Dié woorde lig die sluier op talle gesigspunte van die Afrikaner-nasionalistiese politikus wat op koms was. Hy het ’n burgerlike wantroue in die mobilisasie van die werkersklas gehad en het Engeland se vyande ondersteun – nie omdat hulle sy steun soseer verdien het nie, maar omdat hulle Engeland kon help straf. Hy het ook ’n fyn aanvoeling vir ingewikkelde politieke magspeletjies – en die onvermydelike gevolge daarvan – gehad.
Malan het stadig by sy nuwe wêreld aangepas. Ná ongeveer sewe maande in Nederland het hy aan Nettie verslag gedoen dat hy aan die Nederlanders en hul gewoontes gewoond raak, en nie meer “soos ’n vis op droë grond” voel nie.[51] Tog, soos tipies van enige buitestander in ’n vreemde land, was Malan se waarnemings altyd gegrond op ’n vergelyking met sy eie land, en in sy oë het die Nederlanders nie goed daarvan afgekom nie. Hy skryf aan Nettie:
I’ve often wondered how it is possible that such a level country intersected by hundreds of canals, with a gray mist usually hanging over the landscape, ever could have inspired such great poets as the Netherlands have produced. And that too in a country where woman, who so often is the object or inspirer of poetry, does not command that position of power and influence in society she has with us. By the way, you know that it is a fact that nowhere in the world does woman occupy such a high position in the public estimation as among the Africanders. This not only on the ground of my own observation, but on the authority of our great South African historian Theal. So I would advise you not as yet to set on foot or join in a movement for the emancipation of woman [sic].[52]
In teenstelling met sy geringskatting van die Nederlanders het Malan se verering van sy eie volk net toegeneem, en hy het hul deugde geromantiseer en besing: “My ondervinding tot nou toe is dat nieteenstaande hul beskawing hier, waarop hulle hulself so roem, ons arme verdrukte ou volkie tog in die meeste opsigte ver, ver bo al die ander staan met wie ek nog in aanraking gekom het.”[53] In die middel van die Nederlandse winter het Malan bly verlang na ’n ander landskap, ver weg in die suide:
I can hardly, when I look out of my window on the roofs and trees and streets all covered with a thick layer of snow, picture to myself the oak-shaded stoep of Allesverloren, the green vineyards and orchards laden with the delicious fruit of summer, and the people gasping for breath on account of the heat. To see the trees covered with snow is really one of the finest sights I’ve seen in Europe. This certainly makes up a good deal at any rate for the plain scenery of Holland. Holland certainly is beautiful in summer with its green meadows and shady forests and avenues but in winter it is dull and gloomy. A South African, born and bred in a rugged country cannot but love the wild and romantic Alps, he is almost sure to get poetical, but the tameness of the Dutch scenery soon wearies. I feel that being already naturally rigid, I’m here growing more prosaic every day, living as I do in a prosaic country among a prosaic people.[54]
Malan het dalk aan sy omgewing gewoond geraak, maar hy kon nie met die Nederlanders identifiseer nie. Hy het uit ’n samelewing gekom waar klasseverskille minder opvallend was. Hy kon nie glo dat so ’n sosiale struktuur – ’n monargie en rigiede klassestelsel – vooraanstaande persoonlikhede kon voortbring nie. Hy kon maar net nie gewoond raak aan van hul gewoontes nie, soos om lysies te maak van die geskenke wat hulle op hul verjaarsdag wou hê. Hy het die Nederlanders se oordadige en rigiede sosiale etiket versmorend gevind,[55] en in sy briewe aan Nettie het hy fyn die spot daarmee gedryf.[56]
Tydens sy jare in Utrecht het Malan se vriendskap met sy stiefma se suster verdiep. Benewens die korrespondensie is hul vriendskap behoorlik gevestig toe Nettie en haar suster Coosie in die somer van 1902 na Europa gereis het. Coosie het aan ’n keelkwaal gely en moes behandeling in Duitsland ontvang.[57] Die drie het ’n deel van die somer in Beiere in die suide van Duitsland deurgebring, in die skilderagtige dorpie Reichenhall.[58]
Daar was altyd ’n oor en weer geskerts tussen Malan en Nettie. Sy het hom geterg oor sy gebrek aan romantiese vooruitsigte en hy het dit geniet om die deugde te besing van ander meisies van wie dit geblyk het sy nie hou nie, en te terg sy sal eendag sy huishoudster word.[59]
Dit laat ’n mens wonder of Nettie se skertsery nie ware gevoelens vir hom verbloem het nie. Sy het ’n besondere belangstelling getoon in die onderwerpe wat Malan geïnteresseer het en het hom gevra om vir haar boeke aan te beveel en selfs vir hom geld gestuur sodat hy dit vir haar kon koop.[60] Malan het entoesiasties op haar belangstelling gereageer. Hy het haar soeke na kennis geloof, maar haar ook geterg oor moontlike bewonderaars:
En hoe is dit dan met jou twee vryers, Netta? Ek begin wesenlik bang word dat ek jou goeie dienste in my huis sal moet misloop. En dit wil ek tog nie graag hê nie, soveel te meer omdat ek, noudat ek hoor dat jy Calvyn bestudeer, met veel profyt vir myself, allerhande dinge oor my eie werk met jou sal kan bespreek. Dit het my nog altyd baie genot verskaf om te sien hoeveel jy in allerlei wetenskaplike onderwerpe belangstel, en ek moet sê, die gesprekke met jou daaroor, het my oor meer as een punt aan die dink gesit. [61]
Tog het Malan enige verwagtinge wat Nettie dalk gehad het, of nie, verydel. Toe sy hom op ’n keer terg oor sy onvermoë om te gaan opsit, veral omdat albei sy jonger broers teen daardie tyd verloof was, het hy geantwoord hy het heeltemal opgegee wat romanse betref.[62] Nettie was vir hom ’n vriendin en niks meer nie.
Terug in Utrecht het Malan hom aan sy werk oorgegee, maar teologie was nooit sy enigste belangstelling nie en sy jare in Europa is deur meer as net sy studie bepaal. Sy teenwoordigheid in Utrecht het aan hom die seldsame voorreg verskaf om die Boereleiers tydens hul besoeke aan Europa te ontmoet. Teen dié tyd het Kruger in Utrecht gewoon en Malan het hom gaan besoek. Meer as 50 jaar later het hy die toneel wat hom daar begroet het, herroep en miskien ook ’n bietjie geromantiseer: ’n ou, geboë figuur, met die Bybel voor hom oopgeslaan.[63]
Hy het ook Kruger se agteruitgang aanskou. Tydens die laaste maande van die oorlog het Malan aan sy ouers geskryf “Oom Paul” is baie stil en hou hom eenkant. Hy verlaat sy huis slegs Sondae om na die nabygeleë “Dopperkerk” te gaan. “Sy rol is ook haas afgespeel,” was Malan se gevolgtrekking.[64]
Hy het Kruger se laaste openbare verskynings tragies gevind. ’n Paar maande ná die oorlog het die Boeregeneraals Louis Botha, Koos de la Rey en Christiaan de Wet Europa besoek. Utrecht het vir hulle ’n spesiale byeenkoms in die Domkerk gereël, wat Malan bygewoon het. Hier het hy die heengaan van die ouer generasie en die opkoms van ’n nuwe, wat hy later self opgevolg het, aanskou:
At the close the oubaas himself ascended the pulpit and addressed the generals and the audience … Though he said nothing particular, yet it was a most imposing and pathetic spectacle to see the old man, as strong and mighty in his days, now bowed down with age and disaster stand up before an audience perhaps for the last time. In the evening, the generals addressed a meeting in a large hall, and spoke well and made a favourable impression. De Wet especially spoke well … About the reception in Paris and Berlin you will have read. In spite of the Kaiser and his government, it is freely stated that for the last thirty-two years Berlin has never again seen the like.[65]
Malan het hom by die Nederlanders aangesluit in sy heldeverering van dié groep mans wat na vore getree het as die nuwe geslag Afrikanerleiers. Veral Christiaan de Wet was tydens die oorlog die liefling van die Nederlandse pers en is geloof as die argitek van die guerrillaveldtog. Sy vermoë om sy vyande keer op keer te uitoorlê en hom telkens los te wikkel uit hul pogings om hom vas te pen het die Nederlandse publiek betower.[66] Die Nederlanders se bewondering vir die generaals het Malan trots laat voel en sy beeld van Afrikaners se morele meerderwaardigheid teenoor die Europese nasies versterk: “Die generaals maak orals ’n diepe indruk, veral deur hul geloof en hul eenvoud. In ’n samelewing wat verlam is deur ongeloof en van kindsbeen af geleer word om agter die masker van sogenaamde beskaafde etiket te huigel, is die verskyning van drie manne, só wêreldberoemd en tog so ongekunsteld, so natuurlik, so vol geloof en so kragtig, ’n ware wonder.”[67]
In teenstelling
