Аҕа. Семен Маисов
Чтение книги онлайн.
Читать онлайн книгу Аҕа - Семен Маисов страница 15
Мин төрүөм иннинэ оҥортообут өйөнөрдөөх олоппосторо, букатын туох да буолбакка, хаадьаҥнаан да көрбөккө сылдьаллар. Дьиэтин тэрилин, чороҥ соҕотох да тимир тоһоҕону саайбакка, олус да бөҕө-таҕа, тупсаҕай гына оҥортообут. Кэлин маҕаһыынтан хотуобай олоппостор син ылылыннахтара, олор бары сааҕынаан, халкыҥнаан, ыһыллан хаалбыттара.
Аны аҕам барахсан оҥорбут биир ытык мала – сэттэ оҕо түөрэ бары сыппыт биһикпит. Күн бүгүҥҥэ диэри ийэбит оронун үрдүгэр ыйанан турар. Дьэ кырдьыга, чахчыта да иччилэммит, тыыннаммыт ытык мааны мал диэтэҕиҥ… Кинини киһи сэмээр, оргууй аҕай илиитин иминэн эрэ имэрийэн көрөр. Оннук күндү…
Бэрэҕэ олордохторуна, Махаар төрөөбүтүгэр, хатыҥ маһы суоран, иэҕэн, эһэтэ Мэхээлэ оҕонньор сиэнигэр «маны ыл» диэн хайыһарын биэрбитин бысталаан, сигэнэн иитигэр тиһэн адарайдаан, көлбүүр ыйыыр чампараахтаан эҥиннээн биһигин наһаа тупсаҕай көстүүлээх гына оҥорбут.
Оҕо төрөөтөр эрэ тус-туһугар улахан көрдөһүүгэ, уларсыкка сылдьыбыт биһик. Оччолорго балыыһа Үгүлээт Ампаардааҕар баара. Онон Үгүлээт уонна Үһүс Күүлэт ыккардыгар, сайын ыҥыыр ат үрдүгэр сүнньүгэ иилиллэн көтөххө, кыһын сыарҕалаах акка бээгэйдэнэн, элбэхтик төттөрү-таары тиэстибит, кэлбит-барбыт биһик.
Биһиги кытары сэргэ өссө түөрт атахтаах оҕо ороно оҥорбут. Алта уонча сыл кэриҥэ ааспыт эрээри, бээгэй уйабыт биһикпит, ороммут букатын сабыс-саҥа кэриэтэ сылдьаллар. Дьэ тутуу-хабыы, бөҕө-таҕа да оҥоһуу эбит…
Аҕабыт дьиэтин иһигэр өрүү сээкэйи уһанара. Оһох иннэ түөрэтэ устуруус, эрбии көөбүлэ; сүгэ, быһах олуга буолан үллэн сытара көрүөххэ астыга сүрдээҕэ, мас сыта дыргыйан ураты кэрэтэ… Аҕам уһанарыгар сыа-сым курдук туттарын, туораттан, киһи эрэ умсугуйан, ылларан көрдөр-көрөн туруох курдук буолара. Аҕам барахсан сиргэ-уокка сылдьан отууга да, дьиэтигэр да, уоһун мунньары-ханньары тутта-тутта, тобугар тардан сытыы быһаҕынан саҕаһа кыһан эрилитэ олороро харахпар букатын субу баар курдук…
Аҕам эдэр эрдэҕиттэн илим баайарын, таҥарын, олус сөбүлүүр дьарыга. Куйуур эмиэ баайара. Кэлин өссө бэйэтигэр муҥха таҥыммыта. Онтутун барытын дөкүмүөннэтэн эҥиннээн, силигин ситэрэн баран, күөл ылан, дьону түмэн элбэхтик муҥхалаабыта. Көрөн-истэн дьаһайааччы, ыйыы-кэрдии биэрээччи, эппиэдэйдьит өрүү бэйэтэ. Аны биһиэхэ, сахаларга, анньыыһыт диэн туспа идэ баар. Сэдэх киһиэхэ айылҕаттан бэриллэр улахан дьоҕур. Дьэ ол анньыыһыт идэтин, дьоҕурун баһын-атаҕын билэн баһылаабыт киһи – мин аҕам. Ону биир дойдулаахтара, үөлээннээхтэрэ, доҕор-атас дьоно маннык ахталлар: «Сэмэн дьээбэрэн, кыдьыгыран муҥха аҥаар кынатын ойбонун соҕотоҕун бэйэтэ алларан барара, аҥаар кынатын өттүнэн икки эр бэрдэ түһүнэллэрэ да, Сэмэни ончу ситээччилэрэ суох. Сэмэн тахсыы чардаакка тиийэн баран, мичээрдээн быһа ыртайан турааччы».
Аҕам чахчы кыанар