gebalanseer asof hulle weerskante van ’n weegskaal gehang het. Wat Hindon uitgedink het, het Slegtkamp uitgevoer. Hindon was die dinamiet van die Verkenners, Slegtkamp die ontploffing.”
Met die honderdjarige herdenking van die Anglo-Boereoorlog in 1999 het Rupert die legger oor Scheepers wat vroeër in die besit van die Britse intelligensiedepartement was, van ’n boekhandelaar in Kaapstad aangekoop. Daarin verskyn Scheepers se laaste briewe (aan sy moeder, aan pres. M.T. Steyn en aan genl. Christiaan de Wet) en sy dagboekaantekeninge, soos vertaal deur John Gregorowski, wat in die Krygswetkantoor op Graaff-Reinet gewerk het. Daar is ook unieke foto’s van Scheepers en ander Boerekrygsgevangenes wat deur die Graaff-Reinetse fotograaf Ivie H. Allan in die gevangenis op die dorp geneem is. Die boekhandelaar beskou die Gregorowski-legger as die belangrikste versameling van Scheepers-memorabilia wat ooit gevind sou word.
Die monument van Scheepers en die ander tereggesteldes van Graaff-Reinet het ’n ander nadraai gehad, een wat op die toekomstige nyweraar Rupert ’n blywende indruk gemaak het. Die stadsraad wou ná die oorlog nie geld beskikbaar stel nie vir die monument, wat ’n sterwende Scheepers toon wat deur genl. De Wet gekoester word. Dit is toe in 1908 onthul op grond wat deur Jurie Laubscher, eienaar van die poppefabriek van Graaff-Reinet, geskenk is. Hy het meer as sewentig werkers in diens gehad wat die welbekende Graaff-Reinet Pop gemaak het, waarvan daar etlike voorbeelde in die Reinethuis op Graaff-Reinet is.
“Toe die Paktregering van Nasionaliste en Arbeiders in 1924 ná die opstand van die mynwerkers in Johannesburg aan die bewind gekom het, het hulle die eerste superverligte arbeidswette gemaak,” onthou Rupert. “Jy moes soveel lig en soveel spasie toelaat, en meer as drie is ’n fabriek. Oom Jurie Losper, soos hy in die wandel genoem is, kon nie aan daardie vereistes voldoen nie – en toe is Graaff-Reinet se grootste fabriek daarmee heen. Dit het hy my nog self vertel.”
In sy kinderdae was Graaff-Reinet ’n tipiese plattelandse dorp: geen elektrisiteit, geen lopende water en geen teerstrate nie. Drinkwater het uit ’n tenk gekom wat reënwater van die huis se dak opgevang het. Leiwater het gekom van Maggie se Put, ’n standhoudende fontein wat twee miljoen gelling suiwer vars water per dag gelewer het op die plek waar die dorpsdam vandag is. Die water is gekook vir badwater. Die dorp met sy stofstrate het eers laat in die jare twintig lopende kraanwater gekry.
Studietyd saans was aanvanklik by kerslig of ’n paraffienlamp. Elektrisiteit is met verloop van tyd verskaf, met gloeilampe wat in die middel van die vertrek aan ’n draad gehang het. ’n Elektriese eenheid het toe ’n sjieling gekos, dus was krag duur.
“Ek kom van een van ons oudste Karoodorpe waar ek in my jeug geen binnenshuise waterleiding, geen afloopbad, geen elektriese lig geken het nie,” vertel Rupert in sy bundel Wie in wondere glo om te illustreer hoe vinnig moderne ontwikkeling geskied; hoe produkte vandag vervaardig word wat 25 jaar tevore onbekend was. “Daar was geen radio, geen gehoortoestelle, geen radar, geen spuitvliegtuie, geen diesel, geen bolpuntpen, geen selfopwenhorlosie, geen flitskamera, geen bandmasjien, ja, selfs geen papiersakdoeke nie.”
John Rupert het nog vroeg in die jare twintig vir ’n hofsaak in Kaapstad met sy Model T Ford op die grondpad na Beaufort-Wes gery en daarvandaan die trein gehaal. In die middel van die dekade het hy ’n Chevrolet aangeskaf wat naderhand in die Vervoermuseum, die gerestoureerde stasiegebou op Heidelberg in Gauteng, ’n laaste staanplek gekry het.
Een van Boetie Rupert se vroegste herinneringe is dat hy sy oumagrootjie Emma Susanna – “die klein ou vroutjie” – in ’n ouetehuis in Kaapweg, Port Elizabeth, gesien het voordat sy in 1919 oorlede is nadat haar man, die eerste Rupert in Suid-Afrika, haar reeds in 1882 ontval het. Sy moeder het ook ’n brief aan hom getoon wat oumagrootjie Emma, ’n Britse boorling, aan haar geskryf het, een wat sy met ’n boodskap met vyf kruisies afgesluit het: “And remember to give my love to Anthony.”
Hy groei op in tye toe die belangrikste mense op menige Suid-Afrikaanse dorp die predikant, die skoolhoof en die landdros was; gesagsfigure wat ’n stempel gelaat het op geslagte Afrikaners wat op die platteland grootgeword het.
Sondae op die dorp, sterk onder die invloed van die Murrays wat soos ander gestrenge Skotse kerkvaders leraars van die NG Kerk geword het, was streng Calvinisties. Kinders moes kerk en Sondagskool toe gaan, en sport op Sondae is as sondig beskou. Selfs naaldwerk was verbode, omdat die naald in God se oog sou steek.
Sy broer Koos beaam die streng Calvinistiese kultuur waarin hulle grootgeword het. “Ons pa was baie jare bevriend met die skoolhoof en die predikant. Maar my pa het nooit kerk toe gegaan nie; hy het gaan bergklim. Hy het ’n gedig oor die Verlate Vallei geskryf: ‘Dis die plek waar ek wil sit, dis die kerk waar ek wil bid.’ Ons het saam met my ma kerk toe gegaan. Ek het nie van Sondagskool gehou nie. Ds. Naudé het soms op die preekstoel gehuil, en dit het my baie ontstel.”
Rupert voeg hieraan toe: “Ons was nie eens veronderstel om op ’n Sondag te gaan stap nie. Dit was die Skotte se invloed.”
Alhoewel hul moeder godsdienstig was, loop sy nie daarmee te koop nie. Ook hul vader se waardes was Calvinisties: die etiek van hardwerkendheid, eerbaarheid en soberheid. Omdat sy ouers egter nie wetties was nie, het Anton van vroeg af ’n afkeer gehad van reëls en regulasies wat innovasie en individualiteit verlam. Terwyl hy teen ’n wettiese lewenshouding is, het hy die dissipline, hardwerkendheid en eerbaarheid van die Calvinisme sy eie gemaak.
Boetie Rupert gaan in 1923 op sesjarige ouderdom skool toe. Die laerskoolkinders het nie skooldrag gehad nie, maar was gestewel; hulle het nie kaalvoet skool toe geloop nie. Op sy eerste skooldag beland Boetie met sy splinternuwe skoolklere in ’n watersloot terwyl hy die babawaentjie van sy pasgebore broertjie, Jannie, stoot, en hy moes ou klere gaan aantrek om droogvoets skool toe te gaan.
Hy voltooi die eerste twee standerds, sub A en sub B, in een jaar. Hy is linkshandig, maar word nie, soos destyds dikwels gebeur het, gedwing om regs te skryf nie. Daarmee help dr. Karl Bremer, toe pas terug van oorsee, deur aan te beveel dat hy links bly skryf.
Een van sy klasmaats is Bremer se dogter Elizabeth (Van der Merwe, skryfster van kinderboeke). Sy onthou dat hy in sub A saam met haar aan ’n vierkantige tafeltjie vir vier gesit het. Die twee ander klasmaats was Hendrik Momberg en Marié van Schalkwyk (getroude van Pallister), die dogter van dr. Bremer se vennoot, dr. Johannes van Schalkwyk, skrywer van Raad in tyd van siekte, die eerste mediese handleiding in Afrikaans.
Aanvanklik verskyn Boetie Rupert se naam nie boaan die prestasielys nie. Elizabeth van der Merwe onthou dat hul onderwyseres, mej. Bella Laubscher, dogter van die poppefabriek se eienaar, hom in sub B in die klaskamer na vore geroep het. Hy staan kop onderstebo terwyl sy sê die jonge heer Rupert staan negende, maar hy kan veel, veel beter vaar.
Die teregwysing sink in. Reeds in die laer standerds begin hy eerste staan in die klas. Elizabeth, wat met hom wou meeding, kon hom nooit inhaal nie. In st. 7, haar laaste jaar op Graaff-Reinet (Bremer het toe as Volksraadslid na Kaapstad verhuis), kon sy weer nie bybly nie. Sy gaan by sy moeder, wat sy as Missus Rupert aangespreek het, haar lot bekla, en sê huilend dat Boetie eerste staan, en nie sy nie. Boetie Rupert se moeder het haar getroos.
Vriende van die Ruperts soos Elizabeth het almal met groot lof van mev. Hester Rupert gepraat. Sy was liefdevol en gasvry, en het ’n besondere aanvoeling vir kinders gehad. Sy het gemaklik met hulle gesels en in hul doen en late belang gestel. Elizabeth het byvoorbeeld in st. 7 ’n nuwe rok wat sy gekry het, spesiaal vir mev. Rupert gaan wys want “sy het so ’n hart gehad”. Volgens Elizabeth was sy saggeaard, maar kinders het na haar geluister en gedoen wat sy gevra het “omdat jy haar liefhet”.
In st. 4 het mev. Rupert en Boetie die boek Suffer little children gelees en dit by Elizabeth aanbeveel. Die boek het haar laat huil.
Sy
