich zagościł, by już na zawsze pozostać tym innym, zawsze obcym, nieprzyswojonym do końca elementem rodzinnej relacji.
Nie to jednak w Szczakach było najważniejsze, lecz wydarzenia, o których w rodzinie Hłasków, Czyżewskich i Czaplickich nie mówiono zbyt otwarcie. Przez lata otoczyła je aura tajemnicy, choć bynajmniej nie należało się ich wstydzić. Otóż Maria, korzystając z faktu, że na majątek w Szczakach składało się kilka budynków gospodarskich, a sama posiadłość stała nieco na uboczu, pomagała ukrywać się Żydom. Dorośli pracowali w zamian w gospodarstwie, a Marek, Zyta i Andrzej nawiązywali kontakty z ukrywającymi się dziećmi. Zapewne zdawali sobie sprawę z powagi sytuacji, wiedzieli, że za ukrywanie Żydów można zginąć, a zagrożeniem jest nie tylko gestapo, ale także „życzliwi” sąsiedzi.
Właśnie latem 1943 roku w Szczakach przebywała z rodzicami dwunastoletnia Wisia. Zielonooka dziewczynka o kruczoczarnych włosach opadających na ramiona i słodkim uśmiechu Rebeki z przedwojennego szlagieru przypadła do gustu małemu Mareczkowi, bardzo szybko się zaprzyjaźnili. Pewnego popołudnia, gdy Hłaskowie z Czyżewskimi i żydowskimi podopiecznymi wracali z leśnej wycieczki, usłyszeli strzały. Huk broni nie był wówczas niczym niezwykłym, więc nikt się nim nie przejął. Po chwili jednak przybiegł do nich sąsiad z zatrważającą wiadomością: niemiecka żandarmeria dowiedziała się, że nieopodal ktoś ukrywa Żydów. Przyjechali, zobaczyli i rozstrzelali. Wszystkich. Gospodarzy i tych, którym pomagali. Razem dwanaście osób. Po czym wsiedli do ciężarówki i odjechali, zostawiając ciała na podwórzu. Skąd się dowiedzieli – rzecz wydawała się boleśnie oczywista.
I Wisia musiała zniknąć. Skończyły się wakacje, skończyła się beztroska, skończyła się także niewinność – to było pierwsze tak bliskie i osobiste doświadczenie wojennego okrucieństwa w życiu małego Marka. Jego echa pobrzmiewają w datowanym na 1962 rok opowiadaniu Szukając gwiazd. Piękna historia szczenięcej miłości polskiego chłopca do ukrywającej się w sąsiedztwie żydowskiej dziewczynki kończy się rozstrzelaniem małej Ewy i jej rodziców przez ubranych na czarno mężczyzn poszukujących żółtych gwiazd – takich, które kazano Żydom nosić na ramieniu. Choć fikcja jest dalece bardziej tragiczna niż prawdziwa historia, to nie sposób nie dostrzec tu wydarzeń, które stanowiły bezpośrednią inspirację pisarza. Być może Wisia była pierwszą miłością Marka Hłaski – od razu niespełnioną, przerwaną w brutalny sposób. Być może tamte wydarzenia odcisnęły na jego psychice piętno, które ciążyło na nim także później i powodowało, że wybierał kobiety na pozór niedostępne. Oczywiście nie można utożsamiać świadomości dziewięciolatka ze świadomością dorosłego mężczyzny, autor opowiadania z pewnością posiadał większą wiedzę o świecie i historii niż mały chłopiec, ale Szukając gwiazd to nie tylko obrazek okupacyjny – to zapis doznań i uczuć, o których pisarz nigdy nie zapomniał.
Zaraz po powrocie do Warszawy nastąpiła wspomniana przeprowadzka na Ciepłą, bezpośrednio spowodowana wydarzeniami w Szczakach. Jednak i tu nie było spokoju. Za rogiem leżało morze ruin, które przed kwietniem 1943 były gettem. A przecież już wcześniej, podczas odwiedzin u babci czy Andrzeja, Marek zdawał sobie sprawę, że za murem, po obu stronach mostu nad Chłodną widocznego z okien domu Romany Hłasko tętniło dziwne, niedostępne, z miesiąca na miesiąc trudniejsze życie. Wiedział też o ludziach, którym matka pomagała na wsi oraz na miejscu, w stolicy. Podczas licznych wypraw w towarzystwie Andrzeja próbowali wypatrzyć, co się dzieje za murem getta, zerkali przez szpary, zatrzymywali się przed szlabanami wjazdowymi – na krótko, bo żandarmi wyganiali. Z pewnością trafiały do Marka echa rozmów dorosłych, a i on sam musiał dostrzec, że getto ulega systematycznie pomniejszeniu. Aż 19 kwietnia rozległy się strzały, po nich następne, a wkrótce wszystko stanęło w ogniu, w powietrzu zaś rozlegał się huk ładunków podkładanych pod kolejne budynki i roznosił się swąd palonej cegły. Był wówczas w Warszawie, musiał słyszeć i widzieć ostateczną likwidację getta, wysadzenie Wielkiej Synagogi na Tłomackiem, zrównanie z ziemią ogromnego kwartału miasta, unicestwienie tradycji i świata budowanego przez wieki.
Jeśli jednak bycie świadkiem historii wpłynęło na Hłaskę w jakiś sposób, to raczej nie wyznaczyło charakteru jego późniejszych relacji z Żydami. Do mieszkańców Izraela, już na emigracji, podchodził jak do towarzyszy niedoli, tak samo spieczonych słońcem i równie jak on wyczerpanych bezskutecznym poszukiwaniem stałego zajęcia. Nie ma żadnych śladów wskazujących na to, by traktował ich ze szczególnym współczuciem – ani też z niechęcią bądź obcesowym dystansem. Ostatecznie podczas wojny był ledwie dzieckiem, trudno zatem, by zadziałał tu prosty mechanizm poczucia winy, nawet podświadomej – czy to jak u ocalonego z wiersza Tadeusza Różewicza, czy u Miłoszowego biednego chrześcijanina patrzącego na getto.
Poczucie sprawiedliwości, tak potrzebne w okupacyjnych realiach, zapewniała ucieczka w fikcję. Wielką miłością Hłaski było kino. Biegał z Andrzejem i Zytą do sal projekcyjnych w Śródmieściu, a nawet po drugiej stronie Wisły. Fascynował się Kenem Maynardem, dzielnym kowbojem walczącym z bandytami, koniokradami i wszelkimi innymi awanturnikami zakłócającymi spokój mieszkańców rancz i miasteczek Dzikiego Zachodu. Odgrywający najczęściej szeryfów aktor spotykał się w dziecięcej wyobraźni z innym protagonistą z amerykańskiej prerii – znanym z kolorowych zeszytów Winnetou. Mały Marek z wypiekami na twarzy śledził brawurowe przygody ulubionych bohaterów stawiających czoła złym ludziom – co dziwić nie może, wszak świadome dzieciństwo pisarza przepełnione było postaciami podłymi, tymi z trupimi czaszkami na czapkach. Ponadto „jego” bohaterowie otwarcie zwalczali złoczyńców, tymczasem na co dzień chłopiec słyszał – a pewnie też ich widział – o działających w ukryciu partyzantach noszących piętno przestępców, wyjętych spod prawa renegatów. Jak swoiście rozumiał bohaterstwo żołnierzy AK, ukazał wiele lat później w opowiadaniu Miesiąc Matki Boskiej. Tę historię o czwórce warszawskich chłopców wymierzających z bronią w ręku sprawiedliwość trudno nazwać apoteozą zbrojnego podziemia. Przestraszeni, zdezorientowani partyzanci z Miesiąca… różnią się znacząco od dzielnych chłopców z lasu, tak silnie obecnych w społecznej świadomości. Brutalność utworu wynika z poetyki Hłaski, lecz wątek karania kobiet sypiających z Niemcami to raczej wspomnienie z dzieciństwa. Oczywiście nie osobiste, ale w rodzinnym gronie rozmawiano podczas okupacji swobodnie, nie bacząc na obecność dzieci – nie wspominając o konwersacjach ulicznych.
O tym, że Marek codziennie narażony był na widok okrucieństw, świadczy epizod zapamiętany przez Andrzeja Czyżewskiego. Ulicę Leszno w Warszawie znali wszyscy. W usytuowanych na granicy getta gmachach sądów spotykały się dwa światy: „aryjski” i żydowski. W ciemnych i długich korytarzach handlowano, kontaktowano się z ukochanymi, kupowano wolność za dobytek całego życia. Po akcji likwidacyjnej z 1942 roku sądy stanowiły praktycznie jedyną szansę wyjścia z piekła lub wejścia do niego niezauważonym. Małe dzieci prześlizgiwały się przez niewielkie otwory w murze od strony ulicy Ogrodowej w poszukiwaniu pożywienia lub schronienia – wysłane przez rodziców żywiących nadzieję, że przynajmniej one przetrwają dramat Holocaustu. Właśnie naprzeciwko sądów zimą 1944 roku zobaczył Marek
