terugkom. “Het jy weer ’n bleddie barbaar geword of wat?”
Dié keer het hy nie geglimlag nie. “Wat wou jy hê moes ek doen?” het hy gevra. “As ek jou nie skrikgemaak het nie, het hulle jou daar uitmekaar geskeur. En nie net vir jou nie, maar vir my ook.”
“Wás dit toneelspel, Charlie?” het ek gevra, met ’n strammigheid in my keel.
“Ek wil bedank,” het hy skielik gesê. “Ek kan nie so aanhou nie. Ek is ’n sell-out, dis al. Ek knoei al glad saam met julle.”
“Jy is net oormoeg, man. Daar’s tog g’n sprake van sell-out wees as jy help om bietjie rus en vrede te stig nie.”
“Deur my eie mense uit te verkoop?”
“Dis net ‘uitverkoop’ as jy dink in terme van groep teen groep. Hier is tog iets belangrikers op die spel, man.”
“Wie het ons geleer om te dink in terme van groep teen groep?”
“Wees nou redelik, Charlie.”
“Ek is gatvol vir redelikheid.”
“Wil jy regtig soos een van daardie spul word?” vra ek en kyk hom stip aan. “Jý?”
Deur sy ou, moeë, verkleurmannetjie-oë kyk hy my aan, asof hy my oor ’n groot afstand skaars kan sien. God, besef ek: die man ís gedaan.
“Sal jy my help?” vra hy. Sy stem klink soos droë gras wat skuur oor klippers. “As ons saam iets uitwerk, kan ons miskien deurbreek. Hulle het nou begin bedaar.”
“Ons kan. Natuurlik. Ek sal Maandagaand terug wees – ek moet die naweek weg.”
“Dit sal beter wees as ons die saak eers regsien.”
“Dis onmoontlik, Charlie. Ek móét Oos-Kaap toe. Dis dringend. En jy sê self hulle is nou uitbaklei.”
“As dit dan nie anders kan nie.” Hy glimlag uit blote gewoonte, totaal vreugdeloos. “Maar dis jammer. Dis bliksems jammer.”
Dit was eienaardig hoeveel teenstand ek moes oorkom om daardie naweek weg te gaan plaas toe, asof allerhande mense en dinge my wou belet. Charlie. Bea natuurlik, die dringendste van almal. Maar ook Elise, wat tog deur twintig jaar getroude lewe aan my kom en gaan gewoond moes geraak het.
“Ek kan nie verstaan wat jy vir ’n naweek daar wil gaan doen nie, Martin. As jy nou behoorlik vakansie wil neem vir ’n paar weke, dan kan ek en die kinders ook saamgaan.”
“Dis onmoontlik.”
“Maar dis so ver vir ’n naweek. In jou toestand.”
“Hou in vadersnaam tog op om so van my ‘toestand’ te praat asof ek swanger is of iets.”
“Maar dis nog skaars drie maande vandat jy –”
“Wat daarvan? Ek gaan tog nie die res van my lewe ’n invalide bly nie.” Ek het ’n ingewing gekry: “Buitendien wil ek vir Louis saamneem.”
Dit het haar verras. “Louis?”
“Dis hoog tyd dat ek en hy ’n slag alleen by mekaar uitkom. Hier lê hy nou al van Februarie af rond. Wil nie terug universiteit toe nie, wil niks meer doen nie. En dit help nie om hom trompop te loop nie, dan slaan hy net toe. Maar as hy saamgaan, dan kan ons ’n slag die saak tussen mansmense uitpraat.”
“Belowe jy?”
“Ek sê jou mos.”
Sy het my ’n rukkie stil sit en aankyk. Ons was nog aan tafel; die leeslamp in die hoek het gebrand. Ilse het vroeg al verskoning gevra en in haar kamer gaan leer, dit was eksamentyd. Louis was – êrens. Hy het nie ingekom vir aandete nie. Dit was ongewoon dat ek en Elise so alleen was vir aandete: gewoonlik het ek laat gewerk en sommer iets in die oond gekry as ek terugkom; anders was daar ’n partytjie of ’n onthaal of iets. Maar ek het direk van Westonaria af huis toe gekom, moeg en ontsteld ná wat daar gebeur het, en nie lus vir argumenteer nie.
In die stilte moes ek na haar kyk, van haar kennis neem. Miskien was dit die lig so van die kant af wat my vir die eerste keer pertinent laat besef het: sy word ook ouer, sy lyk haar jare, twee-en-veertig. Met hier en daar ’n grys strepie in haar donkerblonde hare, argeloos in ’n bolla agter haar kop vasgemaak. ’n Ou, vormlose trui los oor haar skouers, hoewel die binnenshuise verhitting dit eintlik onnodig gemaak het: sy het dit buite in die tuin aangehad, en versuim om dit uit te trek met die binnekom. Maar haar oë was nog die intense blou van hoeveel jare gelede, die Sondag op die plaas. Dieselfde blou, maar seker nie dieselfde uitdrukking nie. Weer ’n kwessie van Songs of Innocence – Songs of Experience? Eerder, eintlik: glad geen song meer nie. Ek dink dit is wat my die aand getref het. Vroeër het ek soms gewonder watter van die pole in haar die oorhand sou kry: die domineesdogter wat in daardie vroeë vyftigerjare, toe so iets minder denkbaar was as nou, doodluiters kaal saam met my geswem het, of die een wat die aand van ons troue gesê het: “Ons moet eers saam bid en die Here se seën op die nag vra”? Maar dié aand, in ons ongewone afsondering aan weerskante van die geelhouttafel, het sulke herinnerings onwerklik voorgekom, eintlik irrelevant. In wrede eerlikheid moet ek beken: vandag is Elise nog steeds ’n mens met sterk oortuiginge, behalwe dat sy nie meer weet waarvan sy oortuig is nie; ’n mens wat haar nie sal laat onderkry nie, behalwe dat sy nie weet wat haar bedreig nie; iemand wat haar pad verbete loop, al weet sy nie waarheen dit lei nie.
Die noodwendige vraag moes sy vroeër of later ná die stilte stel: “Maar wáárom gaan jy plaas toe? Tog nie ter wille van Louis nie.”
“Nee. Ek moet met Ma gaan praat.”
Sy het swyend gesit en wag op meer, haar oë op my.
“Sy kan nie so alleen daar bly nie,” het ek voortgegaan. “Sy word te oud vir so ’n bestaan.”
“Ons het al hoeveel keer met haar gepraat. Jy weet goed sy sal nie daar padgee van al die grafte af nie.”
“Maar nou word dit gevaarlik. Die plaas lê daar teen die rand van die Ciskei.”
“Hy’t nog altyd daar gelê.”
“Maar die swartes raak woelig. Ek voel nie meer gerus oor haar daar alleen nie. Die plaas moet verkoop word en sy moet hiernatoe kom.”
Weer so ’n lang stilte, voor sy vra, sonder om ’n lid te verroer: “Hoeveel kry jy vir die plaas?”
“Dis tog nie ter sake nie. Die kwessie is …”
“Natuurlik is dit ter sake. Die enigste rede waarom jy die plaas sal verkoop, sal wees as jy ’n goeie prys kry.”
“Ek sê jou dit gaan om Ma.”
“Martin.” Met ’n klein verdieping van die keep langs haar mond. “Jy dink jy kan alles regpraat met woorde. Jou lewe lank kry jy dit nog reg om alles te plooi soos jy dit wil hê net oor jy weet hoe om met woorde te goël.” Sy begin afgetrokke met ’n swaar silwermes speel maar haar oë bly op my. “Nou toe? Wat is die prys?”
“Tweehonderd-en-vyftigduisend.”
“Die plaas is nooit soveel werd nie!” sê sy geskok. “Nie ’n kwart
