het selfs daarvan gedroom om Nederland se imperiale bloeityd te laat herleef en die Nederlandse kultuur uit te brei. Transvaal sou daarin kon deel deur saam op te gaan in ’n Nieuw Nederland. Hierdie hoë ideale het teen die 1890’s getaan, maar die Anglo-Boereoorlog het ’n nuwe vlaag openbare emosies ontlok wat die geesdrif van die 1880’s ver oortref het.[17]
Malan het dié oplewing eerstehands aanskou. ’n Paar dae ná sy aankoms in Utrecht is hy na Amsterdam, waar Paul Kruger se verjaarsdag gevier is. Toe hy die Nieuwe Kerk in Amsterdam betree, het ’n ongelooflike gesig hom begroet: Die enorme kerk was stampvol nadat mense reeds drie uur in die reën tougestaan het. Nog nooit het die jong man van ’n plattelandse dorpie aan die suidpunt van Afrika ’n kerk só vol gesien nie. Tot sy stomme verbasing het die mense onder mekaar baklei vir sitplekke. Die toesprake het hom besiel en hy het gewens hy kon alles neerskryf. Die geesdrif het hom met hoop vervul. “Dit doen ’n Afrikaner se hart goed om soveel warmte vir ons saak te sien,” het hy aan sy ouers geskryf.[18]
Malan het gou ontdek ’n Afrikaner in Nederland ontvang spesiale behandeling. Oor die algemeen het die Nederlanders nie onderskeid getref tussen Afrikaners van die Kaapkolonie en dié van die Boererepublieke nie – vir hulle was almal Transvalers.[19] ’n Terloopse ontmoeting met ’n Belgiese evangelis het op ’n uitstappie uitgeloop. Die evangelis was so opgewonde om ’n Afrikaner te ontmoet dat hy hom in die stad rondgeneem het om hom aan al sy vriende voor te stel, en Malan summier genooi het om hom in Brussel te besoek.[20] Malan het ook die bejaarde digter Nicolaas Beets besoek. Beets, wie se kleinseun saam met die Boere aan die veg was, het Malan met ope arms verwelkom. Hy was seker die Boere sou die oorlog uiteindelik wen en het ywerig daaroor gepraat. Hy het ’n paar van sy gedigte vir Malan voorgelees en hom genooi om weer te kom kuier.[21]
Ten spyte van dié gul en entoesiastiese ontvangs was Malan steeds eensaam. Al was die Nederlanders baie vriendelik, kon hy sy gevoel van vervreemding nie afskud nie. “Dit is nie my Vaderland nie, en nie my volk nie,” het hy aan sy ouers geskryf.[22] Die weer het hom ook terneergedruk laat voel:
Dit begin hier verskriklik koud te word. Ek is maar altyd in ’n dikke jas. ’n Paar aande gelede het daar sneeu in die strate geval – en die winter begin nou eers. As ek tog maar net ’n bietjie van Suid-Afrika se oorvloedige hitte hier kon hê … dit reën hier byna altyd – ek kan dit nie verdra nie. Die verlange na ons heerlike klimaat en lieflike sonskyn is vreeslik. [23]
Sy eensaamheid en terneergedruktheid is vererger deur sy gesin se traagheid om sy briewe te beantwoord. Teen einde Oktober het hulle nog nie eens ontvangs erken van ’n brief wat hy gestuur het toe die skip Madeira aangedoen het nie. Mimie was nie veel van ’n briefskrywer nie, sy stiefma was te besig en Fanie en sy pa was nie in die gewoonte nie – of so het hy dit aan homself verklaar. Daarom was hy in die wolke toe hy uiteindelik ’n brief van Cinie ontvang. Hy het gehoop dat hy nou meer nuus van die huis af sou kry.[24]
Malan het nie net na gesinsnuus gesmag nie. Hy was ook honger vir nuus uit Suid-Afrika. Dié probleem kon makliker opgelos word as sy pleidooie vir meer briewe van sy gesin. Aan Cinie het hy geskryf hy slaag “taamlik goed” daarin om op die hoogte van politieke nuus, veral Suid-Afrikaanse nuus, te bly. “Hier is ’n mooi biblioteek, waar mens vir 9 gulden per jaar al die binnelandse, en vele buitelandse koerante, tydskrifte en pamflette kan lees. Ek het ’n lid geword en besoek dit gereeld elke oggend vir ’n uur.”[25]
Hy het beslis in die koerante verslae en menings oor die oorlog in Suid-Afrika gelees, want dit het baie aandag in die Nederlandse pers geniet. Oor die algemeen het die Nederlanders duidelik kant gekies. Hulle het die oorlog nie as blote militêre konflik beskou nie, maar as ’n koloniale en kulturele stryd tussen die twee wit rasse om beheer oor Transvaal te verkry. Die Boere is as edel en dapper helde geroem, terwyl die Britte tot oorlogsmisdadigers veroordeel is. Enige oorlogsmisdade deur die Boere is oorgesien – of selfs verdedig.[26]
Emily Hobhouse se verslae oor die konsentrasiekampe is gepubliseer sodra dit in Nederland aangekom het en die skokkende foto van die uitgeteerde Boeremeisie Lizzie van Zyl is wyd versprei en selfs op poskaarte gedruk. Konsentrasiekampe se sterftesyfers is op groot plakkate aangebring en in ’n paar Nederlandse stede opgeplak, tesame met daardie stad se eie sterftesyfer, wat die skokkende teenstelling nog sterker tuisgebring het. Die Nederlanders het die Britte daarvan beskuldig dat hulle die kampe gebruik het om die Boereras uit te wis, en selfs die woord “volksmoord” het die rondte gedoen.[27]
Die nuus was nie altyd betroubaar nie omdat die Britte die vloei van inligting soveel as moontlik probeer beheer het. Tydens die eerste fase van die oorlog het die Nederlanders die Kaapse koerant Ons Land as hul hoofbron van inligting gebruik omdat die posdiens uit die Kaapkolonie meer betroubaar as dié uit die twee Boererepublieke was. Ons Land het ook sy gewig agter die Boere ingegooi en die Britse weermag veroordeel vir sy verskroeideaarde-beleid. Dit het nie lank gehou nie, want die redakteur, F.S. Malan, is in 1901 in die tronk gegooi vir naamskending nadat hy ’n brief gepubliseer het waarin ’n Boerevrou genl. John French van oorlogsmisdade teen burgerlikes beskuldig het. Hierna was dit nog moeiliker om betroubare nuus te bekom.[28] Malan was nie altyd seker of hy die verslae uit die Kaapkolonie kon glo nie. Hy het taamlik skepties aan sy ouers geskryf:
Geoordeel aan die kabelgramme moet dit vreeslik onrustig in die Kolonie wees. Daar is ’n paar dae gelede gekabel dat daar in die Hollandse dorpe ’n skrikbewind heers, die Engelse mag hul monde nie meer oopmaak nie; dat die studente in Stellenbosch openlik die Transvaalse vlag ontplooi het en openlik die Volkslied sing, en dat die postreine aan die suide van die Oranjerivier nie minder as 70 hinderpale op die lyn teëgekom het nie, ens. Of dit alles waar is weet ek nie, maar ek het dadelik gedink dat dit oordrewe is, met die doel om krygswet geproklameer te kry.[29]
Malan het dalk rede vir sy agterdog gehad, maar die verslae oor die Kaapkolonie het nog ’n belangrike dimensie gehad. Die Nederlanders het gehoop die Kaapse Afrikaners sal in opstand kom en hul stamverwante in die noorde gaan bystaan. Indien dit gebeur, sal hul gesamentlike getalle die Britse magte in Suid-Afrika oortref en ’n tweede front oopmaak. Die Nederlandse pers was teleurgesteld toe dit nie gebeur nie en het die blaam daarvoor geplaas op Kaapse Afrikaners se verengelste skoolstelsel wat die twee gemeenskappe aan weerskante van die Oranjerivier van mekaar vervreem het.
Die Nederlandse koerante het ook die Kaapse politieke leiers se versigtige houding veroordeel. Veral Onze Jan Hofmeyr het deurgeloop, al het hy sy bes probeer om die oorlog deur onderhandelinge te voorkom en hom nou op ’n politieke spandraad bevind. Billikheidshalwe het die Nederlandse pers ook kennis geneem van die genadelose behandeling van die Kaapse Rebelle, aan wie die doodstraf vir hoogverraad opgelê kon word as hulle gevang is.[30]
Hoe meer die Nederlandse koerante Britse wreedhede onder die vergrootglas geplaas het, en hoe meer die debat oor die Kaapse Afrikaners se posisie gewoed het, hoe meer ontsteld het Malan geword, veral nadat hy ’n brief van ’n vriend ontvang het wat dieselfde gevoelens uitgedruk het. Aan sy suster het hy geskryf: “Omtrent die oorlog kan ek vir jou boeke vol skryf, want my hart is meer as vol, maar waar sou ek eindig. Ek stem volkome saam met wat ’n vriend aan my geskryf het, dat ons nou moet ophou praat en protesteer, dit baat minder as niks, nou moet ons iets doen. Ek voeg dit daarby, dat ons nie net daarin geregverdig is nie, maar dat dit ’n dure plig geword het.”[31]
Malan het ook in ’n brief aan sy pa sy gevoelens oor die saak gelug: “Tog in elk geval dink ek, noudat die Engelse in hul oorlogvoering erger as Kaffers* te werk gaan, is dit nie net vir die Koloniale Afrikaners geregverdig nie, maar het dit ook ter wille van die mensdom en die menslikheid, hul plig geword om met geweld tussenbeide te tree.”[32]
Ongelukkig weet ons nie wat die pa op sy seun se vurige woorde geantwoord het nie. Hy het hom beslis nie aangemoedig om na Suid-Afrika terug te keer en die wapen op te neem nie, want die gedagte is nooit geopper dat Malan sy studie in Nederland staak nie. Malan het ook nie in daaropvolgende briewe sy pleidooie herhaal nie. Teenoor Nettie Fourie het hy gekla: “With South Africa in such a sad state, I
