parkowych róžow wón kóžde tři kročele stejo wosta a so, wot róžow sem abo róže zapřijejo, rozhladowaše po cyłym: za płotom šěroke pola, je wobrubjaca, wjace razow přesunjena lěsna kulisa, w srjedźišću wobraza naša wjes a w pozadku módre hórki, kiž so ći znazdala zdadźa być hory; w zahrodźe zaso kćějate kerki a štomy z pisanym lisćom, złaha stupaca łuka a šěroko tulny a jasny do zelenje jałorcow a chójnow sadźeny dom.
Nan by tam stał, kruće sprěty na swój kij, přeco hišće sylne ramjenja skulojćene, staru, wotpřimanu čapku z čoła sunjenu, a by mjelčał.
Jenički raz wón wupraji, štož wón začuwaše. Wón rjekny: »Kóń by so jow pasć dyrbjał. Wrobel ma rjaneho žrěbca.«
Wrobel ma rjaneho žrěbca, a hdy by žrěbc so tule pasł, by wšo před płotom a za płotom rjany ramik był za to najrjeńše na swěće: za konja – to nan měnješe.
Kóń bě jeho són čas žiwjenja. Hač by wón konja wobsedźeć chcył abo prosće jenož měć – picować, česać, gratować, přahać –, ženje so dowědźał njejsym a ani pospytał, za tym so doprašeć. Jónu je nan konja poměł – dwaj dnjej abo tři –, hnydom po prěnjej wójnje, něchtó je jemu jeho wulišćił, za tuni kroš, nan to ženje sebi a tamnemu wodał njeje. A jónu sym jemu konja kupić chcył, hdyž bě wón sydomdźesat. A wón praji: »Što ha dyrbju hišće z konjom …«
Tež sony maja swój čas.
Dawno, dawno hižo bě wón zamknył swój són do tajneje komorki, před sobu a scyła před kóždym druhim. Přetož njech by tón druhi tež – samo hnuty a z lubosću – so na schowany són posměwknył, wobsedźer sona by jón wusmjaty widźał.
Hdyž by nan zahrodu přechodźił, by wón najradšo w swětłym sćinje dweju brězow blisko chěže sedźał, dalokowid na hrudźi, a hdyž so jemu jara derje dychaše, wostatny, njeskamjentnjeny kusk płucow jeho bjez přewulkeje prócy z kislikom zastaraše, zažehli sej wón swoju krótku fajfu.
Druhdy sej wón tež podrěmny.
Jónu wón z drěmnjenčka wujědźe, hdyž ja přistupich. Jeho cyłe mjezwočo so wjeseleše, a wón měješe jara módrej woči.
Wón praji: »Mi je so runje něšto dźało. Mějach konjej, jednoho brunaka – walacha – a čornu kobłu. Kobła so wožrěbi, bě to kaž wosrjedź někajkeje jasneje žurle, ale konjenc to bě, rěble běchu natykane ze synom. Ale deleka bě špundowanje a na nim rozesłane wjele čisteje słomy, kaž bychu ju wupłokali. Žrěbjo přińdźe, wone měješe běły blečk na hrudźi. Ja je na słomu połožich a je wotšudrowach. Potom walacha a kobłu zapřahnych, najprjedy bě to kaž kuča, ale potom bě to wulki žnjenski wóz, z lutymi młodymi brězami potykany. Žrěbjo běhaše po dworje, bě to naš dwór, a tež na plestrje ležeše ta rjana čista słoma. A my běchmy wšitcy hromadźe, mać a ja a wy dźěći. Ja mějach słomjany kłobuk na hłowje a za paskom kłobuka kwěćelk kostrjanca. A spěwał sym, pomysli sej: Ja sym spěwał!«
Wón so posměwkny, lědy jónu sym tajki posměwk pola njeho widźał. »Što so to takle čłowjekej dźije!« Wón z prócu stany, jeho woči buštej zaso šěrej a strózbej, wobličo krute.
Hdyž chcych jemu po tych třoch schodźenkach k domskemu horje pomhać, zabórča wón, zo móže to hišće sam; na druhim schodźenku wosta wón stejo a rjekny: »Tón brunak a ta kobła – běštej to rjanej konjej! A hakle to žrěbjo! Jara rjane skoćata.«
Wón potřase hłowu, wottřase són, a mi so zdaše, zo bě jeho kusk hańba.
Dokelž bě wón, njejapcy napadnjeny přez tajki són, druhemu – njech tež jara bliskemu – pohladnyć dał do kućika, kotryž bě wón sam za sebje zamknył.
Silwester na hłownym křižowanišću
Beno Budar
Susod Hinc bě nas před tójšto lětami, hdyž bě so zboha sněha našło, přeprosył na silwesterski woheń. Hinc bě tajki prawy šibałc, wučer biologije na wotpočinku, zahority hajnik a rybar. Je samo štyri semestry prawo studował.
Ze swojeho lěsa přiwjeze ze swojim starym čerwjenym Wartburgom a klepotacym připowěšakom – zo sy hižo zdaloka słyšał, štó jědźe – kopicu drjewa a je wušiknje na hromadu kładźeše. Ja jemu šćěpki podawach. Hižo na pózdnim popołdnju so woheń rjenje palić poča. Hinc bě gulašowu poliwku zwarił a ju w kotole nad woheń powěsnył. Měješe so tam dowarić, kaž rjekny. Jeje dobru wóń čuju dźensa hišće w pomjatku. Njewědźach scyła, zo bě tajki wuběrny kuchar. Hinc by tež na samotnej kupje přežiwić móhł. Kóžda fałda w jeho mjezwoču bě pokazka na jedyn z jeho talentow. A tych bě wjele, jara wjele.
Delnje susodźic psy započachu šćowkać, jako so jich knjez k nam na hłowne křižowanišćo poda. Hač bě jim wóń warjeneho mjasa do nosa zajěła? Tamni susodźa so tołsće zababjeni a z někotrymi přikrywami přidružichu. Hinc witaše wšěch z krótkej narěču: »Kóždy čłowjek ma susodow, nimale kóždy, tež hdyž bydli samotny kaž ja. Moje susodstwo je snadnuške, mam jenož pjeć susodow.«
Dopomnich so, kak su mi naši susodźa pomhali. Dźensa hišće so dokładnje na to dopominam. Běchmoj stary tykowany dom kupiłoj, po jara dołhim pytanju za swójskim hnězdom. Z njeho pochadźeše mój pradźěd, wón měješe dźesać dźěći. Tole wučitach ze swojeho rodopisa, za kotryž počinaš so z třiceći lětami bóle zajimować. To bě hłowna přičina za rozsud, tykowanu ruinu kupić – wosrjedź polow, na kromje lěsa.
Knjez domu bě bórze přezjedny a mi ležownosć scomt tej hypoteku předa, byrnjež so hižo mnozy druzy zajimcy přizjewili. Běch tak zbožowny tehdy, hdyž móžachmoj tónle sam stejacy statok kupić, k tomu čwak pola a lěsa. Sym čłowjek přirody a swójby!
Nocy dołho tehdy njejsym spał. Mějach dom swojich prjedownikow. W sonach počach tykowany dom rózno brać. Tola njemějach žane nazhonjenje. Hrožeše strach, zo so při tym zranju. Zo do hozdźa stupju abo sej wulki špak zašćěpju abo hewak někak znjezbožu. Tuž rěkaše: Kedźbuj, hólče, wšudźe kedźbuj! A kak dóńdźe k njezbožam? Wězo přez hektiku při dźěle. Tak přemyslowach a přemyslowach bjez kónca.
Hdyž dach so potom samlutki do wurumowanja, přidružeše so kaž z dźiwom dźeń a wjace dźěći a młodostnych ze susodstwa. Chcychu mi pomhać. Prima, runje w prawym času … Dźensa wěm: Přichadźachu z luteje wćipnosće. Ja so jenož dźiwach, z dweju statokow na dźesać dźěći a młodostnych. A jedyn wušikniši hač druhi.
Dny pozdźišo přidružichu so tež dorosćeni. Najprjedy susodaj, tón jedyn muler, tamny ćěsla. Běštaj sej swoju chěžu samaj twariłoj. Chěžu sam twarić? Za mnje bě hižo wottorhanje teje ruiny wulki problem. Bjesadowachmy a pijachmy piwo a »Goldbrand«, a to nic přemało! Tak wjele zhonich – a widźach, zo móžachu mi wšitcy derje pomhać. Běchu sylni a wušikni traktorisća. Móžachu ći traktor rozebrać a zaso hromadźe twarić a mějachu za mnje tójšto praktiskich namjetow.
Jedyn namjet bě wosebje praktiski: Wšo drjewo z tykowaneho domu chcychu na druhi dźeń na připowěšak zmjetać a potom z traktorom na hromadu za chodojtypalenje dowjezć. Hdźe pak to? Hdźe bě najbliša hromada? Na mojej wulkej łuce by so blak za hromadu namakał.
»Da
