the language … To preserve then our nationality and national character it is absolutely necessary that we keep in honour our history and our language, holding to our own to the very last, struggling to get our rights acknowledged and granted to the full, not from any sense of race hatred or prejudice to which some will ascribe our activity, but from a true sense of patriotism.[109]
Malan se vurige woorde was ’n weerspieëling van Afrikaners se groeiende nasionale bewuswording, maar dit was ook ’n uiting van die toenemend verdedigende houding wat die Kaapse Afrikaners ingeneem het. Dit was nie net Afrikaner-nasionalisme wat in die Kolonie aan die opbloei was nie. Britse nasionalisme, wat in die Kaapkolonie deur die South African League verteenwoordig is, was ook aan die opkom. Die South African League se teenwoordigheid in die parlement het sterk gegroei en dit het tot groter verdeeldheid in die Kaapse politiek gelei. Toe die Afrikaner Bond kapsie maak teen die koste om ’n nuwe oorlogskip aan koningin Victoria te skenk, het die League die party van ontrouheid aan die Ryk beskuldig. Dit het ook nie die Bond se verhouding met die hoë kommissaris, sir Alfred Milner, bevorder nie. Toe die Bond hom van hul lojaliteit aan die Ryk en die koningin verseker, het Milner dit hardop betreur dat hy hul lojaliteit nie as vanselfsprekend kon aanvaar nie.
Die 1898-verkiesing was die eerste verkiesing waartydens twee partye wat elk die onderskeie taalgroepe verteenwoordig het, mekaar die stryd aangesê het.[110] Oorlogswolke het oor Suid-Afrika begin saampak.
In Stellenbosch het die jong Malan op die oog af kalm voorgekom, maar sy binneste wou bars van jeugdige idealisme. Hy was besorg oor die lot van die Afrikanervolk en ook vurig oor die noodsaaklikheid vir individue om ’n verskil in die wêreld te maak. Dit was ’n passie wat hy aan almal om hom verkondig het.[111] Onder sy medestudente het hy vir hom naam begin maak as ’n formidabele redenaar, in so ’n mate dat minstens een van sy tydgenote dit betreur het dat iemand met Malan se retoriese gawes vir die kansel, en nie die hofsaal nie, bestem was.[112]
Dié tydgenoot sou nie kon raai dat ’n loopbaan in die regte Malan se onvervulde wens was nie – ’n wens wat sy toetrede tot die politiek, waar sy ware passie gelê het, soveel makliker kon gemaak het. In stede daarvan het hy ’n ompad geneem. Sy tydsame vordering tot en met sy uiteindelike verkiesing tot premier het ongunstig met die politieke loopbaan van sy voorganger, Smuts, vergelyk. Smuts het regte gestudeer en, trou aan sy aard, blitsig in die politiek gevorder.[113]
Daarenteen het Malan hom aan sy voorbereiding vir ’n lewe in die kerk gewy. Hy en sy medestudente was baie bekommerd oor die teoretiese aard van hul teologiekursus, wat hulle nie voorberei het op die praktiese uitdagings om ’n gemeente te lei nie. Hul oplossing was om praktiese ervaring op te doen deur soveel “sendingwerk” as moontlik te doen. Malan het dus met een van die plaaslike boere gereël om vir sy bruin werkers te preek. Vir dié doel het die boer hom elke Sondag met sy perdekar in die dorp kom oplaai en só kon Malan broodnodige preekervaring opdoen.[114]
Namate hy sy retoriese vaardighede geslyp het, het hy opgang in die Unie Debatsvereniging gemaak. In 1895 is Malan as die sekretaris aangewys[115] en teen 1897 was hy die voorsitter.[116] In daardie jaar het hy ook die redakteur van die vereniging se publikasie, Stellenbosch Students’ Annual, geword. Onder sy leiding was die publikasie só ’n sukses dat dit kwartaalliks uitgegee is.[117] Hy het nou ’n posisie beklee wat hom in staat gestel het om tot sy medestudente te spreek, en hy het sy bes gedoen om hulle tot hoër hoogtes aan te spoor deur die volgende beginsels aan hulle voor te hou:
Be in the first place a member of the society with a distinct object in view. The aimless man never attains to eminence of any kind … aim high. Let your ideals be lofty, let your aspirations be high … they will allure you, will haunt you, will form the driving power of your life … resolve to reach your ideal at any cost. Difficulties, many and great, will come in the way … but the man who thinks dares to speak, and struggles, invariably makes progress, and will triumph at last.[118]
Nog ’n paar jaar het verloop voordat Malan sy eie doelwitte kon formuleer, maar die noodsaaklikheid daarvan was altyd in sy gedagtes teenwoordig.
Nadat betrekkinge tussen Milner en Kruger finaal in duie gestort het, is oorlog in Oktober 1899 verklaar en Malan moes afskeid neem van sy Vrystaatse en Transvaalse vriende wat Stellenbosch verlaat het om in die Anglo-Boereoorlog te gaan veg.[119] Jare later het sy politieke opponente probeer munt slaan uit die feit dat Malan nie aan die oorlog deelgeneem het nie. Was hy ’n lafaard? Het hy na Nederland gevlug? Daar was ook die Kaapse Rebelle – waarom het hy nie by hulle aangesluit nie?
Die Kaapse Rebelle was afkomstig uit die noordelike distrikte van die Kaapkolonie wat aan die Vrystaat gegrens het. Daar was geen georganiseerde Afrikaneropstand in die Kaap nie en in die algemeen het die Kaapse Rebelle slegs by die Boeremagte aangesluit nadat Boerekommando’s hul distrikte binnegeval het. In die distrikte wat nie ingeneem is nie, was daar sterk ondersteuning vir die Boere, maar dié steun het nie aansluiting genoop nie.[120]
Die Kaapkolonie is op 12 Oktober 1899 binnegeval, die dag nadat oorlog verklaar is. Teen middel 1900 het dié aanslag egter stoom verloor. Een van die inval se belangrikste doelwitte was om krygers onder die Kaapse Afrikaners te werf. Die Boerekommando’s het ’n dorp beset, dit tot Vrystaatse gebied verklaar en Republikeinse magistrate aangestel. Hulle het dan geëis dat die plaaslike bevolking by hulle aansluit – of hul eiendom sou gekonfiskeer en hulle sou uit die gebied verban word. In sommige distrikte is die inwoners met hoë boetes gedreig as hulle nie by die Boere aansluit nie. Diegene wat die geld gehad het, het in die algemeen die boete betaal, maar armes het geen ander keuse gehad as om hul lot by die kommando’s in te werp nie. Grondbesitters het as ’n reël nie by die Republikeinse magte aangesluit nie.[121]
Die vraag wat dus eerder gestel moet word is of dit vir ’n jong, opgevoede Kaapse Afrikaner soos Malan vanselfsprekend sou wees om aan die oorlog deel te neem. Die jong man in Stellenbosch en sy grondbesittergesin in Riebeek-Wes was ver verwyder van die noordelike streke, waar hierdie gebeure afgespeel het. Die gemeenskappe waaraan hulle behoort het, het hul steun vir die Boeresaak eerder deur lojale verset aangedui. Pleks daarvan om die wapen op te neem, het hulle vergaderings gereël en mosies opgetrek in die hoop om die openbare mening in Brittanje te beïnvloed. In Riebeek-Wes was D.F. Malan sr. die voorsitter van ’n vergadering wat die volgende mosie gesteun het:
Whereas we, the loyal subjects of Her Majesty the Queen are of opinion (i) that this deplorable and unjust war is the demand of a propaganda of misrepresentations by which the people of Great Britain had been guided, and (ii) that the Republicans are only fighting to retain their independence and liberty, and that (iii) should Her Majesty’s Government succeed in conquering the Republicans they could never be subjugated or forced to become loyal subjects. We humbly pray that a speedy stop should be put to the war and upon such a basis that the Republicans retain their independence heretofore.[122]
In Stellenbosch is ’n soortgelyke vergadering gehou en ’n ooreenstemmende mosie opgestel.[123] Die Stellenbosch Students’ Quarterly van Februarie 1900 was vol verslae oor die Boere se heldedade op die slagveld en ’n uitdagende opstel het verklaar Milner se missie om die Afrikanerdom se rug te breek, sou misluk.[124] Die volgende uitgawe het ’n opstel en ’n gedig gepubliseer wat geen twyfel oor die studente se simpatie met hul stamgenote in die noorde gelaat het nie.[125] Die artikels was só vurig dat Milner se adjudante die Stellenbosch Students’ Quarterly as dislojaal aan die Britse troon bestempel het.[126]
In hierdie gespanne atmosfeer het Malan sy studie voltooi en moes hy oor sy toekoms besluit. “It is very awkward to be so undecided as to the course to be taken, and so very much may depend on the choice,” het hy teenoor Nettie gekla. “But I firmly believe that in all this God’s hand will guide me aright. In everything He can be trusted.”[127]
Dit is nie bekend om watter redes Malan verdere studie in Nederland onderneem het nie. Wat wel bekend is, is dat hy en sy jonger broer Koos Suid-Afrika op 19 September 1900 verlaat het.[128] Koos het vir mediese studie aan die Universiteit
