weer koeksoda gaan drink. Die spysvertering.”
Helena wil weet wat van middagete. Hoewel geen kok nie, kan sy darem aartappels skil. En ’n groentesoppie maak.
“Ek dink daar is genoeg gaar vleis vir vanaand.” Tant Nelie reik na die bos sleutels langs haar bed. “Sluit tog maar die koskas nadat jy die suiker- en konfytpotjies gebêre het. En bring vir my.”
Sy drink haar koppie leeg en gebruik ’n sakdoekie om haar mond af te vee.
Servet vergeet, onthou Helena te laat. “Kan ek vir tannie nog tee skink?”
“Dankie, ons wag maar tot die oom terug is. Hy sal saam met my kom drink, en dalk weer ’n bietjie kom lê.” So ’n slegte nag.
Toe Helena later saam met Chris buitetoe stap, lyk die werf tog ’n bietjie anders as wat sy dit van die vorige middag onthou. Daar hang ’n rustigheid oor alles. Die skape wei teen ’n hang, die beeste is uitgejaag veld toe, die skuur uitgeskrop, vars voer in die krip gegooi.
’n Varksog lê byna die hok vol. Vetgemaak om in die winter geslag te word. ’n Wit landras. Die jongetjies verkoop hulle aan die varkplaas, wat weer aan Eskort lewer.
“Verveel ek jou?” vra hy.
“Hou ek jou nie uit jou werk nie?” wil sy weet.
“Glad nie,” antwoord albei gelyk.
Naweke is daar nie dringende werk nie, verseker hy haar. Behalwe plant- en oestyd.
“Ek weet ’n bietjie van plaaslewe. My ma het ook grond gehad. Sewehonderd-en-vyftig morg.”
“Maskas!” Hy klink verwonderd.
“ ’n Sandveldplaas, met ’n bietjie saaigrond en tuinerye. Maar dis eintlik bokwêreld.”
Sy vertel van die vlei wat tussen die plase deur loop, die diep swart grond waarin die groentetuine aangelê is, die klein boordjies met druiwestokke en vyebome en kwepers en granate. Die afgewitte huise met strooidakke en rietdakke, en hardgemaakte werwe, wat geleidelik oploop na die rooi sandgrond waar ’n bietjie gesaai word. ’n Wisselvalligheid, want die oostewind kom waai dit baie jare weg. ’n Droë halfwoestyn waarin Afrikanerbeeste oorleef; waar vyebos en slaaibos en harpuisbos en doringbos kos vir die bokke is; waar boere in die winter met hul kleinvee trek om beter weiding te soek. Weg van die vleie is die water brak.
Hy luister aandagtig. “Wat het daarvan geword? Die plaas.”
“Dis verkoop.” Sy sê nie haar pa het dit verkoop nie. “Voor my tyd. Toe hulle Vollemink toe trek, het my ma ’n melkkoei saamgevat. Ons het nog altyd ’n koei gehad.” Sy klink ’n bietjie vermakerig toe sy sê: “Ek kan melk!”
Hy lag geamuseerd. Dalk wil sy vanaand haar slag wys?
’n Ent onderkant die huis kom hulle op ’n dam af waarvan die wal vroeër tydens ’n wolkbreuk gebreek het. “Al die koring in die pad van die vloed het weggespoel, daar was ’n vlei agter die huis om. Gelukkig het ons nie verder skade gehad nie.”
Sy kan haar voorstel hoe erg dit was, bekyk die donga wat die water deur die wal geforseer het. “Kan julle dit nie regmaak nie?”
“Ons besproei mos nie regtig nie. Die water was maar hoofsaaklik vir die diere. Maar die boorgat is sterk genoeg.”
Helena kry ’n idee van die omvang van die boerdery. Tussen plant- en oestyd is daar altyd iets om te doen.
“Ons dors self,” vertel Chris. “Die mielies lewer ons by die koöperasie, maar ons maal spesiaal mieliemeel vir ons eie gebruik. Die stronke sit ons deur die hamermeul en meng dit met mielies vir die beeste. Verlede jaar het ons glad nie vakansie gehad nie, dit was te droog.”
Hulle moes spook om die diere te red. Hulle maak darem altyd voorsorg, en het genoeg tef en kuilvoer gehad, en die weidings op Dewet.
“Ek het toe vir die eerste maal korog geplant, waarvan ek te hore gekom het by ’n boeredag op Wepener. Dis ’n baster tussen koring en rog met ’n ryk proteïeninhoud wat goeie voeding vir beeste is.”
’n Proefneming, voeg hy by, wat goeie resultate gelewer het, sodat hy volgende somer ’n groter stuk daaronder gaan sit.
“Pa en my oom Krisjan was half skepties, maar gelukkig het ek my ma aan my kant. Daar het ook ’n kundige uit Bloemfontein gekom wat ons toegespreek het oor die praktiese uitsoek van bulle volgens hul teelwaarde. En die kalwingsprobleme en versorging van verse.” Sonder enige selfbewustheid wei hy hieroor uit. “Dit het my op die gedagte gebring van ’n stoetery en die teel van vleisbeeste.”
“En jul melkkoeie?” Sy is so bang sy klink onnosel.
“Is ’n belangrike deel van ons inkomste, die maandelikse melktjek sorg vir ’n gemaklike kontantvloei,” erken hy. “Maar ’n mens moet vir die toekoms beplan. Ek wil nie ’n veespekulant word wat op die pad boer nie.”
Dit neem haar gedagtes terug na die droë dam. Sy kan haar voorstel hoe dit moet lyk as dit kant en wal lê, met voëls in die riete en wilgerbome, ’n piekniekplek in die skaduwee, wolke wat hulle in die water spieël. Dalk ’n roeibootjie. So ’n dam kan op Harmstat vir die aanplant van weiding aangewend word. Dan hoef hulle nie afhanklik te wees van Dewet . . .
Heuleuna, hou jou bek!
Kort voor die middag sluit Chris die plaaswinkel oop, nie veel groter as Jas Burre se buitekamer nie. Voor die deur bondel ’n paar mense saam; hul eie werkers en ook dié van ’n buurplaas wat hul naweek se inkopies kom doen.
Helena kyk nuuskierig rond na die basiese kruideniersware op die rakke: seep en rolle materiaal, die tradisionele sis waarvan die Sothovroue hul rokke en voorskote en kopdoeke maak. Glasgoed, bekertjies, wol, botteltjies medisyne.
Chris help hulle weg, weet by voorbaat wat elkeen se behoefte is. Neem hulle geld. Sommige handel met eiers wat na die depot by die koöperasie gestuur word, verpak in ’n eierkis met Harmstat en die Retiefs se naam daarop gestempel.
Sy wag dat hy die slot inhaak en toedruk. “Alles is so onder slot en grendel. Selfs die koskas.”
Hy frons. “Sluit jy nie ook jou goed toe nie?”
“Wat het ek behalwe ’n paar stukkies klere? In die koshuis het die kaste geeneen slotte aangehad nie.”
“En die Venters?”
“Ek glo nie hulle sluit ooit ’n deur nie.”
“Behalwe die . . . ?”
“Spreekkamer,” kliek dit by haar, waar vertroulike inligting omtrent pasiënte geliasseer word. “En die drug-kas.” Waarvan net Felix die sleutels het.
“Dis nie ’n kwessie van vertrou nie, dis ’n beginsel, ’n verhouding tussen ons en ons werkers. As ek laat slap lê, maak hulle ook soos hulle wil, en dan loop dinge verkeerd.”
Toe hy die sleutels aan die lussie van sy gordel haak, voel sy op haar plek gesit. Op Harmstat word dinge volgens ’n vaste stelsel bedryf, hier is nie plek vir losklosse nie.
Bowendien verskil dit nie juis van die tros skuitsleutels in
