verander, neef. Tye verander.”
Dis nie altemit nie. Pieter probeer hom indink hoe dit moes gelyk het, maar moet dan wrang by homself glimlag. Hy weet nie eens hoe lyk dit wanneer die Volksraad onder gewone omstandighede byeenkom nie. “Om wat te sê?” vra hy.
“Nie te sê nie.” Oom Jan Serfontein laat die opmerking ’n bietjie in die lug hang. “Te vra. Ons hulp om Dingaan vas te vat.”
Voordat Pieter hom kan beteuel, borrel die woorde uit: “En daarvoor soek julle nou ’n kommando.” Hy kan sien waarheen dinge beweeg, en hy is nie lus om ander mense se vuil werk vir hulle te gaan doen nie, die minste van alles Dingaan se halfbroer s’n.
Maar Jan bly die geduldigheid vanself. Hy besef hy moet die jongeling genoeg inligting gee sodat hy self kan besluit wat die beste vir hom sal wees. Hy hou van Pieter, en weet hoe die ander trekboere sal reageer as Pieter nie sy gewig by hulle ingooi nie. En buitendien, almal weet dat die mannetjie ’n baie goeie skut is. “Onder Andries Pretorius, hy wat die Wenkommando gelei het,” sê Jan.
“Ek’s bevrees Oom is nou by die verkeerde deur,” sê Pieter ferm, maar darem ook baie beleef.
“Hoe dan so?”
“’n Verdomde Engelsman het my perd langs die Umzimkulu gesteel. Ek het die hele pad van daar af na die Tugela toe gestap om hierdie plaas te vestig.”
Oom Jan is verbaas dat die man só ’n verskoning sal aanbied. “So’t jy al gesê, ja.”
“Nou ja, ek het dit wragtig nie gedoen om by die swartes se bakleiery ingesleep te word nie. As hulle mekaar wil uitmoor, sê ek: Los hulle, laat hulle aangaan. Dit spaar ons die moeite.”
Rustig haal die ouer man tien maal diep asem en begin dan uit ’n ander hoek. Soms help dit om ’n beroep op iemand se nasietrots te doen. “Ons republiek hier in Natal staan soos ’n pasgebore kalf op bewerige pote. Onder Engelse bewind kon ons nie veel doen nie. Maar hulle’t onttrek. En die Zoeloes is verdeeld. As ons wil toeslaan en wys wie’s baas, moet ons dit nóú doen.”
Pieter is egter nie ’n bok vir nasietrots nie, merk oom Jan aan sy gesigsuitdrukking.
Hul wandeling bring hulle uiteindelik terug na die opstal, waar Magriet nader staan met twee bekers koffie vir die mans. Sy gaan sit eenkant op ’n stoeltjie, gaan aan met haar handewerk.
Jan sit die gesprek voort asof sy nie daar is nie. Hy het net ’n vermoede dat sy dalk ook gevoelens oor die saak sal hê. Sy wat al deur soveel is …
“Jou plaas is skaars ’n jaar oud,” sê Jan. “Hoe lank gaan dit jou neem om ’n behoorlike trop beeste op te bou – soos dit ’n pragstuk soos Donkerland betaam? Hm?”
Pieter is stil. Laat oom Jan maar praat. Hy weet wat hy weet.
Jan kyk van Pieter na Magriet. “Die impi’s het Magriet se hele familie uitgemoor,” sê hy.
Magriet kyk op. Sy sit met gespitste ore en luister, maar gedweë laat sak sy haar blik weer na haar handewerk.
“Hoeveel beeste het jou pa gehad, Magriet?” Dis ’n teer saak, maar oom Jan weet dit is nou sy enigste uitweg, om die teer sake op te rakel.
“Tweehonderd-en-vyftig.”
“Tweehonderd-en-vyftig! Wat regtens hare is, as enigste erfgenaam.” Jan kyk Pieter vas in die oë. “Julle s’n is.” Hy laat die woorde insink. “In Dingaan se krale. Dit kan mos nie.”
Pieter kyk weg. Dit het vir hom alles sin, oom Jan se woorde, maar hy steek vas. Hy is maar vlak in sy twintigs, die opvattings wat uit sy nood gebore is, wil nie sommer opsy geskuif word nie.
“Die Volksraad het vir Dingaan ’n ultimatum gestuur: Gee terug ons beeste.” Oom Jan praat nou driftiger. “Die derduisende wat gesteel is. En wat doen hy? Hy stuur tweehonderd osse met twee manne wat Piet Retief help vermoor het. Ons sê dis nou genoeg. Tot hier toe en nie verder nie.”
Magriet begin huil. Haar wonde is rou. Sy staan op en gaan die huis binne.
Oom Jan voel skuldig. Hy wil Magriet ondersteun, maar weet nie hoe nie. Hy beduie vir Pieter om haar te gaan troos.
Pieter staan bekommerd op en gaan die huis binne. Ná ’n ruk is hy terug, ’n frons op sy gesig.
Oom Jan sit en pyp rook. Hy tuur uit oor die werf wat Pieter en Magriet die afgelope jaar hier vir hulle gemaak het.
Pieter sê nie ’n woord nie.
Dan gaan die ouer man voort, asof niks gebeur het nie. “Ons praat van baie beeste, Pieter. Genoeg om Donkerland van ‘stukkie grond’ tot plaas te omskep.”
Pieter luister stil. Oom Jan kan nie peil wat in sy gedagtes aangaan nie.
“Ons gaan ook elkeen ’n Zoeloeman of twee kan terugbring. ’n Inboekeling is nou wel nie ’n slaaf nie, maar hy werk net so hard. En hy kos minder.”
Magriet kom stil die huis uitgestap. “Pieter …” Haar stem is sterk, die trane van flussies vergete.
Pieter kyk op na Magriet.
“… gaan haal ons beeste,” sê sy.
Pieter weet dit sal nie meer help om wal te gooi nie. Die besluit is vir hom geneem.
“Jy kan nie alleen hier bly nie,” sê hy.
“Ons vat haar na Lenie toe,” sê oom Jan.
“Ek sal ’n bietjie vrouegeselskap geniet,” help Magriet.
“Dis te ver vir Magriet. Jy kan sien sy’s …” Pieter kan die sin nie voltooi nie. Dis sy kind wat Magriet dra, hy wil nie medepligtig wees aan ’n reis wat haar en die baba in gevaar stel nie.
“Dan kom bly Lenie hier.” Oom Jan se woorde maak die besluit finaal.
Pieter en Magriet kyk vir mekaar. Haar besluit is geneem.
“Al Magriet se beeste?” vra Pieter.
“Ten minste. En met Dingaan uit die pad uit word Mpande koning, en hy sal ons verskuldig wees.”
“Een ding het ek geleer,” sê Pieter, nou wys vir sy jare, “Zoeloe of Engelsman – as een stryd verby is, staan die volgende een gereed om te begin.”
“En met die Heer se genade,” sê oom Jan, “was ons nog elke keer op die ou end die oorwinnaars.”
Daarmee kan Pieter nie stry nie.
’n Paar dae later het Pieter sy stok teen die muur bo die vuurherd gemonteer. Hy staan terug om die oomblik in te drink, en net toe kom Magriet nader met sy saalsak, wat sy netjies vir hom gepak het met uitgebraaide vet, ’n potjie salf, opgerolde lap, beskuit en biltong.
“En so begin alles met iets wat geplant word,” sê Pieter, sy oë steeds op sy stok. Hy draai na Magriet.
“Daar’s kanfersalf en ’n paar repe lap vir verbande,” sê sy.
“En
