iets,” verduidelik Magriet.
“Ma-fun-gwashe? My magtig.”
“Beteken glo ‘eerste dogter’ … dié lat Pieter haar Eerste gedoop het.”
Tant Lenie kyk so onderdeur na Eerste daar in die hoek van die vertrek, en dan terug na Magriet. “Jong, ek wil my nou nie inmeng waar ek my nie moet inmeng nie, maar ek sou haar ’n ander naam gee.”
Magriet kyk verbaas op na tant Lenie.
“Netnou dink mense,” verduidelik die ouer vrou, “netnou dink hulle sy word so genoem omdat sy ‘eerste’ was … as jy weet wat ek bedoel.”
Magriet kyk sprakeloos na Lenie, en dan terug na die velletjies. Sy het nie woorde om te sê hoe sy nou voel nie.
Andries Pretorius het saam met Jan Serfontein en Mpande die beplanning gedoen, maar nou is hy gereed om die leiding te neem met die aanslag op Dingaan.
Hy was eintlik ’n effens koddige vent, het Pieter de Witt jare later aan sy kleinkinders vertel. Pretorius het altyd met ’n eienaardige strooihoed op rondgeloop. Die ander Voortrekkers het hoede van springbokvel gehad, ook ander soorte vel, maar hy, die man wat Dingaan by Bloedrivier reeds ’n slag goed op sy bas gegee het en nou weer wil aanvat, hy stap rond met ’n strooihoedjie soos ’n mens dikwels later by Engelse skooldogters gesien het wanneer hulle uitstappies in die veld onderneem. Oubaas Pieter kon hom só uitlaat oor die Engelse se gewoontes.
Maar daai dag, voor hulle Dingaan sou takel, sit Andries Pretorius met sy strooihoedjie op en hy kyk Jan Serfontein en Pieter de Witt en die ander manne vas in die oë. Onthou, dis hy wat gesorg het dat die Voortrekkers by Bloedrivier goed voorbereid was. Dis hy wat die idee gekry het om die Voortrekkers ’n eed te laat aflê sodat hulle geestelik reg gestem kon wees. Dis hy wat op dissipline en ordelikheid aangedring het.
Nou sit hy weer en planne smee. Hy bestudeer Johannes en Diederik se tekening van Dingaan se kraal op die grond. Hy besef dat daar geen tweede kans gaan wees nie. As hulle nie die eerste keer slaag nie, sal dit hul einde beteken. Alles moet wéér haarfyn beplan word.
“As ons van hierdie kant af kom,” verduidelik Pretorius, “en Mpande se impi’s sprei so uit, van hierdie kop, tot omtrent hier, keer ons hulle hier vas – en het ons baie skuiling.”
“En water,” voeg Johannes by, wat dit met sy eie oë gesien het.
“Dit ook,” antwoord Pretorius.
Jan Serfontein het ander sake in gedagte. “Het julle beeste gesien?” vra hy.
“Meer as wat ’n man kan tel,” sê Diederik dadelik.
Jan wil-wil glimlag.
“’n Man soos jy, ja,” sê Johannes.
Diederik stamp aan Johannes. Jan en Pieter glimlag vir die grappie. Diederik is bekend as ’n man wat van die veld hou, nie van boeke en syfers nie.
Johannes rig hom direk tot Andries Pretorius: “Ek skat so tussen negentig- en ’n honderdduisend.”
“Tweehonderd-en-vyftig van daai beeste het aan my vrou se pa behoort,” sê Pieter onmiddellik. Hy en Jan het dieselfde sake in gedagte.
Pretorius besef hy moet duidelike riglyne neerlê vir die prosedures agterna, ná die veldslag. “Die kommandolede wie se families beeste met Dingaan se verraad verloor het, kry eerste hulle beeste. Jy sal jou vrou se tweehonderd-en-vyftig terugkry, plus rente.”
Pieter knik tevrede.
Pretorius wil almal se aandag weer kry by die taak op hande. “Nou maar goed so,” sê hy, en dan aan Jan: “Hoeveel man het ons?”
“Net oor die vierhonderd.”
“Gaaf. Reg, manne. Tyd om Dingaan te wys waar Dawid die wortels gegrawe het.”
Hulle begin beweeg, maar word tot orde geroep deur iemand wat ’n entjie daarvandaan na hulle roep. Hy wuif opgewonde met die arms.
“En nou?” vra Pretorius. Hy wil nie tyd verspil met beuselagtighede nie. Die manne moet nou net aan een ding dink. Hy stuur Johannes om te gaan vasstel wat aan die gang is – en spoedig staan almal by die geraamte in die veld wat die jong boer so opgewonde laat wuif het.
Die geraamte het nog verweerde klere aan. ’n Leersak, naby aan vodde, lê langs die geraamte, die draband en gespe daarvan nog om die geraamte se nek en skouer.
“Nou ja toe nou,” sê Pretorius aan oom Jan en Pieter. “Óf die koors óf ’n assegaai. Een van die twee.”
“Lyk vir my na ’n Engelsman se klere daai,” meen oom Jan.
“Beslis nie ’n boer nie,” sê Pieter. Hy gaan sit op sy hurke by die geraamte. Hy maak die leersak oop, kyk binne en haal ’n Bybel uit.
“’n Christen,” sê oom Jan. “Ons sal hom moet begrawe.”
Pieter maak die Bybel oop. Voor in die Bybel, verbleik maar nog net-net leesbaar, staan ’n naam geskryf: Grant Roberts. London Missionary Society.
“Bliksem!” roep Pieter uit.
Oom Jan kyk hom baie verbaas aan. Dat die jongeling nou só ter tale raak. “Wat?”
Pieter kom stadig orent. “As julle hierdie man wil begrawe,” sê hy, sy lippe dun, “is julle welkom. Maar ek verroer nie ’n vinger nie.”
Pretorius en Jan kyk hom geskok aan.
“Die wetter het my langs die Umzimkulu besteel,” verduidelik Pieter.
“Die Umzimkulu?” vra Pretorius. Dit is baie ver hiervandaan.
“Dis ’n lang storie,” is al wat Pieter wil sê.
Hy stap weg, en so in die wegstap smyt hy die Engelse Bybel doer in die gras weg. “En as julle ’n perd raakloop,” sê Pieter oor sy skouer, “hy’s myne.”
Pretorius staar hom agterna, kyk dan met ’n groot frons na oom Jan.
“Dié lat hy die hele pad van die Umzimkulu tot die Tugela gestap het,” sê oom Jan.
Die twee kyk na mekaar, ’n glimlag op albei se gesig. Hulle besef hoe sake staan.
Later dieselfde dag kyk Pretorius en oom Jan weer na mekaar, maar nou het elkeen ’n moeë glimlag. Bokant hulle draai aasvoëls in die lug. Hier voor hulle, in die vallei, lê Dingaan se kraal.
Die slagveld lê bestrooi met lyke van Zoeloekrygers. Pretorius en Mpande se strategie het uitstekend gewerk – vir hulle, maar nie vir Dingaan nie.
Boere stap tussen die lyke deur, die slag gewonne, geen bedreiging meer uit die kraal nie. Eenkant op ’n miershoop sit ’n gewonde trekboer, met ’n vriend wat besig is om sy wond te verbind.
Pretorius stap oor na Mpande en twee van sy raadgewers.
Johannes staan nader om te tolk.
Mpande praat eerste.
“Hy
