jonger generasie het reeds in Stellenbosch gewys hulle is minder gematig as hul ouers. In die nadraai van die oorlog het Malan geen verdraagsaamheid meer gehad nie en die weë van die ouer geslag verwerp:
In die Kaapse Parlement skyn dit uitstekend vir ons saak te gaan, danksy die dwaasheid van die ultra-jingoparty. Wat vir my die mees weersinwekkende is, is dat daar skynbaar aan ons kant soveel prysgawe van prinsipes is, soveel handeldrywing in beginsels. Natuurlik geskied dit om goeie politieke redes, tog neem dit die onsedelikheid daarvan nie weg nie. Maar die stryd tussen politiek en beginsel is ook al so oud soos Agab en Elia, en niemand het nog daarin geslaag om hulle te verenig nie.[68]
Dié veroordeling van die politiek as iets onsedeliks wat onversoenbaar met beginsels is, was ’n aanduiding van die invloed van sy nuwe mentor, Valeton.
Valeton het in die geskiedenis van godsdiens en die letterkunde van Israel, sowel as die Ou Testament, gespesialiseer. Hy was ’n vooraanstaande teoloog en een van die drie leidende figure in die sogenaamde “latere” Etiese skool. Sy vernaamste werk het oor die Ou-Testamentiese profete gehandel.[69] In April 1900, ses maande voor Malan se aankoms in Nederland, het Valeton ’n lesing met die titel “De strijd tusschen Achab en Elia” gelewer.[70]
In dié lesing het Valeton politiek en godsdiens as teenpole beskryf. Die Bybelse verhaal van Agab het die verskil tussen wêreldse en politieke standpunte aan die een kant en godsdienstige en geestelike waardes aan die ander kant uitgelig.[71] Agab was ’n geslepe politieke strateeg, veral danksy bondgenootskappe met sy bure, hetsy deur middel van ’n huwelik of deur genade te betoon aan diegene wat hy in ’n oorlog verslaan het.[72] Elia was Agab se teenoorgestelde; die man van God wat net een belang gehad het: om sy Skepper te dien. Elia het die politiek en regeringsake, wat Agab se hoofbelange was, as onbenullighede beskou.[73] Vir Valeton was die stryd tussen Agab en Elia die verpersoonliking van ’n groter stryd: “Dit is die stryd tussen politiek en godsdiens, tussen staatsbelang en geloof, tussen opportunisme en beginsel.”[74]
Valeton kon ’n duidelike ooreenkoms tussen sy samelewing en die verhaal van Agab en Elia sien: Die hedendaagse samelewing sou vir Agab prys as ’n “liberale” man, ’n man van sy tyd. Volgens Valeton sou Elia sterk teen hom afsteek:
Elia is die bekrompe man, die man wat maar net één doel voor oog het en alles daarvoor sal opoffer. Elia is onverdraagsaam en hard; nou ja, groot en geweldig, maar op ’n wyse wat ontsag maar ook verontwaardiging wek. Vir ’n idee offer hy alles op, menselewens beteken vir hom niks … ook staatsbelang is vir hom niks. Wat ’n man! ’n Stormwind, ’n weerligstraal, alles neerwerpend en alles versengend; om vanaf ’n verte te bewonder, maar om van naby soveel as moontlik te vermy![75]
Ondanks die publiek se afkeer van so ’n harde en verkrampte profeet was Elia duidelik ’n beter man – een wat sy redding nie by die staat gesoek het nie, maar by die ewige en onveranderlike God. Valeton het die Bybelse beginsel opgeroep: “Wat help dit ’n mens tog om die hele wêreld as wins te verkry en sy lewe verloor?”[76]
Valeton het die politiek as iets vuils uitgebeeld, wat nie met godsdiens versoen kon word nie. Daarteenoor het hy Elia as die ideale man voorgehou: iemand wat onbuigsaam, ongewild en geïsoleerd was, maar nogtans beter as ’n beminlike man soos Agab. Elia was ’n man wat bereid was om sy beginsels te dien, sonder om resultate in sy leeftyd te verwag. [77]
Malan het hierdie ideale ongetwyfeld sy eie gemaak en godsdiens en politiek as onversoenbare pole begin beskou. Hy was oortuig ’n mens kon slegs in die politiek slaag deur “te swyg, te bemantel, toe te dek, byna goed te keur, die misdadiger toe te juig”.[78] Wat nóg erger was, was politici wat hul ondersteuners se godsdiens uitgebuit het om steun te werf:
Godsdienstige beginsels … na my insig, moet geregtigheid en waarheid najaag en in die Naam van God verdedig, en derhalwe alle onreg en misdaad en sonde in vriend of vyand, hetsy in ’n enkele individu of in ’n ganse volk, ontbloot en veroordeel. En waar ’n mens die godsdiens by die hare insleep om politieke wins te help verkry, daar offer mens ewige belange vir die tydelike op, daar verneder mens die godsdiens.[79]
In die nasleep van die Anglo-Boereoorlog, toe Afrikaners met die hulp van grondwetlike middele na die herwinning van hul politieke mag begin streef het, het Malan met die aard van daardie strewe geworstel. In daardie stadium het slegs die Kaapse Afrikaners stemreg gehad – die eerste verkiesings in Transvaal en die Vrystaat het eers in 1907 plaasgevind. Die Kaapse politieke tradisie van verdraagsaamheid en tegemoetkomendheid was dus skynbaar die enigste middel om mag te kry.
Malan het dit moeilik gevind om dié stand van sake te vereenselwig met sy nuwe opvattings oor ononderhandelbare beginsels en die voorrang van ewige belange bo die tydelike. Hy kon nie anders as om die Kaapse politiek te veroordeel nie, selfs al was dit al weg tot politieke mag. Dit het nie meer oor die blote verkryging van politieke mag gegaan nie. Die wyse waarop daardie mag bekom word, was nou belangriker:
Dat ons weer politieke mag in die hande sal kry, is nie volstrek onmoontlik nie, maar dan moet dit gebeur langs die weg wat deur die Kaapse politiek aangewys word – deur toegewings op nasionale gebied, deur die bestaan van ’n Afrikaner-volk met sy eie geskiedenis, nasionaliteit, taal en sedes dood te swyg; en indien die weg gevolg word – gegewe ons volk se bekende onselfstandigheid – sal daar oor 30 jaar weinig rede wees, wat tans nog die geval is, om van ’n Afrikanervolk te praat. As ek moet kies – en dit skyn vir my of ons volk meer en meer voor die keuse te staan kom – tussen die besit van politieke mag aan die een kant, en aan die ander kant die behoud van ’n eie nasionaliteit, berustend op ’n eie volksroeping en ’n eie geskiedenis wat aan ons kant nie gebore is uit rassehaat of die versugting om ’n ander volk te oorheers nie, maar wat die beliggaming is van ’n hoër beginsel – ’n geskiedenis wat daarom ook nie onder soete konsiliasie gepraat begrawe mag word nie; as ek voor die keuse geplaas word, dan kies ek vir my part nog altyd die laaste – die nasionaliteit sonder die politieke oorhand.[80]
Vir Malan moes mag sonder enige toegewings verkry word, of andersins hoegenaamd nie. Terselfdertyd was hy daarvan oortuig dat Afrikaners sou uitsterf as gevolg van die Britte se kulturele oorheersing. Afrikaners moes op die een of ander manier hul nasionaliteit handhaaf. Wat hulle nodig gehad het, was manne soos die Bybelse Elia – soos deur Valeton uitgebeeld. Dié geïdealiseerde beeld het Malan se rolmodel geword. Hy het uiteindelik geweet wat sy roeping was: Hy wou sy lewe wy aan die bewaring van die Afrikanervolk. Hy het sy aspirasies met ’n getroue vriend gedeel:
Ons volk, nieteenstaande die hoë lof van die nie-Engelse wêreld, is wesenlik arm aan manne van beginsel. Ons het vele maaiers wat maar al te gereed staan om die vrugte te pluk en die eer weg te dra. Tog is daar weinig saaiers, wat weet dat hulle nie sal maai nie, maar nogtans saai asof hulle sou maai. Elkeen gryp na wat voor sy oë is, strek sy hand uit na wat naby lê, jaag na dit wat hy self sal kan sien en geniet. Weinig is tevrede om ongesiens en onbekend, heg en deeglik, die fondamente te lê vir ’n gebou waarvan hulle nie die voltooiing sal aanskou nie, om te lewe vir ’n gedagte, te sterf vir ’n ideaal, waarvan hulle op die verwesenliking kan voorberei, dog dit self nie sien nie.
Ek het my voorgeneem om met my swakke kragte te gaan werk vir die Afrikanervolk en nie ’n duimbreedte van die weg te wyk nie. Om dit aan die volk duidelik te maak dat God ook in sy geskiedenis Koning is, en dat Hy as sodanig in die volkslewe erken moet word, is net soveel ’n uitbreiding van God se koninkryk as om die Evangelie aan die heidene te verkondig. Tog het daar in die laaste tyd vir my niks duideliker geword as dat die man wat daarvoor wil werk dat die Afrikanervolk homself op sy eie grondslag ontwikkel, dat hy ’n eie volk sal wees met sy eie geskiedenis, taal, karakter en ideale, wat op sy eie wyse God se Koninkryk in homself sal verwesenlik, dat dié man heftige teenstand sal kry, en nie die minste van sy eie volk nie. Hy sal aangesien word as ’n ekstremis, ’n dweper, ’n kleinsielige.[81]
Malan wou soos Elia wees: ’n man van beginsel, wat nie geïnteresseerd was in tydelike belonings
