was die patroon van die viering ’n oggendbyeenkoms op die kampus waar die ossewa, Voortrekkerdrag en nasionale vlae prominent was. Die middag was daar boeresport en die tradisionele rugbybotsing tussen Transvaal en die Vrystaat. Die aand is met ’n dansparty afgesluit. Dit het voortgeduur tot 1944, toe die dag op voorstel van Steve de Villiers, voorsitter van die SVR, tot ’n jaarlikse universiteitsvakansiedag verklaar is.
Op 13 September 1961 is Rupert die spreker op die Lentedagviering van die UP en hy verwys daarna dat hy 23 jaar tevore op die eerste viering ook die rede gevoer het. “By daardie geleentheid het ons doodeenvoudig, sonder om vooraf Senaatsverlof te kry, die rektor gevange geneem, in ’n groot stoel na die ou Klubsaal gedra en begin vier. Dit was eers die volgende jaar, in 1939, dat Lentedag offisiële status in die Universiteitskalender gekry het.”
Hy voer sy gehoor terug na die baie pogings wat in die beginjare van die UP aangewend is om ’n eie tradisie in te stel.
“Sedert die stigting van die eerste universiteit, dié van Salerno in Italië in die negende eeu, was die universiteit steeds die belangrikste sentrum van onderwys en wetenskaplike arbeid waar die gees van ondersoek en kritiek gewek en ontwikkel is. Ons universiteite is jonk in vergelyking met dié van Oxford, Cambridge en die Sorbonne in Parys uit die twaalfde eeu, of in vergelyking met Rome en Heidelberg uit die middeleeue. Selfs Leiden in Holland en Harvard in die VSA dateer van voor Van Riebeeck . . .
“Maar ons het ’n eie tradisie, ’n tradisie wat ons met trots moet bewaar. Ons het ’n tradisie van jeugdigheid en veerkragtigheid; ’n tradisie van lewe in plaas van bakstene en beton. Dit is die tradisie wat ons optrede, ons denke en ons gesindhede moet beheer, want in ons land en met ons uitdagings moet ons helder kan dink.”
Op die veertigste Lentedag in 1978 oorhandig Rupert weer ’n besondere skenking aan die UP. Dit is die handgeborduurde ampserp van pres. Paul Kruger, wat deur ’n Britse soldaat in die Anglo-Boereoorlog gebuit en daarna lank in Engeland was, waar Rupert dit opgespoor en teruggekoop het. Die universiteit onderneem toe om die serp, beveilig in ’n houtkissie met ’n glasdeksel, in die kantoor van die studenteraadsvoorsitter te bewaar.
By die geleentheid sê Rupert met verwysing na die Ossewatrek en die Voortrekkerfakkel wat brandend gehou is: “Maar waarom al hierdie dinge? Iemand wat die vlam van die onbekende soldaat sien brand het by die Arc de Triomphe in Parys en by die Victor Emmanuel-monument in Rome sal weet waarom. ’n Volk moet weet waarvandaan hy kom om koers te hou.
“Die ossewa was (vir die Voortrekkers) die kerk, die kraambed en die wieg van ’n nuwe geslag. En daarom staan hierdie klein wa hier as simbool en as wag dat ons nooit sal vergeet hoe klein ons begin het en hoe nederig en dankbaar ons moet bly nie.
“Die brandende fakkel moet ons herinner aan die geslagte wat voor ons die fakkel van die godsdiens en die beskawing van hand tot hand oorhandig het. Dit moet ons, in die gevleuelde woorde van die Groot Gryse, herinner aan die goeie uit die verlede om daarop ons toekoms te bou.”
Ondanks sy patriotiese gevoelens sou Rupert se sin vir regverdigheid selfs in die emosiebelaaide atmosfeer van die tyd ná die Ossewatrek na vore kom. In die besonder blyk dit uit ’n insident kort daarna rakende ’n Engelssprekende dosent, John Agar-Hamilton.
Die aanloop daartoe was ’n jare lange taaltwis. Reeds voordat die UP in 1930 as ’n onafhanklike instelling ontstaan het uit die Transvaal University College (die TUC – vandaar die naam Tukkies vir die studente) was daar sterk gevoelens dat meer Afrikaans op die kampus gebruik moet word. Die aanvanklike 50-50-taalbeleid het onder druk gekom. Spanning tussen studente en dosente, wat destyds nog in ’n toga klas gegee het, het toegeneem.
In 1932 het die universiteitsraad op voorstel van die rektor, prof. Du Toit, besluit dat die voertaal van die UP Afrikaans moet wees. Dit het ná die opsienbarende teer-en-veer-episode van Lamont gebeur. H.P. Lamont, senior lektor in Frans aan die UP, het onder die skuilnaam Wilfred Saint-Mandé ’n boek getitel War, wine and women geskryf waarin neerhalende aanmerkings oor Afrikaners gemaak is. Hy is deur die universiteit ontslaan nadat hy in sy aanranders se verhoor erken het hy is die skrywer van die omstrede boek.4
Ondanks die raadsbesluit oor die voertaal besluit die UP se senaat later daardie jaar dat eentalig-Engelse dosente hul taalvaardigheid moet verbeter sodat hulle Afrikaans kan verstaan, maar nie sodanig dat hulle in Afrikaans lesings hoef te gee nie.
Agar-Hamilton, senior dosent in geskiedenis, gaan voort om in Engels lesings te gee. Volgehoue protes daarteen lei op 14 April 1939 tot ’n boikot van sy klasse. Die studente wat uitgeloop het, hou onder aansporing van daardie jaar se voorsitter van die SVR, Albert Geyser, ’n protesvergadering op die kampus waar hulle die Vierkleur hys.
Die voorval ontstel Rupert, want Agar-Hamilton mog tot die einde van die jaar nog in Engels klas gegee het. ’n Monstervergadering word belê waarop hy voorstel dat Agar-Hamilton om verskoning gevra word, aangesien hy ’n gas op die kampus is. Hy versoek ook dat die Engelssprekende studente nie aan die stemming deelneem nie, omdat die Afrikaner se eer op die spel is.
Rupert se voorstel word met ’n oorweldigende meerderheid aangeneem. Maar Geyser weier om namens die studenteraad apologie aan te teken teenoor Agar-Hamilton (wat hom ná die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog in September 1939 by die lugmag aansluit en die kampus vir goed verlaat).
Die episode met Agar-Hamilton is nie net aanduidend van Rupert se vroeë besef van die noodsaak van medebestaan nie. Dit openbaar ook ’n oortuiging wat ’n lewensfilosofie sou word, dat die Afrikaner beskaaf en hoflik teenoor ander moet optree.
Op die koop toe was dit nie die einde van Rupert se botsing met Geyser nie. Geyser, ’n teologiestudent van die Hervormde Kerk wat jare daarna, in 1963, toe hy professor aan die Universiteit van die Witwatersrand was, saam met Beyers Naudé die lekkasie van Broederbond-dokumente aan die Sunday Times georkestreer het, was nie alomgewild toe hy in 1939 as studenteraadsvoorsitter gedien het nie.
Geyser het Rupert, toe ANS-voorsitter, “ondergrawe” in die woorde van ’n SVR-lid, Ria Hugo (die latere geskiedenisdosent dr. Maria Hugo). Sy stel op ’n vergadering van die studenteraad ’n mosie van wantroue in Geyser voor wat aanvaar word.
Kort daarna begin Geyser en sy trawante ondersteuners van Rupert aanrand, onder wie At Stadler en die broers McDonald. En een aand lê Geyser, sy broer Hendrik en vyf of ses ander studente, onder wie Modderbul van Rensburg, op die kampus vir Rupert, toe reeds ’n dosent, voor om hom te teer en veer. Hulle keer sy motortjie, ’n omgeboude rooi MG sonder dak of sitplekkussings wat hy tweedehands aangeskaf het nadat hy dosent geword het, naby die Ou Letteregebou voor en dwing hom hardhandig uit die voertuig.
Colijn van Bergen, wat saam met Rupert gery het, kon wegglip en hy hardloop na die Merenskybiblioteek waar hy vir Huberte Goote, wat die aand aan diens was, skreeu dat sy die polisie moet ontbied. Hulle kom gou-gou op die toneel en snel Rupert te hulp in ’n nabygeleë saal, waar sy aanvallers reeds besig was om sy klere uit te trek.
Rupert weier daarna om ’n klag teen die Geysergroep in te dien, nóg by die polisie nóg by die universiteitsowerheid. Hy het hul optrede as blote afguns beskou. Hulle vra hom uiteindelik een vir een om verskoning; Geyser jare daarna die heel laaste. Dit was in 1977 toe hy as professorale verteenwoordiger van Wits die inhuldiging van Rupert as kanselier van die Universiteit van Port Elizabeth bywoon.
Rupert gaan ná die Ossewatrek met sy goeie vriend Colijn van Bergen, wat ook belas met die ANS-Filmburo was, op reis met ’n rolprentvertoning, onder meer ’n rolprent wat van die Trek gemaak is. Films van die beeldhouer Anton van Wouw en die letterkundige figure Jan F.E. Celliers, D.F. Malherbe en Totius was daarby aangelas, maar die enigste musiek vir die prent was ’n plaatopname van “Die stem van Suid-Afrika”.
