stanęła w postaci kobiety płochej i awanturniczej. […] zniewagi i gorycze jakich doświadcza w osamotnieniu upokarzającem, nie dosięgają jej bynajmniej dla tego, że obrała sobie zawód życia naukowy i poważny, zawód będący nowem jeszcze polem pracy kobiecej, ale że go pogodzić nie umiała ze skromnością i delikatnością niewieścią, z przystojnością układu kobiety zacnej231.
Dla porównania Ilnicka przytacza przykład innej kobiety-lekarki, Elżbiety Blackwell, która doczekała się uznania i szacunku ponieważ:
[…] ta kobieta uczona, ta kobieta torująca w ludzkości drogi nowe, nie przekroczyła nigdy, nawet na linią jednę poza granicę demarkacyjną płci swojej […]. Szanowano w niej kobietę, bo się nie wyrzekła praw i zaszczytów kobiety. Gawiedź nie zarumieniła jej nigdy wyzywaniem nieobyczajnem, bo nie stawała przed gawiedzią, nie wchodziła na mównicę publiczną232.
Na koniec trzeba wspomnieć o ewolucji poglądów Ilnickiej: starzejąc się, robiła się coraz bardziej zachowawcza, przestraszona zmianami społecznymi, które zachodziły wokół niej i które były dla niej zbyt radykalne. Teksty jej pióra z lat dziewięćdziesiątych są bardziej zachowawcze niż te z lat sześćdziesiątych czy siedemdziesiątych, gdy miała czterdzieści czy pięćdziesiąt parę lat. Trzeba też przyznać, że w „Bluszczu” pojawiały się, choć rzadko, artykuły opowiadające się zdecydowanie przeciwko emancypacji oraz pracy zawodowej kobiet, na przykład te autorstwa współpracownika pisma, doktora Frischego, który regularnie dokształcając czytelniczki z zakresu higieny domowej, korzystał z okazji, by dać wyraz swoim poglądom, szczególnie w kwestii zjawiska kobiet-lekarek (był jednym z najzagorzalszych przeciwników dopuszczenia kobiet do studiów medycznych)233. Mimo takich przypadków w „Bluszczu” najsilniej odzwierciedlały się poglądy Ilnickiej. Tygodnik ten stanowi ciekawy przykład, jak osobowość oraz warunki bytowe redaktorki przełożyły się na oblicze programowe pisma. Na korzyść Ilnickiej przemawiają jej konsekwencja, uczciwość, spójność wyznawanych przez nią poglądów i sposobu życia, fakt, że poczuwała się do reprezentowania przedstawicielek swojej płci, nie postrzegając siebie jako wyjątku, co często zdarzało się w przypadku tak zwanych praktycznych emancypantek. Te ostatnie, propagując lub popierając tradycyjną rolę płci żeńskiej z immanentnym ograniczeniem jej obecności w sferze publicznej do minimum, własnym przykładem zachęcały kobiety do czegoś wręcz przeciwnego. Taką rolę odegrała na przykład Klementyna Hoffmanowa, która odniosła wielki sukces czytelniczy, pisząc o wyłącznie domowej roli kobiet – dzięki literatce wiele z nich postanowiło wyjść poza ciasne kółko domowych aktywności i zostać pisarkami. Ta pierwsza polska zawodowa pisarka oddała nieocenione zasługi dla emancypacji, przetarła bowiem kobietom drogę do profesjonalnego zajmowania się literaturą. Również w postaci Marii Ilnickiej dostrzec można pewien paradoks: przedstawiana zwykle jako osoba o poglądach zachowawczych, swoją postawą – przede wszystkim gorliwym i niezmiennym popieraniem prawa kobiet do edukacji, w tym wyższej, oraz pracy zawodowej – dała liczne powody ku temu, by traktować ją jako emancypantkę.
Bibliografia
Prasa
Drobne listki, „Bluszcz” 1867, nr 1, s. 4.
Dubiecki M., W setną rocznicę urodzin Marii Ilnickiej, „Bluszcz” 1924, nr 12, s. 138.
F.H.L., Literatura krajowa. Piśmiennictwo periodyczne, „Kłosy” 1868, nr 139, s. 115–116.
Fritsche G., O kobiecie lekarzu, odczyt Dra Benni, „Bluszcz” 1877, nr 10, s. 79–80.
Ilnicka M., Kolegium Vassar, „Bluszcz” 1867, nr 2, s. 5.
Ilnicka M., Marya Walker doktór medycyny, „Bluszcz” 1867, nr 25, s. 101–102; nr 26, s. 106–107.
Ilnicka M., Matki i dzieci, „Bluszcz” 1868, nr 4, s. 22–23.
Ilnicka M., Myśli, „Bluszcz” 1896, nr 1, s. 8.
Ilnicka M., Nauka i wychowanie dziewcząt. Nauczycielka-Guwernantka, „Bluszcz” 1878, nr 48, s. 380.
Ilnicka M., O wyższem wykształceniu kobiet we Francyi, „Bluszcz” 1868, nr 50, s. 393.
Ilnicka M., Przyczynek do kwestii emancypacji kobiet, „Bluszcz” 1885, nr 48, s. 378.
Ilnicka M., Rodzina, „Bluszcz” 1865, nr 2, s. 4–5; nr 3, s. 9.
Ilnicka M., Słówko o emancypacji kobiet, „Bluszcz” 1867, nr 10, s. 38–39.
Ilnicka M., Wykształcenie kobiet we Francyi, „Bluszcz” 1867, nr 51, s. 233–234.
Ilnicka M., Wyższe szkoły dla kobiet, „Bluszcz” 1875, nr 17, s. 130.
Ilnicka M., Zofia Schwartz, „Bluszcz” 1868, nr 11, s. 62.
Kuczalska-Reinschmit P., E pur si muove, „Przegląd Tygodniowy” 1893, nr 38, s. 404–405.
Pług A., Maria Ilnicka, „Biblioteka Warszawska” 1897, nr 4, s. 113–117.
Wstęp od redakcji, „Bluszcz” 1924, nr 1, s. 1.
Opracowania
Bednarz-Grzybek R., Kwestia kobieca. Rodzina – wychowanie – edukacja. Bibliografia adnotowana zawartości czasopisma „Bluszcz” (wybór za lata 1865–1905), Lublin 2016.
Chwastyk-Kowalczyk J., Bluszcz w latach 1918–1939. Tematyka społeczna oraz problemy kultury i literatury, Kielce 2003.
Franke J., Polska prasa kobieca w latach 1820–1918. W kręgu ofiary i poświęcenia, Warszawa 1999.
Franke J., Program literacki czasopisma „Bluszcz” w latach 1865–1905, „Studia o Książce” 1983, nr 13, s. 111–127.
Kamińska K., Maria Ilnicka – pierwsza redaktorka „Bluszczu”, „Studia i Materiały Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze. Nauki Filologiczne” 1981, nr 7, s. 43–57.
Micińska M., Inteligencja na rozdrożach. 1864–1918, Warszawa 2008.
“The Time of Serious Women”. Emancipation According to Maria Ilnicka
Maria Ilnicka, the editor-in-chief (1865–1896) of the magazine “Bluszcz”, had a great influence on the formation of attitudes and views of upper class Polish women in the 19th century. She was also a personage full of contradictions; although nowadays she is usually presented as a person with conservative views, but she can be seen as a feminist for she consistently supported the right of women to education (including higher education), and professional work also in the prestigious intellectual field.
Keywords: 19th century, women’s right to work, emancipation, women’s press, Ilnicka
Słowa kluczowe: XIX wiek, praca zawodowa kobiet, emancypacja,
M. Ilnicka,
Ibidem, nr 26, s. 107.
Np. G. Fritsche,
