my opkom, maar eggo roep eggo op, soos waters wat teen mekaar raas, en aanhaling is aan aanhaling gekoppel in bykans eindelose string.
Oorstroming. Oorspoeling. Oorgawe.
A condition of complete simplicity
(Costing not less than everything) …81
Ek lees nie meer in al daardie boeke wat ek oor die jare hier opgegaar het, slaan niks meer na nie; wat ek self weet, wat ek self onthou, is al klaar genoeg, méér as genoeg, om my heelnag besig te hou, wakend en alleen in hierdie slapende stad.
In die verslag oor die ondersoek wat gedoen is om die presiese ligging van die VOC-skip ’t Vliegend Hart onder die seebodem te bepaal, lees ek van side-scan sonar images, multibeam images en seismic networks, om veiligheidshalwe maar by die Engelse terminologie te bly. ‘In marine seismic imaging,’ verneem ek hier,
an acoustic source and receivers are towed behind a ship. The source emits an acoustic pulse that travels through the water and is reflected from the seabed and subsequent layers of the subsoil. The reflected signal then travels back through the water to the receiver. The received signals are recorded, and as the ship constantly moves, this will result in a vertical cross section through the seabed.82
Oorstroom, oorspoel, oordek lê die verlede daar, aanwesig maar onsigbaar en onbereikbaar in die donker dieptes onder die glansende watervlak nes enige wrakstuk van ’n skip, bedek met slik en modder of ingebed in asfalt, maar in hierdie geval onredbaar buite die bereik van enige tegniese apparaat. Dog skryf is ’n eensame werk waarvoor daar min hulpmiddels is, en in teenstelling tot al die moderne apparatuur waaroor ek lees, moet ek dink aan die argaïese Engelse idioom van ploughing a lonely furrow (‘het alleen opknappen’ is die Nederlandse ekwivalent, moet ek uitvind, en op sý manier is dit seker ook akkuraat genoeg), en hiér kan slegs geheue, inlewingsvermoë en verbeelding nog die buitelyne aftas en onduidelike seine uit die diepte opvang.
Maar dit is tyd om terug te keer na daardie eerste immigrante, daardie vroeë burgers of koloniste met hul versweë en versluierde Europese verlede wat bedolwe en oordek lê onder die water, onder die aanslibsel van die eeue. Voordat die beeldspraak al te verwikkeld en verwarrend raak, sou dit seker egter prakties wees om te erken dat die probleem hier van literêre en nie marine aard is nie, en in dié trant verder werk.
Die probleem is literêr, en dit is dus nodig om literêre middele in te span, en as ’t ware ’n reeks Frankenstein-monsters as skimsubstitute in die lewe te roep wat by gebrek aan outentieke woordvoerders darem in hul plek kan dien, namens hulle optree en met buiksprekerstemme gepaste antwoorde op gestelde vrae lewer.
I seemed to have lost all soul or sensation but for this one pursuit. It was indeed but a passing trance, that only made me feel with renewed acuteness so soon as, the unnatural stimulus ceasing to operate, I had returned to my old habits. I collected bones from charnel-houses and disturbed with profane fingers the tremendous secrets of the human frame. In a solitary chamber, or rather cell, at the top of the house, and separated from all the other apartments by a gallery and staircase, I kept my workshop of filthy creation; my eyeballs were starting from their sockets in attending to the details of my employment. The dissecting room and the slaughter-house furnished many of my materials; and often did my human nature turn with loathing from my occupation, whilst, still urged on by an eagerness which perpetually increased, I brought my work near to a conclusion.83
Wat is skryfwerk anders as dit; wat is énige skeppende werk anders as dit, teensin, weersin, afkeer en al?
Hulle herinnerings dus, al is dit noodgedwonge skimme en fantasie: dit wat hulle met hulle saamgebring het op die skepe en saamgedra het in die binneland, of in elk geval ’n redelik oortuigende benadering daarvan.
—Die valkejag. Van agter ’n heining, uit die skuiling van ’n modderige sloot, neem die seun waar, onsigbaar, die dames en here met hul perde, hul wit hande en leerhandskoene, die selfversekerde stemme waarmee hulle opdragte gee aan knegte, asof hierdie land in sy geheel aan hulle behoort, wat sover dit hierdie landgoed en hierdie jaggebied betref, toevallig ook die geval was: die heer en sy vriende het kom jag. Om verby te kan jaag soos die ruiters, dink hy by homself, om weg te kan peil soos die valk, weg van modderige paaie en slote, van rokerige kroeë, die groot wit kerk en die dreigende galm van die predikant se stem.
Ék ook, ék ook, het hy gedink, verskole tussen braamtakke en dooie blare in die modderige sloot, en nie verstaan wat hy bedoel nie, nie daardie geweldige hartstog en begeerte en verterende ambisie verstaan nie, so buite verhouding was dit tot alles wat deel van sy daaglikse lewe op daardie verslae dorp uitgemaak het. Jare later aan die Kaap wanneer die Goewerneur met sy rytuig en lyfwag verbykom en hy langs die pad moes bly staan tot die klein stoet verby is, moes hy by die aanskoue van daardie afgeskaalde heerlikheid dink aan die jagters van sy jeug, of wanneer ’n besoekende kommissaris deur die gesamentlike koloniale bevolking by die hawehoof ontvang word met ’n vertoon van wit linne, kant en pluime. Self het hy nooit ’n wit hemp besit nie.
Dít was bowenal die dinge wat hom bygebly het; en almal wat daardie lewe eens in Europa geken het, sy dit van naby of op ’n afstand, sou dit later in die verre Afrika met wisselende mate van welslae probeer naboots, namaak en in ’n slawegemeenskap omtower, en hul vrouens nog harder. Die Goewerneur se verjaardagviering in die Kasteel, die ontvangs van ’n kommissaris by die hawehoof, die rituele kerkgang Sondag, en daardie hele ritueel van deftige klere en statige gebare, eens waargeneem vanuit die skuiling van ’n modderige sloot.
—Die oorvol, benoude klaskamer, die stank van ongewaste liggame, die skoolmeester vergeefs besig om orde te probeer handhaaf. Seuns in fries- en linnebaadjies, met ongekamde hare en kaal voete of op houtklompe. Skelle kinderstemme wat psalms leer, dreunende kinderstemme besig om verveeld, onverskillig, onbegrypend en ongeïnteresseerd, alfabet, vermenigvuldigingstafels of Tien Gebooie voort te dreun.
As kinders het hulle koeie opgepas, brandhout en riete aangedra, turf aangery, are op die land opgetel in die oestyd en akkers bymekaargemaak om as voer vir die ganse verkoop te word. Sodra hulle groter word, moes hulle egter by die huis en op die boerdery hul deel van die werklas dra, takke saag, riete sny, slote grawe, en was daar geen tyd meer vir leerdery nie, behalwe miskien in die winter.
Dit was die uiteenlopende aard van die werksaamhede, die nimmereindigende reeks take waarmee daar gepoog moes word om ’n karige bestaan te maak en die noodsaak vir gedurige improvisasie en gedurige meet en pas wat hom en talle boereseuns soos hy later aan die Kaap sou help om in hul sukkelbestaan op soortgelyke wyse van dag tot dag te oorlewe. Moderne skrywers het dit oor die ‘unspecialized, indeed improvised, peasant household economy’, die ‘unspecialized nature of the peasant’s labor’, en die ‘low marginal returns to the peasant’s labor on the ill-drained, oft-flooded fields’.84 Húlle het egter die praktyk leer ken, nie die netjiese teorie nie; in sy hande en voete, rug en bene, en in sy oë, brandend van slaaploosheid.
—Die seun van ’n venter wat gedurig in die omgewing op pad was om kleinhandel met die boere te dryf in band, garing, plaaslik gebreide wolkouse, ongebleikte linne en veerpenne. Hy gaan weg, dink hy, soos daardie mense by wie sy vader soms aan huis kom, gedwee en op sy plek, en wat soms vir hom, die kind, ’n kleinigheid of ’n soetigheid stuur.
Hy gaan ook weg, dink hy, soos sy pa, wat deur die land swerf en die grootste deel van die jaar afwesig is met sy venterspak; maar tog ook nie so nie, nee, nie soos hý hier in die kring van plaaslike dorpies en boerderye, van vertroude weilande, bosse en heideveld nie. Vérder.
—Die seun van ’n predikant, van ’n notaris, ’n geleerde man, ’n gegoede man, en lid van die notabeles van daardie klein gemeenskap, wat van tyd tot tyd in ’n eie of gehuurde rytuig weg is stad toe vir sake, na Arnhem, Utrecht, Deventer.
Die aardbol
