yaşam konumunun faaliyeti, iç gevşeklik Cemile’nin kişiliğinde organik olarak içseldir. Onun zor tercihi Seyit tarafından tamamen paylaşılmış ve kabul edilmiştir. “Beni zor durumda bırakan bir hakaret.” diyerek, Cemile’nin ayrılışının aile skandallarını hatırlatarak “Bir hain olarak düşünülmeme izin ver” diyerek, kime ihanet ettim? Aileme mi? Bizim ailem değil, ama gerçekleri, yaşamın gerçekliğini, bu iki insanın gerçekliğine ihanet etmedim! Köyden ayrılmaya, yoldan çıkmaya, onlardan hoşlanmaya giden zorlu bir yolda cesurca ve kararlı bir şekilde çıkmaya cüret ettim, mutluluk yoluna çıktım.”
Bu bağlamda, bir kez daha vurgulamak zorundayız: ataerkil yaşam tarzının katı geleneklerine karşı bir isyan, kendi mutluluğumuza göre kalpten mutluluk bulma arzusu – bütün bunlar bizde Kırgızlarda vardı, ama Aytmatov’da yok idi. henüz hakkında yazabilecek seviyede yok idi. Bu konular birçok sözlü ve şiirsel yaratıcılık eserinin temeliydi. Örneğin, Semetey’de, sevilen üçlemeli Manas’ın Ayçürök’ü, sevgilisi olan Semetey’in ikinci kısmı, kendini, dünyanın ötesine daraltılmış bir dindarlığın emirlerini kıstırmış, kibar bir kızın yüreğine (ya da beyaz kuğuya dönüşen) iner. Bu küçük destan “Olcobay ve Kişimcan” aşkla ilgili bir halk şiiridir. Geçmişin destansı mirası bu örneklerle doludur.
Kırgız toplumunda devrim öncesi dönemlerde evlenmeye, kocasını terk etmeye, evden kaçmaya, yerleşik normlara ve alışkanlıklara meydan okumayı ve sevgilisiyle kaderini birleştirmeye zorlanan bir kadın için sıra dışı bir şey değildi. Bu tür davalar 1917 devriminden sonra daha da sıklaştı. Bu öykülerden biri, o zamanlar bilinen Kırgız şair T. Adışeyeva’nın “Kaptagay’ın kızı” şiirine kadar dayanıyordu.
“Kırgız yazar Aytmatov’un “Cemile” öyküsünü okumaya başladığımda alışılmadık, toplumsal normlar dışında bir durumla karşılaşacağımı sezmiştim, – diye yazar Rus edib ve kültür araştırmacısı Georgiy Gaçev:
.– Daniyar’da, Byron’un kahramanın işaretlerini buldum; Cemile’nin karakterinin gelişiminde, Rönesansın kişilik oluşumunu tahmin ettim; öykü, bir şarkıya (şiire) yol açacak ve onu tüm sonuçlarıyla değiştirecek – bu anlatı türünde çok eski bir sahnenin izlerini gördüm (Batı Avrupa’daki Kurtuaz romanıyla karşılaştırır). Uzun zamandır Doğu’da onaylanmıştı (Hint ve Arap nesirlerini sürekli olarak karşılaştırabilirsiniz) şiirsel ekler veya Çin klasik romanı “Kızıl Kule’de Rüya” ile dönüşümlü olarak); ve hikâyenin tüm benzerlikleri – toplumun ataerkil bütünlüğünün parçalanması, bir titan karakterin uyanışı, tutkuyla sahip olma, arzu etmeye cesaret etme, düşünmek ve kendi başına hareket etme, – hem antik hem de Shakespeare trajedisinin buluşmalarını hatırlattı.”
Gachev’in diğer derneklerinin ve konumlarının tartışmalı olduğunu varsayalım, fakat o temel şey – ilkel sanattan modern biçimlere kadar – herhangi bir ulusal kültürde – dünya kalkınmasının yasaları tahmin edilmektedir. En azından, yeni yazılı edebiyatların kaderiydi, özellikle, aynı Gaçev’in tanımına göre, hızlandırılmış gelişmeye göre, yirminci yüzyıl fazına giren bu doğrultuda gelişen Kırgızlar.
“Cemile”nin yazarı anavatanında sadece coşkulu kabul törenleriyle tanıştığı söylenemez. Eski kuşak temsilcilerinde, tedirginlik ve şüpheciliğe neden oldu. – A. Tokombayev, T. Sıdıkbekova, K. Cantöşev ve diğer bazı yazarlar sustular. Ancak bu durum, Kırgızistan Yazarlar Birliğindeki toplantılardan birinde, ünlü yazar N. Baytemirov’un, o zamana kadar, izleyiciye böylesi bir bölümü anlatan yazardan söz ettiği de iyi bilinmektedir. Kırgız köylerinden birinde, “Aytmatov diye bir yazar” diye soran köylülerin “sıradan Sovyet işçisi” olarak tanımlandığı, ifade edildiği ortaya çıkar. Ve bana, evden ayrılan ve ön tarafta savaşan kocasını terk eden Cemile adlı bir sürtük hakkında yazdığı için onu dövmesini istediğini söylememi istedi. Baytemirov bu hadiseyi, salonda oturan tüm yazarların açıkça gülüşeceği bir üsluplay anlattı. Hakaret ve alay konusu olan “Cemile”nin yazarı, kalkıp salondan ayrılmak zorunda kaldı…
Ancak gençlik, salt okuyucunun ortamında ve profesyonel ortamda hikâyeyi çok sempatik bir şekilde karşıladı. “Cemile” hakkındaki ilk genç eleştiri R. Kıdırbaeva, ardından da K. Bobulov tarafından daha sonra da daha çok tanınan bir eleştirmen olan K. Asanaliyev tarafından yapıldı. Hatta kitaplarında genç ve gelecek vadeden “modern zamanların insanının keşfini gördü.
Aytmatov’un o zamana kadar çok fazla edebi yazıları yayınlanmıştı “Cemile” adlı kitabın ardından, yazarı dünyaca ünlü hale getiren “İlk Öğretmen”, “Ana Yurt”, “Kızıl Ormandaki”, “Deve Gözü”, “Dağların ve Bozkırların Öyküsü”dür derledi. Aytmatov’un yeni edebi çağın miladı başlamıştı.
FREUD’A GÖRE BİR YAŞAM DEĞİL: YASAK AŞK ŞARKISI
Uzun hayatı boyunca, Cengiz Aytmatov birçok farklı yollardan geçti ve kendisi de değişti. Sovyet iktidarının, Komünistlerin başarılarına hayranlık duyduğu bir zaman vardı; birçok kez basit bir işçi, kolektif bir çiftçi, parti üyesi olan bir demiryolu işçisi gibi konuşmaya başladı. Ve sonra, bu iktidarda, ideolojisinde, ipuçlarıyla, şifreli sembollerin dilinde ve sonra açıkça – Sovyet otoritesine, özellikle de Stalin’e karşı geldiği zaman, hayal kırıklığı zamanı geldi. Yine de, her zaman ikna edici bir komünistin, komünizmin fikirlerinin şefi, babası Törekul Aytmatov’un gerçekten söylediği gibi bir şey kalmamıştı.
Ancak, kişisel açık ve canlı bir şekilde, aile hikâyeleri, SSCB’nin tüm karmaşık dramını yansıtan Kırgız edebiyatı yazarını, edebiyatın tamamında bulmak zordur. Yazarın yaratıcı bir odakta olduğu gibi, karmaşık ve aynı zamanda bu baskılı, ülke, gözyaşları ve sevinç, yanılsamaları ve hayal kırıklıkları, en önemli kilometre taşları ve dönemleridir. Son olarak, trajik ve sonunda büyük tarih oluşur. Akıl ve kalbin içinden geçen tecrübeli ve de şahsen deneyimli ailesi, geniş bir popülerlik kazandı ve yirminci yüzyılın dünya edebiyatının tarihine girmiş eserlerde de bu durum yansımaktadır.
Cengiz, küçük yaşlarından itibaren Sovyet iktidarına umursamazca inanıyordu. Bu sempati ve güçlü sezgi “Elveda Gülsarı!” (1966) ile ortaya kondu. Dünya devrimini her zaman hayal etmiş olan ama unutulmamış eski komünist Tanabay tarafından manevî olarak ezilmiş ve manevî olarak ezilmiş olan ama yalnız başına yolculuğunu tamamlayan, gemiden fırlatılan şey.
Aytmatov’un “İlk Öğretmen” adlı hikâyesinde, komünist imajını ve sosyalist gerçekçiliğin estetiğini anlatmak istediğini ifade ettiği bilinmektedir. Evet, sadece bu anlayışın, “olumlu kahraman”ının güvenli bir şekilde unutulmuş kavramıyla orantılı olduğu ve aslında güncelleştirilmiş estetik kriterlerden farklı olduğu kanıtlandı.
Bu hikâyenin ana karakterleri olan Düyşön ve Altınay, zihinsel olarak yaralanmış, psikolojik olarak tükenmiş insanlar tarafından finalde ortaya çıkıyor. Tuhaf bir yetimler evinde bir yetim olan, öğretmenin çabaları ve özverileriyle büyüyen Altınay, iyi bir eğitim almış, hayatında çok şey başarmış, akademisyen olmuştur. Evet, başarı var, ama bir mutluluk yoktu. Sonsuza kadar onun ilk öğretmeni olan sevdiğim kişiyle ayrılması gerekti ve bu ayrılık hayatını kararttı, kaderi onu trajik bir şekilde yok etti. Neden her şey yaşamda bu kadar düzenlenmiş, neden insan mutluluğu elde etmek o kadar zor ya da hiç yok mu? Ve insan belleği ne anlama geliyor, ahlak hafızası nedir? Aytmatov’a bu sorular sorulur,
