hul huis te speel.
Boetie, wat kon lees voordat hy skool toe gegaan het, lees baie; saans meermale ’n kinderboek. En hy was weetgierig. In die goed toegeruste dorpsbiblioteek kon hy koerante sowel as tydskrifte soos die Scientific American en die Illustrated London News kry, en hy lees ook omtrent al die boeke.
In ’n ouerhuis waar dit nie aan liefde ontbreek nie, bly sy moeder saam met hom wakker wanneer hy saans laat sit en leer, en sy gee hom ’n warm drankie voordat hy gaan slaap.
Die Karoo, met Graaff-Reinet op ’n wye vlakte aan die voet van die Sneeuberge en neffens die indrukwekkende Spandauskop en die Vallei van Verlatenheid (’n diep kloof met majestueus opgestapelde rotse wat die Ruperts verkies om die Bergkatedraal te noem), maak ’n onuitwisbare indruk op die jong skoolseun. Hy gaan dikwels saam met sy vader in die veld stap.
Hy beskou dit as ’n “absolute voorreg” dat hy as kind in die Karoo grootgeword het. “Weet jy, baie van die groot gelowe kom uit die woestyn. Christus, Moses en Mohammed was almal daar. Dis waar jy sewejaar-droogtes het, waar jy jou nietigheid ervaar as jy na die sterrehemel kyk en waar jy genoodsaak is om te dink. Daarteenoor het Karl Marx sy inspirasie vir die kommuniste se bybel, Das Kapital, in die Britse Museum gekry.”4
Hy koester ’n besondere liefde vir nie net die Karoo nie, maar ook vir sy mense. In later jare toe hy verneem dat die bestuurshoof van ’n groot onderneming af-wysend op ’n versoek tot ’n bydrae tot die Vredesparkstigting gereageer het, merk hy verontwaardig op: “En hy kom van Cradock af!”
In sy vader se prokureurskantoor doen hy vroeg reeds kennis van die regsberoep en regskwessies op. ’n Alombekende ingesetene van die dorp, Terry Whitlock, onthou dat hy meermale gesien het hoe die ouer Rupert sy eie state op ’n tikmasjien tik, en dat hy ook graag gedig en gedigte voorgelees het.
By sy prokureur-vader leer Anton om noulettende aandag aan detail te gee, iets wat bekwame regsgeleerdes kenmerk. Dit is ’n deug wat op sy beurt by sy seun Johann ingehamer is terwyl dié by die beleggingsbank Lazard Freres in New York gewerk het. Wanneer prospektusse uitgestuur is, het Lazard Freres daarop aangedring dat elke reël van voor én agter gelees word. Anton Rupert het in sy loopbaan ook opgelet dat suksesvolle sakelui met wie hy te doen gekry het, soos Harry Oppenheimer van Anglo American en Donny Gordon van Liberty Life, oneindige aandag aan detail skenk.
John Rupert skerp meermale by sy seun in: “Eerlikheid is die beste beleid. Jou woord moet jou eer wees.”
Nog ’n stelling wat sy seun sy lewe lank sou bybly, is ’n priemende oordeel: “Ek is nie bang vir die duiwel nie, maar ek is bang vir ’n skelm mens.” Sy gestrenge benadering het John Rupert genoop om nie in die hof vir ’n beskuldigde te verskyn wat sy of haar skuld teenoor hom beken het nie.
’n Gekoesterde lewenswaarde van sy vader wat Anton in later jare meermale aanhaal, is dat ’n mens in jou pasoppens vir die verleiding van lof moet wees: “Vandag skreeu hulle hosanna, môre kruisig hulle jou.” Soms wanneer hy iemand ’n kompliment toeswaai, sal hy byvoeg dit bring ook verantwoordelikheid mee, want dan word van die persoon wat die kompliment ontvang, verwag om daardie vlak te handhaaf.
Boetie Rupert volg reeds as jong seun die politiek. Die eerste keer dat hy na ’n radio luister, is dit ’n kristalradio wat die uitslae van 1929 se verkiesing uitsaai. Hy was toe twaalf jaar oud en ’n groot bewonderaar van genl. Hertzog, wat ná sy bewindsoorname in 1924 vyftien jaar lank die eerste minister sou bly. Elizabeth van der Merwe vertel dat hy in st. 4 of st. 5 ’n plakboek aan haar gewys het, met ’n foto van Hertzog: “Dit is my held!”
Die nuwigheid van die radiogolwe het aanleiding daartoe gegee dat Boetie en ’n maat self ’n kristalradio bou. As lugdraad gebruik hulle ’n lang, reguit stuk bloudraad wat hulle op die huis se dak wou vasmaak. Toe hulle op die dak klim, val die stuk draad oor kragdrade, gelukkig sonder dat hulle daaraan geraak het, en die kortsluiting skop die hele buurt se krag uit. Boetie se vader was woedend.
Ongeveer daardie tyd staan Boetie en Elizabeth op ’n dag toe die munisipaliteit ’n voertuigoptog gereël het, op ’n straathoek onder ’n uithangbord van sigarette. Die jong Rupert sê toe Suid-Afrika behoort nie sulke sigarette in te voer nie. “Ons behoort dit self te maak.”
Hy het hier ’n gevoel uitgespreek wat reeds geruime tyd onder Afrikaners vaardig was. ’n Paar dekades tevore het Di Afrikaanse Patriot op 19 November 1880 dit kleurryk verwoord: “Een van die vele snare wat ons aangeroer het en wat weerklank gevonde het in die harte van duisende Afrikaners, en nog gedurig vorttril, is: dat vreemde geluksoekers die handel in ons land heeltemal in hulle hande het; dat die ver hulle verryk met onbillike winste te neem; en dan nog die eie geld van onse Boere gebruik om hulle te onderdruk soos gelukvools eers dik en vet is.”5
Hy ontwikkel vroeg ’n belangstelling in die nywerheidswese en museums. In Port Elizabeth het die Ruperts dikwels in vakansies gaan kuier by ouma Rupert en hul vader se jonger suster, mej. Florence Rupert. Tant Florrie, ’n onderwyseres, neem die jong Anton vroeg in die jare twintig, toe hy tussen agt en twaalf jaar oud was, na verskeie fabrieke rondom Algoabaai. Onder meer besoek hulle die eerste aanlegte van Ford en General Motors, waar motorvoertuie gemonteer is. Hulle kom ook by die Wolbeurs, Pyotts se beskuitjiefabriek en Mobs se skoenfabriek. Hy vertel later dat hy al as seun ’n “redelike indruk van die begin van ons nywerhede” gekry het.
“Komende uit Graaff-Reinet waar daar geen nywerheid was nie, was dit vir my ’n droom en ’n sprokieswêreld om te sien hoe ‘iets’ gemaak word . . . lekkergoed, beskuitjies, skoene, ja selfs hoe ’n motor aanmekaargesit word, want destyds het ons nywerhede meesal uit ‘aanmekaarsit’ bestaan,” sê hy jare later aan skougangers in Port Elizabeth. “Vandag het u hier reeds die tweede fase van vervaardiging binnegegaan en kan ’n mens met groter trots daaraan dink dat ’n motor al nader aan tuisvervaardiging staan as in daardie begindae.”6
Die land se oorgang van landbou en mynbou na ’n nywerheidsland het so ’n blywende indruk op hom gemaak dat dit sy beroepskeuse beïnvloed het. “Produksie het my altoos gefassineer. Later op universiteit het ek besef hoe belangrik die nywerheid as werkverskaffingsbron is,” sê hy in ’n radio-onderhoud.7
Die Ruperts se vakansieplek was Port Elizabeth, waar sy ouma Rupert van 1923 tot haar dood in 1930 gewoon het. Tant Florrie neem die jong Anton, wat ’n hele paar jaar ouer as sy broers was, ook na die plaaslike Slangpark en die Museum.
In Port Elizabeth sien hy sy eerste praatprent, The singing fool met Al Jolson in die hoofrol, nadat Jolson in 1927 met die eerste woorde in die eerste praatprent, The jazz singer, rolprentgeskiedenis gemaak het. Die eerste rolprente wat hy sien, soos die cowboyprente van Tom Mix, was sonder klank. In later jare het hy nooit in ’n bioskoop gekom of daarin belang gestel nie.
Hy blink nie as sportman uit nie, maar speel wel rugby en tennis sosiaal. Jare later wou ’n verslaggewer van die Amerikaanse tydskrif Fortune weet watter soort oefening hy doen. “I do mental gymnastics and I jump to conclusions!” antwoord hy.
Hy word een van die eerste lede van die Voortrekkerbeweging, waarvan hy ’n groen knopie in sy lapel gedra het. Die beweging, waarvan Japie Heese die stigter op Graaff-Reinet was, maak in die jare twintig sy eerste verskyning in die Hoër Volkskool – enkele jare voordat die landwye Voortrekkerbeweging in 1931 as ’n Afrikaanse teenvoeter vir die Boy Scouts tot stand kom.
Kleintyd speel hy saam met ander seuns “Cowboys en Indiane”. By een so ’n geleentheid is een van die dorp se groot karnallies, Robey Leibbrandt, betrokke. Leibbrandt, die latere Olimpiese bokser en Nazisimpatisant wat in die Tweede Wêreldoorlog weens hoogverraad ter dood veroordeel is, is in 1913 gebore en beland as ’n tienerseun op skool op Graaff-Reinet. Sy
