za nieodpowiednim zachowaniem dziecka?
9 Czym jest poczucie wspólnoty i dlaczego ważne jest, by dzieci je w sobie rozwijały?
10 Czym według Adlera jest równość?
11 Dlaczego upokorzenie nie jest obecne w pozytywnym podejściu?
12 Czemu przede wszystkim służą błędy?
13 Dlaczego ważne jest mieć odwagę do bycia niedoskonałym?
14 Czy warto byłoby nauczyć dzieci, że błędy są okazją do nauki, a nie czymś, czego należy się wstydzić?
15 Z jakich kroków składa się technika trzy „P” pomyłek? Omów ją.
16 Jaka kluczowa koncepcja wszystko zmienia? Podaj przykład sytuacji, w której twoje stosunki z dzieckiem mogłyby wyglądać inaczej, gdybyś rozpoczął od przesłania miłości.
ROZDZIAŁ 3
ZNACZENIE KOLEJNOŚCI URODZENIA
Teoria kolejności urodzenia pomaga zrozumieć, dlaczego dzieci tworzą na swój temat błędne wyobrażenia na podstawie pozycji, którą zajmują w rodzinie. Jest też jednym ze sposobów wejścia w świat dziecka i przyjrzenia się rzeczywistości z jego perspektywy7.
Dzieci nieustannie podejmują decyzje i kształtują przekonania o sobie, innych oraz świecie zgodnie ze znaczeniem, jakie nadają swoim doświadczeniom. Podjęte w ten sposób decyzje determinują ich zachowanie i myśli o tym, co powinny zrobić, by przetrwać lub w pełni realizować siebie. Bardzo często porównują się z rodzeństwem i jeśli zdecydują, że siostra lub brat dobrze radzi sobie w pewnym obszarze, może okazać się, że jedynym wyborem gwarantującym przetrwanie jest jedna z poniższych decyzji:
• rozwijać kompetencje w zupełnie innym obszarze;
• rywalizować i starać się osiągnąć lepsze wyniki niż rodzeństwo w tym samym obszarze;
• buntować się lub mścić;
• poddać się pod wpływem myśli: „Jestem bez szans”.
Życie rodzinne to swego rodzaju gra. Kolejność urodzenia jest jednym z czynników, który wpływa na rolę, jaką w niej odgrywamy. Każda z ról ma swoje specyficzne cechy, różne od pozostałych. Jeśli więc jedno dziecko gra „dobre dziecko”, pozostałe będą szukały dla siebie innych ról: „buntownika”, „intelektualisty, „sportowca”, „duszy towarzystwa” itp.
Zapytacie: „Dlaczego tak się dzieje, przecież to nie ma większego sensu. Dlaczego dzieci nie rozumieją, że wszystkie mogą być dobre w tej samej dziedzinie?”. Po pierwsze od każdej reguły są wyjątki. Czasami wszystkie dzieci w rodzinie mają wybitne osiągnięcia w tym samym obszarze – szczególnie wtedy, kiedy nauczone są współpracy, a nie rywalizacji. Jednakże większość uważa, że zdobędzie przynależność i znaczenie tylko wtedy, gdy będzie się wyróżniać. Nie warto łamać sobie nad tym głowy. Trzeba jedynie zaakceptować fakt formułowania przez dzieci pewnych wniosków w zależności od kolejności ich urodzenia.
Mogłoby się wydawać, że większe podobieństwo powinno łączyć dzieci z tej samej rodziny, a nie te, które łączy miejsce w kolejności urodzenia. Jest jednak odwrotnie. Dzieci z tej samej rodziny są często bardzo różne, choć mają tych samych rodziców, ten sam dom i to samo sąsiedztwo. Różnice wynikają nie tyle z odmienności otoczenia, ile ze sposobu, w jaki każde z nich interpretuje środowisko, w którym przyszło mu żyć. Większość interpretacji zależy od wniosków wyciąganych w procesie porównywania się z rodzeństwem.
Ponownie przypominam słowa Dreikursa, że dzieci są świetnymi obserwatorami, ale kiepskimi interpretatorami. Różnice wynikające z kolejności urodzenia tylko to potwierdzają – prawda o danej sytuacji nie jest tak ważna jak interpretacja tej prawdy, stanowiąca podstawę zachowania. Dzieci urodzone na tej samej pozycji w kolejności urodzenia często podobnie interpretują swoją sytuację i to, jak powinny się zachowywać, aby zyskać przynależność oraz znaczenie. Stąd charakteryzuje je podobieństwo cech i zachowania.
Miejsce w kolejności urodzenia nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na rozwój osobowości, ale odgrywa w nim znaczącą rolę. Istnieje wiele innych teorii tłumaczących podobieństwa i cechy szczególne ludzi. Według teorii dziewięciu temperamentów Stelli Chess i Alexandra Thomasa8 dzieci rodzą się z pewnymi cechami, które towarzyszą im przez całe życie. Omówienie tych cech oraz tego, jak wpisują się one w pozytywną dyscyplinę, znajdziesz w książce Positive Discipline for Preschoolers9 (Pozytywna dyscyplina dla przedszkolaków). Teoria priorytetów życiowych, opracowana przez izraelską psycholożkę Nirę Kefir, opisuje jeszcze inny czynnik, który wpływa na rozwój osobowości dziecka. Zgodnie z tą teorią dorośli wybierają w życiu priorytet kontroli, zadowalania, nieprzeciętności lub wygody, motywujący ich do działania w warunkach stresu. Rozdział dziesiąty zawiera wyjaśnienie, jak te priorytety dorosłych wpływają na decyzje i zachowania dzieci.
Celem teorii kolejności urodzenia (i jakiejkolwiek innej teorii osobowości wspomnianej w książce) nie jest kategoryzowanie ani tworzenie stereotypów. Wprowadzenie tej wiedzy ma przyczynić się do lepszego zrozumienia zasad, na jakich funkcjonujemy w rodzinach, i dzięki temu wpłynąć na poprawę naszych relacji.
Najbardziej przewidywalne podobieństwa znaleźć można pomiędzy najstarszymi dziećmi, ponieważ to miejsce w kolejności urodzenia charakteryzuje się najmniejszą liczbą zmiennych. Średniakiem można być na wiele sposobów, na przykład w trójce pomiędzy najstarszym i najmłodszym lub jednym z pięciu średnich dzieci w siódemce rodzeństwa. Najmłodsze dzieci łączy niemal tak samo wiele przewidywalnych podobieństw jak dzieci najstarsze. Jedynacy wykazują podobieństwo do najstarszych lub najmłodszych dzieci, w zależności od tego, czy podobnie jak najmłodsi byli bardziej rozpieszczani, czy, jak w przypadku najstarszych, uczono ich większej odpowiedzialności.
Oczywiście nie jest tak, że wszystkie najstarsze, średnie i najmłodsze dzieci wyciągają takie same wnioski ze swoich doświadczeń oraz są identyczne. Wszyscy jesteśmy wyjątkowi i tak samo wiele nas łączy, jak i dzieli, ale osoby urodzone na tym samym miejscu w kolejności urodzenia często charakteryzują się pewnymi wspólnymi cechami.
Zanim zaczniesz czytać dalej, zamknij oczy i pomyśl o znanych ci osobach, które urodziły się jako pierwsze, ostatnie i środkowe w rodzinie. Jakimi przymiotnikami byś je opisał? W przypadku najstarszego dziecka szybko przychodzą do głowy takie cechy jak: odpowiedzialne, przywódcze, despotyczne (choć ono po prostu chce, by inni dla własnego dobra bardziej się starali), perfekcyjne, krytyczne (w stosunku do siebie i innych), konformistyczne, zorganizowane, nastawione na współzawodnictwo, niezależne, niechętnie podejmujące ryzyko oraz konserwatywne. Najstarsze dziecko rodzi się jako pierwsze, dlatego często mylnie uważa, że aby być ważne, musi we wszystkim lub w wybranej dziedzinie być najlepsze. Może się to manifestować na wiele różnych sposobów. W szkole niektórym najstarszym dzieciom zależy na najszybszym zrobieniu zadanej przez nauczyciela pracy bez względu na jej jakość. Inne oddają zadania jako ostatnie, ponieważ cyzelują je,
Pod żadnym pozorem nie można wykorzystywać tej wiedzy do kategoryzowania lub tworzenia stereotypów i poprawiania własnego samopoczucia przekonaniem, że mamy rację co do innych osób. Ma ona pomóc nam zrozumieć, dlaczego dzieci często tworzą mylne interpretacje na temat osiągnięcia przynależności i znaczenia. Dzięki temu możemy sięgnąć po skuteczniejsze sposoby pomocy, a wtedy, kiedy trzeba, po prostu się od niej powstrzymać. Znajomość znaczenia kolejności urodzenia umożliwia również koncentrowanie się na mocnych stronach innych i docenianie ich za ich wyjątkowość.
Stella Chess, Alexander Thomas,
Jane Nelsen, Cheryl Erwin, Roslyn Duffy,
